Tayanch tushunchalar: metod, o‘qitish metodi, usul, metodika, qoida

N.JAKSON VA X.LUNDNING “KONSEPTUAL TIZIMI” 

Kirim va resurs 

(Input) 

Jarayon  

(Process) 

Natija maqsad 

(Output) 

  Talaba: uning 

dastlabki bilim saviyasi, 

qobiliyati, sohasi va 

malakasi. 

Ta’lim  dasturlari  va 

o‘qitish  shart-sharoitlari 

bilan  tanishtirish.  O‘quv 

dasturlari  dizayni  va 

baholash. 

Talabaning 

raqobatbardosh 

kadr 

bo‘lib  yetishishi,  yuqotri 

reytingga  ega  bo‘lish, 

ta’lim 

standartlarini 

---

O‘qituvchi hodim: 

ilmiy salohiyati, 

malakasi, ekspertlik 

darajasi, kompetentligi, 

rivojlanuvchi ta’limga 

tayyorligi. 

Jismoniy resurslar: 

turar joy, shart-sharoitlar, 

texnika va jihozlar, 

kutubxona va 

informatsion texnologiya 

imkoniyatlari.  

Moliyaviy 

resurslar: talaba va 

o‘qitvchi xodimlarga 

sarflanadigan sarf 

harajatlar. 

Tashqi resurslar: 

noakademik 

mutaxassislardan 

foydalanish, oliy ta’lim 

muassasasi qaramog‘ida 

bo‘lmagan texnika va 

jihozlardan foydalanish. 

 

O‘qitish 

va 

o‘rganish  strategiyalari 

va metodlari, effektivligi, 

innovatsion 

yondashuvlar. 

Talabalarga 

rahbarlik  va  qo‘llab-

quvvatlash: akademik va 

individual  saboq  berish 

tizimi, 

qo‘llanma 

va 

boshqa  turdagi  ma’ruza 

matni 

hamda 

ma’lumotlar,  loyihalarga 

rahbarlik qilish. 

Talabalar 

faoliyatini  qayd  qilish 

tizimi: 

 

talabaning 

o‘zlashtirishini  baholash 

va hisobot tayyorlash. 

Menejment 

va 

adminestrativ 

boshqaruv tizimi:  

Tahliliy  ishlar  va 

kamchiliklarni  tuzatish. 

Talabalardan 

yoki 

xodimlardan 

kelib 

tushadigan 

talab 

va 

takliflar asosida.  

bajarishi, 

uzluksiz 

ta’limning 

keyingi 

bosqichiga 

tayyor 

bo‘lishi. 

O‘qituvchi 

xodimlar: 

ularning 

o‘qitish, 

ilmiy 

tadqiqotlarida, 

boshqaruvda 

supervayzerlikda 

mahsuldorlikka 

va 

kreativlikka erishishi. 

 

Yevropada  oliy  ta’lim  ikkita  asosiy  hujjat  –  Boloniya  deklaratsiyasi  va 

Lissabon konvensiyasi orqali amalga oshiriladi.  

Ushbu  huquqiy  me’yoriy  hujjatlarga  mos  holda  Boloniya  va  Lissabon 

strategiyasi  ishlab  chiqilgan.  Islohotning  ushbu  ikki  konsepsiyasi  maqsadi  oliy 

ta’lim  sifatini  doimiy  yaxshilashga,  mehnat  bozorida  bitiruvchilarning 

raqobatbardoshligini  oshirishga,  ta’lim  sifati  va  amaliy  ta’lim  xizmatini  samarali 

biriktirishga  qaratilgan, umumiy  fundamental  tamoyillarga  asoslangan, birlashgan 

Yevropa oliy ta’lim hamjamiyatini yaratishdan iborat.  

Lissabon konvensiyasi 1997-yil 11-aprelda qabul qilingan bo‘lib, pereambula, 

quyidagi 11 ta asosiy qism va ularga tegishli 44 ta moddadan iborat:  

---

1. Ta’rif va bitta modda. 

2. Davlat organlari kompetensiyasi va uchta modda. 

3. Malakani baholashning asosiy tamoyillari va beshta modda. 

4. Oliy ta’lim olish huquqini beruvchi malakani tan olish va beshta modda. 

5. Ta’lim davrini tan olish va uchta modda. 

6. Oliy ta’lim malakasini tan olish va beshta modda. 

7.Qochoqlar, ko‘chib kelganlar va qochoqlar holatidagi shaxslar malakasini tan 

olish va bitta modda. 

8. OTM va dasturni baholash  haqidagi ma’lumot va ikkita modda. 

9. Tan olish masalalari haqidagi ma’lumot va uchta modda. 

10. Amalga oshirish mexanizmlari va uchta modda. 

11. Xulosaviy ko‘rsatmalar va to‘qqizta modda.  

Yuqoridagilardan ko‘rinib turibdiki, Lissabon konvensiyasida asosan Yevropa 

ta’limining davri, kompetensiyasi, malakalarga qo‘yilgan talablar, ta’lim sifati, uni 

umumiy talablarga javob berishi, nazorati, jarayonni amalga oshirish va natijalarni 

tan olish kabi masalalarda hududiy birlashish kelishilgan.  

Boloniya  deklaratsiyasida  Yevropa  OTMlarida  kadrlar  tayyorlash, uni  ta’lim 

tizimida 

birlashtirishga 

yordam 

berish 

hamda 

ta’lim  va  fanga  oid 

raqobatbardoshlikni oshirish  maqsadida  quyidagi vazifalar hal qilingan: 

•  ikki bosqichli ta’limni joriy etish; 

•  kredit tizimini joriy etish va uni tan olish; 

•  safarbarlik va mobillikni kengaytirish; 

•  bitiruvchilarning ish bilan ta’minlanishini yaxshilash; 

•  yevropa ta’lim tizimi sifatini ta’minlash; 

•  aspiranturani oliy ta’limning umumiy tizimiga kiritish; 

•  oliy tizimda “Yevropa o‘lchovlari”ni shakllantirish; 

•  yevropa oliy ta’limini raqobatbardoshligini  va sifatini oshirish; 

•  oliy ta’limning ijtimoiy rolini oshirish, uning ommabopligi, qo‘shimcha 

ta’lim tizimini rivojlantirish; 

---

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Mustaqil ta’lim uchun mavzular. 

1. Chet  tillarini  intensiv  o’qitishda  foydalaniladigan 

zamonaviy ta’lim metodlari. 

2. Rivojlangan mamlakatlar ta’lim tizimida nazorat qilish 

va baholashning zamonaviy ko‘rinishlari.  

 

Nazorat uchun savollar   

1. “Metod” so‘zi qanday ma’noni anglatadi? 

2. Ta’lim metodi tushunchasini qanday izohlash mumkin? 

3. “Ta’lim metodlari” va “ta’lim usullari” tushunchalari bir xil 

mazmunga egami? 

4. Ta’lim usullari deganda nima tushuniladi? 

5. Ta’lim metodlarini qo’llashda qandaydir ko’rsatmalarga rioya 

etish zarurmi? 

6. Ta’lim metodlarini qo’llashga doir ko’rsatmalar nima deb ataladi?