Техник қарама-қаршиликларнинг турлари

Техника тизимларини ташкил этишдаги алоҳида холатлар. Ҳар қандай техник тизим бирор ишни бажариш қонуниятларига хос равишда ривожланади.. Ривожланишни харакатга келтирувчи куч жамият талаблари ва ТИХ тизим ички имкониятлари бўлади.Бундай холатларда техник тизим ўзининг таркибига мувофиқ иккита муаммони тизимда тахлил ва ўрганиш орқали итерацион (такрорланувчи) хал қилишга эришади.
Тизимни тахлил натижали техник тизимни тизимга ва аниқ хулосага олиб келади, бирор вазифни бажаришга, техник тизимни самарали имкониятларини аниқлайди.
Функция-бу мухандислик ижодиётида хар томонлама тушунча бўлиб, харакатларни ва техник обьектлар ва элементларни қисқача тасвирловчи хоссаларни юзага чиқаруқчидир.
Техник талабларни бажариш техник тизим вазифаларини намоён қилишдир. Функциялаш қонуниятларида техник тизимлар тахлили ва таркибий қисмларидан ишлатилган, тадқиқот усуллари кўрсатилади ва шунинг учун уларни функционал хусусият деб тушунилади.
Бу хусусиятларни кўрамиз:

1. 
   Хусусият функциянинг ўзлиги, тизимдаги элементлар орасида функцияларни тўғри келиши даражасини кўтарилишидир. Мисол учун электр иситиш қурилмасида ишлатииладиган паст хароратда ишлайдиган изоляция юқори хароратли спи ирал олдида ишлай олмайди.
   
2. 
   Баьзи бир функционал хусусиятларни долзарблиги бўйича ҳар хил фаолиятларда ишлаш имкониятлари фойдаланиш мумкинлиги. Мисол учун тоза иситилган хаводан уй иситишда кўллаш.
   
3. 
   Элементларнинг функцияларини ҳар хил хар шароитларда ўзгарувчанлиги (лабильности). Мисол учун Микроорганизмларни тириклигини ёки йўқотиш ишларини ултратовушларнинг ҳар хил юналишда бажариш.
   
4. 
   Тизимнинг бирор ва айни элементлари функчияларини йиғилиш хоссалари. Мисол учун хароратга молик резистив электр иситгичлар харорат ўтказувчи бўлиб ишлаши.Техник ечимларни самарали усулларда очиш билан техник обьектларни ишини тахлил қилиш ва ўрганиш техник ижодиётни фаоллаштиришнинг кучли қуроли бўлади. Мисол учун техник тизими элементларини таннархини белгиловчи омиллар тахлили орқали аниқлаш маьлумдир, қачонки ҳар бир иш пул бирлигида баҳоланади.
   
5. 
   Техника тизими ривожланиши ва самарадорлик меьзони тизими.
   

Бу меьзонлар техник тизимнинг бир вақтда асосий самарадорлик кўрсаткичи бўлади. Улар техник тизимнинг сифат талабларга кўрсаткичлари бўйича бахоланади.
Техника ривожи кейинги меьзонлар гуруҳи бўйича аниқланади:
-Техник обьектнинг функциясини таьрифловчи асосий кўрсаткичлари-функционал меьзон бўлади;
- Техник обьектнинг технологик меьзони унинг содда тайёрланиш имконятлари;
- Техник обьектнинг иқтисодий меьзони бўлиб, бажарилаётган ишнинг иқтисодий томондан мақсадга мувофиқлигини кўриш;
- Техник обьектни антропологик меьзонлари хавфсизлик, дизайн, санитар-гигеник ва фойдаланишдаги масалалар билан боғлиқдир.
Техниканинг ривожланиши ва самарадорлик меьзонлари тизими талаб шартларига мос бўлиши керак:

• 
  Ўлчаниш шартлари, ўлчовларнинг шкалаларини бирига мувофиқ миқдор сифатига тўғри келиши, оралиқ нисбати, тартиби;
  
• 
  Ўриндошлик шартлари бўйича ўлчаш бирликларига эга бўлиб, техник обьектни ҳар хил вақтлар ва давлатлар бўйича солиштириш керак, яхшиси ўлчамсиз солиштирмасдан;
  
• 
  Хисобга олмаслик шартлари техникани ривожланишига салбий таьсир кўрсатиб, параметрларига салбий хусусиятларни кўрсатади;
  
• 
  Доимийлик шартлари салбий таьсирларни йўқотиб, уларни хар доим хисобга омаслик жойига эга бўлади;
  
• 
  Энг кам ва эркинлик (мустақиллик) шартларининг меьзони бошқа синфлардан ўтказиб олиниши мумкин ёки уларнинг тўғри терговлари бўлмаган холлар.
  

