Tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti

5x5 (viktorina o`yini)

shartlari:

1. Tabiiy boyliklar guruhini to`g`ri tanlang

2. Kontur karta.

3. Tabiiy xarita.

4. Boshqotirma

5. Talqinlar (-,+)

I-topshiriq:

Quyidagi tabiiy boyliklarni jadvalga to`g`ri joylashtiring.

Yer, ko`mir, shamol energiyasi, suv, neft, havo shamol energiyasi, o`rmon, tuproq, tabiiy gaz, o`simlik, hayvonot, tuzlar, oqimlar energiyasi oltingugurt, oltin, fosforit, quyosh energiyasi, kumush, geotermal energiya

№	Tugaydigan boyliklar	Tugamaydigan boyliklar
1
2
3
4
5

II-topshiriq kontur karta deb nomlanadi. Kontur kartada O`zbekiston viloyatlari hududida so`roqlar qo`yigan O`quvchilar so`roqlar o`rnida qaysiviloyat borligini aniqlashadi.

III-topshiriq: tabiiy xarita deb nomlanadi. O`quvchi berilgan geografik ob’yektlarni xaritadan ko`rsatadi.

Tabiiy xarita.

O`zbekiston chegaralari, viloyatlari va uning markazlari

IV-topshiriq.

Har bir guruhga boshqotirma beriladi. O`quvchilar boshqotirmadagi harflarni birlashtirib geografik atamalarni topishadi va unga ta’rif berishadi.

Quyidagi harflarni birlashtirib geografik nomlarni toping ?

A

R

G

V

O

A

M

L

I

A

R

E

L

A

Y

E

H

A

M

T

A

O

T

O

S

F

A

V

S

B

F

S

O

E

T

Z

O

N

A

M

Q

U

A

R

E

K

O`

R

I

T

E

M

A

G

B

T

T

I

A

T

L

B

K

Y

K

K

I

A

SH

A

A

B

Q

O

L

U

L

I

I

S

L

B

Q

A

M

E

V

U

L

B

I

O

S

M

A

N

T

E

O

R

I

D

Q

A

R

E

F

A

O

R

I

K

R

O

L

I

O

N

R

Y

E

R

F

M

S

L

I

R

Q

A

N

A

E

L

F

A

T

A

B

I

T

M

O

F

I

Y

SH

A

R

SH

A

J

U

K

O

G`

G

A

R

A

Z

U

T

P

L

A

N

R

M

O

E

O

G

L

I

M

E

R

G

U

Y

E

E

R

SH

I

M

O

Y

U

G

T

E

F

Q

Z

N

A

D

A

SH

F

L

T

O

R

Y

Z

M

U

T

A

L

V

A

M

O

R

P

R

A

E

R

A

M

I

A

O

E

X

L

A

S

E

N

T

M

R

D

N

Q

K

E

O

B

U

T

F

A

I

E

E

E

T

A

N

A

L

U

L

O

S

L

K

Z

F

N

G

I

Z

T

O

A

T

M

A

T

A

O

S

V-topshiriq.

Talqinlar.(-,+)
1. O`zbekiston Yevrosiyo materigining janubida joylashgan.

2. O`zbekiston maydoni jihatidan dunyoda 54 –o`rinda turadi.

3. O`zbekistonma’muriy-hududiy bo`linishi jihatidan 12 ta viloyat va 1 ta avtonom respublikdan iborat.

4. Foydali qazilmalar tiklanadigan boyliklar qatoriga kiradi.

5. Agroiqlim boyliklari tugamaydigan boyliklar qatoriga kiradi.

Guruhlarning bergan javoblariga qarab baho kartochkalari beriladi.

Darsga yaxshi qatnashgan o`quvchilar baholanadi.

O`qituvchi:

-Aziz o`quvchilar shuning bilan darsimiz nihoyasiga yetdi. Uyga vazifa mavzuni o`qib savollarga javob yozish, hamda yozuvsiz xaritaga O`zbekiston tabiiy boyliklarini tushirish.
5-9-sinflar uchun amaliy ishlardan namunalar

5-sinf

1. Siz maktabga 135⁰ azimut bilan borgan bo`lsangiz, uyga qaysi yo`nalishda qaytasiz? Oziq-ovqat do`koniga 225<sup>0</sup> azimut bilan borgan bo`lsangizchi?

2. Siz maktabga 65˚ azimut bilan borgan bo`lsangiz uyga qaysi yo`nalishda qaytasiz? Sport maktabiga 44˚borsangiz qanday yo`nalishda qaytasiz?

3.Topografik xaritada maktabdan sport majmuasigacha bo`lgan 1 km li masofa: a) 20 sm; b) 5 sm; c) 10 sm bo`lsa, berilgan planning masshtabi qanchaga teng bo`ladi?

