Тб ларда кредит операциялари ҳисоби ва аудити

2.1. Кредитлаш операциясининг амалга оширилиши механизми ва унинг ҳисобда акс эттирилиши


Ўзбекистон Республикаси тижорат банкларида кредит операцияларини ўтказилиши учун кредит сиёсатини ишлаб чиқади ва унга кўра фаолият юритади. Мижоз ссуда олиш учун банкка белгиланган тартибда ҳужжатлар пакетини расмийлаштириб топширганидан кейин кредит коммисиясининг қарорига кўра кредит бериш лозим деб топиллиб, банк ва кредит олувчи ўртасида имзоланган кредит шартномасига асосан мижозга кредит берилади. Бунинг учун мижозга алоҳида ссуда ҳисобварағи очилади. Ушбу ҳисобрақамининг дебетида мижозларга ссудалар берилади. Кредитларнинг ҳам ҳар хил турлари мавжуд, улар бир биридан кредит бериш шартлари, таъминлаш тарзи, қоплаш муддатлари билан фарқ қилади. Кредитлаш операцияларининг ҳисобини юритиш учун тижорат банкларининг ҳисобварақлар режасида бир канча асосий ҳисобварақлар очилган. Булар: 12100 дан 13299 гача қисқа муддатли кредитлар, 14500 дан 15599 гача узоқ муддатли кредитлар ҳисобрақамлари мавжуд.
Қисқа муддатли кредитлар- бу кредит берилган санадан бир йилгача муддатга берилган кредитлардир.
Узоқ муддатли кредитлар-бу кредит берилган санадан бошлаб бир йилдан ортик муддатга берилган кредитлардир.
Кредитлар мақоми бўйича қуйидагича таснифланади:
1.Муддати ўтган кредитлар-банк ва мижоз ўртасида тузилган кредит шартномасига кўра ўз вақтида қайтарилмаган кредитлар. Бу тоифадаги кредитлар муддатсиз ҳисобланиб, имконияти бўлиши билан ундириб олинади.
2.Шартлари қайта кўриб чиқилган кредитлар-ўзаро қайта кўриб чиқилган ёки қайта тузилган шартномаларга асосан муддати, внги фоиз ставкаси ёки таъминланганлик ҳолатига қўшимча талаблар ва шу каби бошқа шартномаларининг узгариши билан боғлиқ бўлган кредитлардир.
Муддати ўтган кредитлар бўйича фоизлар кўзда тутилмаган ҳолатлар ҳисобрақамида ҳисобга олиб борилади ва қарздор кредитни қайтараётганда фоизлар ҳам бирга ундириб олинади.
Ушбу ҳисоб рақамлар бошқа банкларга ва мижозларга берилган ссудалар суммасига дебетланади. Банк томонидан барилган кредитлар қайтарилганда ёки муайвн кредитнинг макоми узгариши муносабати гилан бошқа турга ўтказилаётганда ва ушбу кредитлар бўйича қурилган зарар қопланаётганда тегишли ссуда ҳисобрақамлари кредитланади. Банк томонидан берилган ссудалар қайтарилганда ёки муайян ссуданинг мақоми ўзгариши муносабати билан бошқа турга ўтказилаётганда ва ушбу ссудалар бўйича кўрилган зарар қопланаётганда тегишли ссуда ҳисоб рақамлари кредитланади. Берилган ссудалар бўйича кўрилиши мумкин бўлган зарарлар учун заҳиралар банкнинг ҳаражатлари ҳисобидан яратилади. Ушбу заҳиралар қарздорнинг молиявий ҳолатини берилган ссуданинг таъминланганлиги ва қайтмаслик рисклари баҳолаш натижасида яратилади.
Тижорат банкларда қисқа муддатли кредит операцияларини олиб бориш учун тадбиркорлик субъектларига қуйидаги ссуда ҳисобрақамлари очилади .