Аниқ мезонлар тизимини тушунтириб уни ажрата олиш имкониятини тасаввур этиши билан мавжуд ва яратилаётган техникани ҳар томонлама баҳолаш , бошқа техникалардан техник ечимни яхшилашга йўл топиш.
Ишлаб чиқаришдаги техник обьектни функционал мебзони

• 
  Ишлаб чиқариш қуввати мезони т/c, л/с, т*км/с, кв/А, Кв/с, ва бошқалар;
  
• 
  Механизалаштириш мезони механик ишлар нисбати қатори механик ва йўл ишларининг йиғиндиси;
  
• 
  Автоматлаштириш меьзонлари уларни бажарилган ишлар йиғиндиси билан автоматик бошқаришда бажарилган ишлар билан нисбати ва одамлар бажарган ишлари.
  
• 
  Ишлов бериш жараёни мунтазамлиги меьёри, жараёнлар сонини нисбатини узлуксиз жараёнлардан фойдаланишдаги узлуксиз ва аоҳида жараёнлар йиғиндисига мувофиқдир.
  

Функциянинг меьзони аниқлигига ўлчов, мақсадга эришиш, материалга ишлов бериш, кучлар ва ахборотлар туркумини тўғрилаш.
Функция меьзонинг ишончлилигига ишни охиригача бажариш, чидамлилиги, сақланиши, тамирлаб бўлиш.
Технологик меьзонлар:
-техник обьектни тайёрлаш мураккаблиги самарали тайёрлашга кетган сарф харажатлар бирлиги;
- технологик имкониятларини қанча стандарт элементлардан ташкил топганлиги ва алохида хусусиятли элементларнинг ҳар хил мураккаблик даражасидаги хамма элементлари йиғиндиси бўйича оғирлик коиффициенти.
Бу мезонни алоҳида шарти бўлиб стандартлаштиришдаги унификацияланиш холати кўрилади;

• 
  Материаллардан тўғри фойдаланиш билан техник обьект миқдорини сарф этилган материал миқдорига нисбатига боғлиқлиги;
  
• 
  Техник обьектни элементларги ажратиш билан уларни технологик тайёрлаш ишларини соддалаштириш, обдон ишлов бериш, тамирлаш, алмаштириш ва маҳсулотни яхшилашда стандартлаштириш ва унификацияга асосланиш.
  

Техник обьект иқтисодий меьзонлари
-материаллар ва энергия сарфи, техник обьектни иқтисодий самарадорлигига (таннархи ва бошқалар) асосланади.
-ахборотни тайёрлаш ва ишлашга кетадиган сарфлар асосий иқтисодий кўрсаткич бўлиб, ахборотни таьминлашга сарф харажат хисобланади;
- техник обьектнинг кенглик ўлчовлари, унинг хажмига боғлиқ бўлиб иқтисодий самарасини ва бошқаларни белгилайди.
Антропологик меьзонлар
-Эргономиклиги, инсон-машина тизимида самарали эрготикали муносабатида максимал имкониятни қўллаш (эрготик тизимда инсоннинг харакатидан тўлиқ фойдаланиш коеффициенти).
- эластик, хавфсизлик, экологияга мослиги, берилган катталикларни меёрийсига тўғри келиши.
Техника ривожланишида тизимлашнинг умумий қонуниятлари.
Мухандислик ижодиётининг энг юқори поғонаси қонунларни ажратиш ва тадбиқ қилиш ва техник қонуниятлар хисобланади:

1. 
   Техника ўсиши эволюцияси қонунида авлоддан-авлодга даврлар ўтиши натижасида аниқланган қарама-қаршиликларни бартараф этиш ва самара меьзонларини кўтариш. Кейинчалик бу қонундан фойдаланиб олдиндан мамара меьзонларини ва техник обьектни бошқа изланишларини айтиб бериш;
   
2. 
   Функция ва таркибнинг бир бирига мослик қонуни техник обьектнинг тизимли бир бутунлигини акс эттириб, хар қандай элементни ундан чиқариб ташлаш самара меьзонини ёмонлаштиради ёки умуман ишдан чиқаради.
   