4. Xarita masshtabi a) 1 sm da 10 km; b) 1 sm da 250 km; c) 1 sm da 5000 kmga teng. Berilgan nomli masshtablarni, sonli masshtablarga aylantirib yozing.

5. Masshtabi 100000000 bo`lgan xaritada Toshkent va Shanxay shaharlari orasidagi masofa 6 sm ga teng bo`lsa, shaharlar orasidagi haqiqiy masofa qanchaga teng bo`ladi?

6. Sayohatchilar mehmonxonadan avval 180⁰ azimut bo`yicha 10 km 225<sup>0</sup> azimut bo`yicha 5 km yurishdi, so`ngra yana 315<sup>0</sup> azimut bo`yicha 7 km yurishdi.Ularning yurgan yo`lini masshtab bo`yicha chizing.

7. Tepalikning balandligi 18 m,uning janubi sharqiy qismi tik, shimoli g`arbiy qismi esa qiya.Tepalikni gorizontallarda aks ettiring . Izoh:Gorizontal chiziqlarni har 2 m dan o`tkazing.

8. Tepalikning balandligi 28 m,uning g`arbiy qismi tik, sharqiy qismi esa qiya.Tepalikni gorizontallarda aks ettiring.Izoh :gorizontallarni har 3m dan o`tkazing.

9. Quyidagi koordinatalar qaysi shaharlarga to`g`ri keladi?

a) 39°sh.k va 67°shq.uz

b) 39,5°sh.k va 64°shq. uz

c) 41°sh.k va74°g`.uz

d) 19°sh.k va 99°g`. uz

10. O`qituvchingiz yordamida 5-sinf o`quv atlasining "Yarim sharlar xaritasi"dan (30-31betlar) foydalanib Toshkent, Mexiko, Pekin, Kanberra shaharlarini geografik koordinatalarini aniqlab toping va daftaringizga yozing.

11. Masshtabi 1:30000000 xaritada daryo uzunligi 8 sm ga teng . Daryo necha km uzunlikka ega?

12. Yer yuzasida +20⁰ C bo`lganda yerning 1 km chuqurlikdagi harorati qanchaga teng?

13Kemadagi asbobdan yuborilgan qisqa tovush 7 sekundda suv tagiga yetdi. Suv chuqurligi qancha?

14. 45 minutlik dars jarayonida Yer shari Quyosh atrofida aylanganida qancha masofani bosib o`tadi?

15. Havoning kunlik o`rtacha haroratini quyidagi ma'lumotlarga asoslanib aniqlang va daftaringizga yozing. 12°C; 4°C; 18°C; 14°C.

16. Yillik yog`in miqdori 200 mm, bug`lanish 1000 mm ga teng bo`lsa, namlik koeffisentini aniqlang.

17. Yanvar oyining o`rtacha harorati -4<sup>0</sup>C , iyul oyidagi o`rtacha harorat +18⁰C bo`lsa yillik havo haroratining amplitudasi necha <sup>0</sup>C ga teng bo`ladi?

18. Monblan cho`qqisi (4807 m) etagida ( 0 metr) atmosfera bosimi 765 mm simob ustiniga teng bo`lsa, uning cho`qqisida atmosfera bosimi taxminan qanchaga teng bo`ladi?

19. 1 tonna okean suvidan qancha tuz olish mumkin?

20. Yanvar oyining o`rtacha harorati +4<sup>0</sup> C, iyul oyidagi o`rtacha harorat

+12⁰ C ga teng bo`lsa ,bir yillik havo haroratining amplitudasi necha gradusga teng ekanligini aniqlang?

21. Quyidagi jadvalga minerallar va tog` jinslarini guruhlarga bo`lib yozing.

Magmatik jinslar	Cho`kindi jinslar	Metamorfik jinslar

22. Havoning mutlaq namligi +30⁰C haroratda 10g ga teng bo`lsa, uning nisbiy namligini aniqlang?

23. Yillik yog`in miqdori 200 mm , bug`lanuvchanlik 1000 mm bo`lsa, namlik koeffitsentini toping?

24. Tog` yonbag`rida 1200 m balandlikda havo harorati + 4⁰ C ni tashkil qiladi. 2700 m balandlikda va yonbag`irdan 500 m pastda harorat qanchaga teng bo`ladi?

25. Berilgan jadval yordamida aprel oyining birinchi 10 kunligidagi “shamol guli”ni chizing .

1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
sh	sh	Sh-shq	Sh-g`	Sh-shq	Sh-g`	Jg`	J-shq	g`	j

26. Sinf xonasida hajmi 200 m³ havo bo`lib, uning harorati +10<sup>0</sup> C, bu havo tarkibida necha litr suv bo`lishi mumkin?

27. Samolyot 4 km balandlikda uchib bormoqda.Yer yuzasida harorat +20⁰ C bo`lsa, samolyot uchib borayotgan balandlikdagi haroratni aniqlang?

