Tekshirish savollari: Ilmiy texnik va patent axboroti mazmun mohiyati.
Ixtiro tushunchasini tariflab bering. Uning kashfiyotlar bilan dialektik aloqasi nimalarda ifodalanadi?
Patent fondlari nima vazifalarni bajaradi?
Adabiyotlar: Andrianov P.N. Maktab o‘quvchilari texnik ijodkorligi. Tuzuvchi: P.N. Andrianov T., «O‘qituvchi» 1989y 128 bet.
Texnicheskoye tvorchestvo uchahixsya: Ucheb.Posobiye dlya studentov pedinstitutov i uchahixsya peduchilish industr-ped. spets Y.S Stolyarov, D.M.Komskiy. V.G.Getti i dr.
Kichkin I.I., Skornyakov E.P. Patento‘ye isledovaniya pri kursovom i diplomnom proyektirovinii v vo‘ssho‘x uchebno‘x zavedeniyax: Ucheb posobiye M. Vo‘sshaya shkola 1979. 112 s.
Asatryan A.T. Razvitiye tvorcheskix sposobnostey shkolnikov v kurjkax stansii yuno‘x texnikov. M.,1987. 18 s.
Aleksandrov L.V Karpova N.N. Metodo‘ injenernogo tvorchestva. Spravochnik. M., VNIIPI, 1993. 393 s.
Aleksandrov L.V. Karpov N.N . Metodo‘ prognozirovaniya texnicheskix resheniy s ispolzovaniyem patentnoy informatsii. M., VNIIPI 1991. 155 s.
8-ma’ruza. Texnik ijodkorlikni rivojlantirish metodlari.
Reja:
Texnik ijodkorlikda ishlatiladigan metodlar.
“Amal va xato’’ metodlar.
“Amal va xato’’ metodlarning moxiyati, afzalligi va kamchiliklari.
“Aqliy xujum’’ metodi.
Ixtirochilarning shaxsiypsixologik xislatlari.
Tayanch so’z va iboralar: Intuisiya, intellekti, abstrakt, «Amal va xato», «Miya xujumi», generator, ekspert
I. Birinchi texnik qurilmalar va sodda mexanizmlar paydo bo’lishi bilan insoniyat uz oldiga xar xkil qiyinchiliklarda va ahamiyatga yega bo’lgan texnik vazifalarni yechishga harakat qiladi. Insoniyat usib kelayotgan yextiyojini koniktirish va mehnatini yengillashtirish maqsadida Yangi texnikani va mashinalarni yaratishga, ularning ish unumdorligini oshirishga va foydali ish koyeffitciyentini ko’paytirishga harakat qiladi. Ko’p vaqtlar ijod bilan faqat qobiliyatli odamlargina shugullanadi deb tushunilgan. Ilm, Fan va texnikaning usib borishi shguni ko’rsatadiki ko’p sonli maxsus tayyorgarlikdan utgan odamlarning tayyorgarligi tufayligina ilmiy texnik taraqqiyotining rivojlanishini ta’minlay oladi.
Asrimizning 40-yillarida texnik yechimlarini tadkik qilishning faol usullariga yextiyoj kuchayadi. Bu boradagi metodlarning yetishmasligi atom yenergetikasi, raketasozlik, yelektron-hisoblash mashinalarini takomillashtirish ishlarining rivojiga salbiy ta’sir ko’rsatmokda yedi. Bu davrda turli yunalishlarda izlanishlar olib borilishi natijasida quyidagi holatlar aniqlanadi:
1. Murakkab masalalarni xatto daxo insonlar ham yakka uzlari yecha olmasligi, ijod qilishning jamoa usuliga zaruriyati asoslandi;
2. Texnik yechimlarni ishlab chiqishga ajratilgan vaqtning kiskaligini ye’tiborga olib ilmiy izlanishlar uzluksiz ravishda Yangi g’oyalarning ishlab chiqishi bilan birgalikda olib borilishi lozim.
3. Mavjud bo’lgan ko’plab g’oyalar orasidan asosli va samarali bo’lganligini ajratib olish yo’llarini belgilash.
II. Ijod qilishni o’rganish uchun uning qobiliyatini bilish kerak. Oldingi vaqtlarda ya’ni kurollanish davrlarida ixtirochilik bilan shugullanishda faqat bitta «Amal va xato» metodidan foydalanilgan. Ular uzlarining ish jarayonlarida texnik masalalarni yechishda xar xil (ko’p) amallarni bajarishda ko’p xatoliklarga yo’l qo’yiladi va bu xatoliklarni minimumga keltirishga harakat kilinadi.