Булар асосида функцияларнинг таркибини тахлил қилиш ва услубларини ишлаш қонунлари ишлаб чиқилган, аниқ техник воситалар ҳамда мураккаб техник обьектларни тахлил қилиш ва компютер ахборот технологияларини қўллаш услублари ривожланмоқда;

3. 
   Тўртта асосий функцияларни кетма-кетликда ишлатилиши билан боғлиқ холда одам томонидан техник обьектни яратиш жараёнида техниканинг босқичма-босқич ривожланиши қонунлари хажми ва махсулот сифатда технологик-энергетик-бошқарув –режалаштириш;
   
4. 
   Асосий функционал ўлчовларни ажратиб турувчи кўринишда, техник обьектни қатори бир хиллиги қонуни. Шу қаторда бошқа ўлчамларга ўтиш қонуниятларини ишлатишга йўл беради;
   
5. 
   Техник обьектнинг симметрияси ва асимметрияси қонунлари, қайсики уларни бузилиши билан техник ечими ва техник тизимнинг ривожланиш йўлларини қийинлашиши;
   
6. 
   Технологик қатор конуни. Бу Менделеев таблицасида кўрсатилган элементларнинг баьзи бирларини ўрганишда янги элементларни хосил бўлишини олдиндан айтиб бериш мумкинлиги;
   
7. 
   Биринчи яратилган техник обьектни мкониятларидан хар тарафлама фойдаланишда унинг янги функсиялари вужудга келиши мақсадга мувофиқ бўлади.
   

Техник тизимни жойлаштириш бу технологик жараёнлар ва бу механизмларнинг ўзаро боғлиқлиги ва келишилганлиги, техника даражасида бўлиши ва хизматчиларнинг махорати, охирги махсулотни ола билиши.
У инновацион техно-технологик жараёнларни ривожланишини жаҳон иқтисодиётининг биор давлатида деб тушуниш учун зарурдир.
Давлатларнинг халқ хўжалигининг техник-иқтисодий ривожланишини узоқ муддатда қурол сифатида технологик жойлашиши қўлланилади.
Технологик тузум 5 турда тавсифланади ва хар бири 6 хусусиятга эга бўлади. Мисол учун жойлашувнинг таянч факторлари қуйидагилар.
1-тузим (1770-1830) тўқимачилик машиналарини яратилиши;
2-тузим (1830-1880) буғ двигателлари, станокларни тайёрлаш;
3-тузим (1880-1930) электродвигател, пўлатдан фойдаланиш;
4-тузим (1930-1980) ички ёнув двигателларини ишлаш, нефт химия саноатини ривожланиши;
5-тузим (1980-2100) микро электрон бирикмалар, биотехнологиялардан фойдаланиш.
5-тузим етакчиси: Япония, АҚШ, Германия, Швесия, Тайван, Корея, Канада, Австралия.
5-технологик тизимнинг ўзаги: Элетронли процессорлар, химоблаш машиналари, оптик толали техника дастурий таьминот, телекомуникация, работ техникаси, газ ишлаб чиқариш ва қайта ишлаш, ахборот технологиялари ва хизматлари.

Келтирилган кўрсаткичларни хозирги вақтда руҳий диогноз тестлари орқали компьютерда баҳолаш имкониятлари мавжуд.