28. Quyidagi shaharlarning geografik koordinatalarini aniqlang:

Moskva - Addis-Abeba- Kito- Vashington- Dehli-

29. Dengiz sathidan 100m balandlikdagi havo bosimi 750 mm simob ustuniga teng . 500m balandlikda qanchaga teng bo`ladi?

Oylar	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	yillik
Toshkent	46	39	62	54	32	13	4	1	4	26	40	46	367

30.Quyidagi jadvaldan foydalanib, Toshkent shahrining oylar bo`yicha va yillik yog`in miqdorini grafikda tasvirlang.

31. Dengiz suvi +15⁰C, chuqurligi esa 5 km bo`lsa, dengiz tubidagi suv harorati qancha bo`ladi?

32. Amazonka daryosi yillik suv miqdori Q=175000 m³/sek bo`lsa, daryoning ko`ndalang kesimi S=700 m² bo`lgan joyida suv oqimining tezligini toping?

33. Havoning sutkalik o`rtacha haroratini berilgan ma’lumotlar asosida aniqlang. Ertalab soat 7da +6⁰, soat10da+10⁰, kunduzi soat 13da +16⁰, soat 16da +20⁰, kechqurun soat 19da +12⁰, soat 21da+8⁰ ga teng.

34. Samolyot 3 km balandlikda uchib bormoqda. Yer yuzasida harorat +12⁰ C bo`lsa, samolyot uchib borayotgan balandlikdagi haroratni aniqlang?

35. Quyidagi sonli masshtabni nomli va chiziqli masshtabga aylantiring.

1:1000000, 1:2500000000, 1:3000000, 1:4500000, 1:50000

36. 1: 50000000 masshtabli xaritada ikkita shahar oralig`idagi masofa 13,7 sm ni tashkil qilsa, ular orasidagi haqiqiy masofa necha km ni tashkil qiladi?

37. Tepalikning balandligi 18 m, uning janubi g`arbiy qismi tik, shimoli sharqiy qismi esa qiya. Tepalikni gorizontallarda aks ettiring. Izoh: Gorizontal chiziqlari har 3m dan o`tkazing.

38. Dengiz suvining harorati 18 C, chuqurligi esa 5 km bo`lsa, dengiz tubidagi suv haroratini aniqlang.

39. Agar joy planida: a) 700 m uzunlikdagi ko`cha 7 sm; b) 1km uzunlikdagi ko`cha 10 sm; c)2 km uzunlikdagi ko`cha 20 sm bilan ifodalangan bo`lsa, ushbu planning masshtabini aniqlang.

40. Agar tog` etagida barometr 740 mm ni, tog` tepasida esa 440 mm ni ko`rsatsa, tog`ning o`rtacha balandligini aniqlang.

41. Toshkent shahridan Pekingacha bo`lgan 4000km li masofa birinchi xaritada 5 sm ga, hududi shu masofa ikkinchi xaritada 3 sm ga teng bo`lsa xaritalarning masshtabini aniqlang. Aniqlangan masshtablarning qaysi biri yirik?

42. Astana shahridan Tokiogacha bo`lgan 6400km li masofa birinchi xaritada 8 sm ga, hududi shu masofa ikkinchi xaritada 12,5 sm ga teng bo`lsa, xaritalarning masshtabini aniqlang. Aniqlangan masshtablarning qaysi biri yirik.

43. 6000 m balandlikka ko`tarilgan alpinistlarning barometri 250mm simob ustunini ko`rsatgan bo`lsa, shu vaqtda tog` etagidagi havo bosimi qanchaga teng bo`ladi?

44. Agar 500 km li masofa globusda 2 sm ga teng bo`lsa, bu globusning masshtabi necha sm ga teng bo`ladi?

45.Vulqon kraterida lavaning harorati 1300⁰C bo`lsa, u qancha chuqurlikdan otilib chiqayotgan bo`ladi?

46.Yerning aylana uzunligi 40000 km ga teng bo`lsa, 1<sup>0</sup> meridian yoyi oralig`idagi masofani aniqlang.

47. Yog`in o`lchagich yordamida Yer yuzasiga 20 mm qalinlikdagi yomg`ir yoqqanligi aniqlandi deylik. Bunda 1 ga yerga necha kub metr suv tushgan bo`ladi?

48. Havoning mutlaq namligi +10⁰ da 5 g ga teng bo`lsa, uning nisbiy namligini aniqlang.

49.Qizil dengiz suvi sho`rligi 42‰. Uning 1 litr dengiz suvida 42 g tuz borligi aniqlandi.Qora va Boltiq dengizlarining har 100 g suvida 1,8 g va 0,3 g tuz bo`lsa, bu dengizlarning sho`rligini aniqlang.

50. Sinf xonasining bo`yi 9 m, kengligi 6 m, balandligi 4m bo`lsa, bu xonadagi havoning massasini aniqlang.