Har xil texnik masalalarni yechishda ixtirochilik «Amal va xato» metodini qo’llaydilar. Uning mohiyati shundan iboratki texnik masalani xal yetishda ixtirochi bor imkoniyatini variantlarining hammasini qo’llagan holda qo’yilgan talabga javob beradigan bittasini tanlaydi. Texnik masalani yechishda ko’prok ixtirochilikning kuzatuvchanligi, intuisiya, intellekti ahamiyatga molik.
III. «Amal va xato» metodining kamchiligi ham undan foydalanish metodikasi yaratish juda murakkab. Har bir yangi texnik masalani yechishda ixtirochi ishni yangidan boshlashga majbur. «Amal va xato» metodi juda og’ir mehnatni talab yetadi va undan foydalanishda masalalarni mufaffaqiyatli yechishga kafolat bera olmaydi. Ilmiy-texnika taraqqiyot sharoitida texnikaning gurillab rivojlanib borishida ulkan g’oyali, katta yeffekt beradigan metodlarni foydalanishni takozo yetadi, lekin tajriba shuni ko’rsatadiki, texnik masalani yechishda foydalaniladigan barcha metodlarda amal va xato metodi yelementlari ma’lum darajada ishlatiladi.
IV. Olimlarning fikricha ijodiy faoliyat bu aniq qonuniyatga asoslangan xarakterda bo’lib ijodiy masalani yechishning adekvat metodlarini topishga zamin yaratadi. Bu metodlar 2 ta guruhga bulinadi.
1. «Miya xujumi» sinektika, nazorat savollari, morfologik tahlil metodlari, bular asosiativ fikrlari va kutilmagan yechim xarakterli mexanizmlarga asoslanadi. Bu metodlardan foydalanish juda yengil, lekin qo’llanilayotgan obektning mohiyatiga boglanmagan.
2. Ixtirochilik masalalarini yechish algoritmli funksional-tannarx tahlili metodlari va boshqalar kiradi. Bu metodlardan foydalanish juda murakkab. Lekin obektning mohiyatini ochib berishga karatilgan. Ishlab chiqarish korxonalar ilmiy asoslarida yextiyoj paydo bular yekan, u ko’plab ilmiy tekshirish institutlariga nisbatan ilm-fanni rivojlanishiga sabab buladi. 1990 yilning urtalarida atom yenergetika, raketasozlik yelektr hisoblash mashinalarining jadal surat bilan rivojlanib ketishi ijodiy mehnatni ilmiy asosda tashkil qilish yo’llarini kidirish boshlandi. Ular xar xil yunalish bo’yicha olib boriladi. Shulardan bittasi Amerikalik tadbirkor va ixtirochi A.Osbodning taklif yetgan «Miya xujumi» metodi yedi. Uning fikricha kimlardir g’oya Bera olish imkoniyatiga yega bulsa, kimlardir uni tanqidiy tahlil kila olish imkoniyatiga yega. Ularni 2 ta guruhga, ya’ni «Generatorlar» va «yekspetrlar» ajratishni taklif yetadi. «Miya xujumi» metodini qo’llashda quyidagi tartib koidalarni ishlab chikkan:
1. «Miya xujumi» metodi yordamida masalalarni yechishda 12-25 kishilar ishtirok yetishi kerak. Ularni yarmi g’oya beruvchilar yarmi tahlil qiluvchilar. Miyani generasiya qiluvchilar kuchli fantaziyaga, abstrakt tafakkuriga yega bo’lgan kishilar kiritiladi. Yekspertlar guruhiga tahliliy va tanqidiy fikrlaydigan shaxslar tanlab olinadi. «Miya xujumi» sessiyasiga malakali, tajribali xodimlar rahbarlik qiladi.
2. Generatorlar qo’yilgan masalalarni yechimini topish uchun maksimal sondagi g’oyalarni beradilar. Berilgan g’oyalar bayoni magnitafonlarga yozib olinadi. Yekspertlar shularni ichidan ma’kulini tanlab olishadi.
3. Kuyilgan masalani yechimining og’irligiga karab «Sessiya» 30-50 minut ichida davom yetadi.
4. «Miya xujumi» sessiyasida ishtirok yetilayotgan xodimlarning o’rtasida bir-biriga nisbatan xurmat va yerkin munosabatni o’rganish zarur.
5. Agarda sessiya natijasiz tugasa uning ishtirokchilarini o’zgartirish zarur. Masalaning qo’yilishi ham kayta ko’rib chiqish maqsadga muvofiq.