Кўрсаткичлардан қониқиш ҳосил қилмаган холларда ўрнини тўлдиришга харакат қилинади: сабаблари бўрттириб кўрсатилади; ишчанлик ва кўп шуғулланишга боғлиқлик тизими, ишни тугатишга тиришиш ва покизалик.
техникаси Суньий интеллект бу керак ва кўп маьлумотни бирор ишни бажариш учун маьлумотларни айлантириш, ахборотларни автоматик равишда шакллантиришдир.
Бошқача қилиб айтганда, суьний интеллект олдинлари инсон имкониятлари даражасида бўлгани ва ақлли компютерларга тизимли программалар ёрдамида мурожаат этиш, тил ўргатиш, ўйлаш имкониятларида хал қилишдир.
Интеллект ютуғи учта бир бирини тўлдирувчи таркибни ўз ичига олади:
-аналитик интеллект;
-ижодий интеллект;
-амалий интеллект
Ижод инсоннинг фан, техника, маданият ва бошқа соҳаларда ижтимоий аҳамиятга эга бўлган янгилик яратиш, кашф этиш фаолиятини мураккаб рухий жараёни. Унда инсон тафаккури, хотираси, тасаввури, диққати ва иродаси фаол иштирок этиб, бутун билим тажрибаси ва истеъдоди намоён бўлади. Фаробий сўзича, “ижод шундай улуғ фазилатки, инсон уни эгаллаши учун бошқа ҳамма фазилатларини .... ишга солиши керак”.
Бошқача айтганда ижод бу инсоннинг интеллектуал фаолияти бўлиб, янги сифатга эришиш, бошқаларга ўхшамаслиги билан ажралиб турувчи, жамият тарихида алоҳидалигидадир.
Ижод у ўзи билан нарсалар тўғридаги маьлумотларни тўлиқ ўрганиб, касбий ёндашув орқали камчиликларга муносабатини билдириш натижасида ўзининг ақлий хулосасига асосан хақиқийликни текшириш ва янгилашга интилишдир.
Ижод дастлаб инсон тасаввурида туғилади, кейин ижодга таалуқли масалалар юзасидан изланишлан олиб боради: бошқалар бажарган ишлар танқидий кўриб чиқилади, таҳлил этилади, кузатишлар ва тажрибалар ўтказилади, мантиқий хулосалар чиқарилади ҳамда улар тажрибада синаб кўрилиб нотўғри бўлса, янгиланади ва ҳ.к.
Изланишлар натижаси турли шаклда жамиятга тақдим этилади. Улардан жамият баҳраманд бўлиб, эьтибор этсагина у ҳақиқий, тўлиқ ижод бўлади. Ижод фан техника маданиятни бойитади, ривожлантиради.
Ижод шартли равишда илмий ва бадиийга бўлинади.
Интуиция-хақиқатни далили билан исботламасдан туриб, тўғридан тўғри, бевосита билиб, англаб олиш қобилияти.
Интуицияни айрим элементларни асосий билим шакли (сезги, идрок, тасаввур) деб қараганлар.
(Декарт, Лейбниц ва бошқалар) Интуиция, инсон тажрибасидан келиб чиқиб ноаниқ холатларда бирдан-бир маҳсулдор усулларнинг шаклланиши бўлади.
Янги фикрлар ривожланишини харакатга келтирувчи куч, мухандислик фаолиятидан ташқари сиёсат ва шахсий ҳаётда намоён бўлади.
Эсланг. “Инсон-ўз тақдирини яратувчидир” дейилади.
Мухандис меҳнати ақлий меҳнат асосида вужудга келади.
Ақлий мехнат-меҳнат фаолияти тури бўлиб, касбий билимлар ўрганиш асосида усуллар, ақл билан ишни бажариш орқали мақсад ва натижага эришишдир.
Ақлий меҳнатда меҳнатни сақлаш технологиялари-бу шундай ишни ташкил қилишки, унда ишни бир мартада бажариб, мутахасислар билан яна қайтарилмас.Аксинча бундай ишлар чала бўлиб қолади. Ақлий меҳнат шундан илмий ишларнинг зарур қисми бўлиб, услублар, қоидалар ва усулларни бажариш мухандис ишни енгиллаштиради.
Меҳнатни тергаш технолологиялари учта йўналишда бўлади:

1. 
   Ахборот ва маьлумотларнибитта тизимда бўлиши;
   
2. 
   Билимлар банкидан фойдаланиш;
   
3. 
   Мухандислик ишларини шакллантириш қисмини автоматлаштириш ва шу қатори суьний интеллект усулларидан фойдаланади.