Технологияси

Полиз 
экинларининг 
гуруҳланиши 
ва 
навлари.
Қовоқдошлар 
(Cucurbitaceae) оиласига ер шарининг тропик ва субтропик иқлимли минтақасида 
ўсадиган 100 та авлод ва 1100 га яқин ўсимлик турлари киради. Булар ичида энг 
аҳамиятлиси хўраки тарвуз (Citrullis edulus Pang.), қовун (Cucumis melo L.), 
қовоқнинг учта тури, йирик мевали қовоқ (Cucurbita maxima L.), қаттиқ пўстли 
қовоқ (Cucurbita pepo L.) ва мускат қовоқ (Cucurbita moschata L.) ҳисобланади. 
Бу оилага кам тарқалган ва катта аҳамиятга эга бўлмаган қуйидаги турлар ҳам 
киради: 
Люффа ѐки қозонювгич, чайот (мексика бодринги), илонсимон бодринг, идиш 
қовоқ
Тарвуз
– кенг тарқалган полиз экинидир. Унинг бир қанча турлари бўлиб, энг 
аҳамиятлиси хўраки ва хашаки тарвуздир. Бундан ташқари, тахир мазали колоцинт – 
(С. colocynthis), гажжаксиз (C. ecirrhosus) ва Нозена (C. naudinianus) ѐввойи турлари 
бўлиб, улар селекция мақсадларида, иссиққа, қурғоқчиликка ва касалликларга 
чидамли навлар яратишда фойдаланилади. 
 
Ўзбекистонда экиладиган тарвуз навлари Ўрта Осиѐ эколого-географик 
гуруҳига мансуб бўлиб, улар морфологик белгилари, биологик ва хўжалик 
хусусиятлари билан бир-биридан фарқ қилади. 
Қовун
– полиз экинлари ичида энг кенг тарқалган бўлиб, Cucumis авлодига 
мансуб. Бу авлодга 40 га яқин тур кириб, улар ичида маданийлашгани экиладиган 
қовун (Cucumis melo L.) ва бодрингдир (Cucumis sativus L.). 
А.И. Филов Cucumis melo қовун турини 7 та эколого-географик гуруҳга ѐки 
кенжа турга бўлади: шундан маданий қовунлар 3 та – Европа Ўрта Осиѐ ва кичик 
Осиѐ қовунлари; ярим маданий қовунлар 3 та – илонсимон, хитой ва ҳидли қовунлар 
ва ѐввойи битта кенжа тур – бегона ўт ҳолида ўсувчи қовунлар. 
Ўзбекистонда экиладиган қовун навлари Ўрта Осиѐ кенжа турига бўлиб, улар 
ҳам ўз навбатида 5 хилга бўлинади. 
1.
Ҳандалаклар. 
2.
Ёзги эти юмшоқ қовунлар.
3.
Ёзги эти қаттиқ қовунлар. 
4.
Кузги қовунлар. 
5.
Қишки қовунлар. 
Қовоқнинг 
– Cucurbita авлодига кирувчи 27 тури бўлиб, шундан фақат 6 тури 
маданийлашган, қолганлари эса ѐввоий ҳолда учрайди. 
Ўзбекистонда экиладиган қовоқ навлари қуйидаги учта турга мансуб: қаттиқ 
пўстли ѐки оддий қовоқ – Cucurbita pepo; йирик мевали – Cucurbita maxima ва 
мускат қовоқ – Cucurbita moschata.
Қаттиқ пўстли қовоқ тури 3 та кенжа турга бўлинади: палак ѐзадиган; палак 
ѐзмайдиган ва майда мевали. 
Йирик мевали қовоқ тури 4 та кенжа турга бўлинади: Европа-Осиѐ, Жанубий 
Америка, Хитой ва ѐввоий ҳолда ўсувчи хиллари. 

---

154 
Мускат қовоқ тури эса 6 та кенжа турга бўлинади: Туркистон, Япон, 
Ҳиндистон, Мексика, Колумбия ва Гватемала қовоқлари.