Tektonik harakatlar va ularning oqibatlari

Suv ombori tekisliklari- bu cho'kindi jinslar qatlamlari deyarli gorizontal ravishda paydo bo'lgan qadimgi platformalarning tekis qismlari. Bunday tekisliklarga, masalan, Sharqiy Yevropa kiradi. Bu tekisliklar asosan tepaliklardan iborat.
Daryo vodiylarida kichik bo'shliqlar egallangan allyuvial (allyuvial) tekisliklar, yer yuzasini daryo cho'kindilari - allyuviylar bilan tekislash natijasida hosil bo'lgan. Bu turga Hind-Gang, Mesopotamiya va Labrador tekisliklari kiradi. Bu tekisliklar past, tekis va juda unumdor.
Tekisliklar dengiz sathidan baland - lava varaqlari(Markaziy Sibir platosi, Efiopiya va Eron togʻlari, Dekan platosi). Baʼzi tekisliklar, masalan, Qozoq togʻlari togʻlarning vayron boʻlishi natijasida vujudga kelgan. Ular chaqiriladi eroziya. Bu tekisliklar doimo baland va tepalikli. Bu tepaliklar qattiq kristall jinslardan tashkil topgan bo‘lib, bir paytlar shu yerda bo‘lgan tog‘larning qoldiqlarini, ularning “ildizlarini” ifodalaydi.
§ 24. Tuproq
Tuproq- bu eng yuqori unumdor qatlam jonli va jonsiz tabiatga xos bo'lgan bir qator xususiyatlarga ega bo'lgan litosfera.
Bu tabiiy tananing shakllanishi va mavjudligini tirik mavjudotlarsiz tasavvur qilib bo'lmaydi. Tog' jinslarining sirt qatlamlari faqat boshlang'ich substrat bo'lib, undan o'simliklar, mikroorganizmlar va hayvonlar ta'siri ostida har xil turlari tuproqlar.
Tuproqshunoslik fanining asoschisi rus olimi V.V.Dokuchaev buni ko'rsatdi
tuproq- bu tirik organizmlar, iqlim, suv, relef, shuningdek, inson ta'sirida jinslar yuzasida hosil bo'lgan mustaqil tabiiy tanadir.
Bu tabiiy shakllanish ming yillar davomida yaratilgan. Tuproq hosil bo'lish jarayoni yalang'och jinslar, mikroorganizmlarning toshlari ustida joylashgan joydan boshlanadi. Atmosferadagi karbonat angidrid, azot va suv bug'lari bilan oziqlanib, tog' jinslarining mineral tuzlaridan foydalangan holda mikroorganizmlar hayotiy faoliyati natijasida organik kislotalarni chiqaradi. Bu moddalar asta-sekin tog' jinslarining kimyoviy tarkibini o'zgartiradi, ularni kamroq bardoshli qiladi va oxir-oqibat sirt qatlamini bo'shatadi. Keyin likenlar bunday toshga joylashadi. Suv va ozuqa moddalariga oddiy bo'lmagan holda, ular toshni organik moddalar bilan boyitib, yo'q qilish jarayonini davom ettiradilar. Mikroorganizmlar va likenlarning faoliyati natijasida tog 'jinsi asta-sekin o'simliklar va hayvonlarning kolonizatsiyasi uchun mos bo'lgan substratga aylanadi. Asl jinsning tuproqqa yakuniy aylanishi bu organizmlarning hayotiy faoliyati tufayli sodir bo'ladi.
O'simliklar atmosferadan karbonat angidridni, tuproqdan suv va minerallarni o'zlashtirib, organik birikmalar hosil qiladi. O'lganida o'simliklar tuproqni bu birikmalar bilan boyitadi. Hayvonlar o'simliklar va ularning qoldiqlari bilan oziqlanadi. Ularning chiqindisi najas bo'lib, o'lgandan keyin ularning jasadlari ham tuproqqa tushadi. O'simliklar va hayvonlarning hayotiy faoliyati natijasida to'plangan o'lik organik moddalarning butun massasi mikroorganizmlar va zamburug'lar uchun oziq-ovqat bazasi va yashash joyi bo'lib xizmat qiladi. Ular organik moddalarni yo'q qiladi, ularni minerallashtiradi. Mikroorganizmlar faoliyati natijasida tuproq chirindini tashkil etuvchi murakkab organik moddalar hosil bo'ladi.