Tayanch sо‘zlar

Uchinchi davr
(6-7 yosh) yozma nutq rivojlanishining boshlanishi. Bolaning 
M.N.S. ga tushuvchi yuklama oshib boradi. Bolaga kattaroq talablar qо‘yilganda 
duduqlanish hosil bо‘lishi bilan nerv faoliyatida «portlash» yuz beradi. 
Bolada bor bо‘lgan nutq funksiyasining har qanday buzilishi bu keskin 
davrlarda birmuncha kuchli namoyon bо‘ladi. Bundan tashqari yangi nutq 
kamchiliklari ham paydo bо‘lishi mumkin. Logoped bola nutqining rivojlanishida 
keskin davrlarni yaxshi bilishi va о‘zining kundalik ishida shuni hisobga olishi 
kerak. 
Nutq rivojlanishida keskin davrlar moyillik vazifasini bajaradi. Bu davrlar 
mustaqil ahamiyatga ega bо‘lgani singari boshqa zararli omillar bilan-genetik, 
bolaning umumiy zaiflashuvi va hokazolar bilan uyg‘unlashadi. 
Nutqning yoshga qarab rivojlanish dinamikasi hayotining birinchi yillarida 
organizm genotipiga va unga ta’sir qiluvchi atrof muhitga bog‘liq ravishda 
о‘zgarib turadi: nutq funksional tizimining rivojlanishi uchun M.N.S. ning normal 
yetukligi va ishlab turishi muhim. 
Nutq buzilishlarining kelib chiqishida ekzogen va organik omillar kо‘proq rol 
о‘ynaydi. Bu sabablar guruhi M.YE.Xvatsev tasnifi bо‘yicha jarohat joyiga qarab 
organik markaziy va organik periferik guruhlarga kiritiladi. 
Ekzogen-organik omillar deganda bola M.N.S. ga va bola organizmiga yaxlit 
ta’sir etuvchi turli xil zararli ta’sirlarni tushunamiz. Bu omillarning ta’sir etish 
vaqtiga qarab quyidagilarga bо‘linadi: 
1.
Homilalik ya’ni (perinatal) bolaning ona qornidaligi vaqtidagi ta’sirlar. 
2.
Tug‘ruq vaqtidagi jarohatlar (natal). 
3.
Turli xil zararli omillarning tug‘ruqdan keyingi davrda ta’siri (postnatal). 
Kо‘pincha homilalik patalogiyasi tug‘ruq paytida bola nerv tizimining 
jarohatlanishi bilan qо‘shilib yuzaga keladi. Bunday uyg‘unlashuv zamonaviy 
tibbiy adabiyotlarda «perinatal patalogiya» termini bilan belgilanadi. Nerv 
tizimining bunday jarohatlanishi turli xil patologik holatlarni, homiladorlik davrida 
turli xil zararli omillarning homilaga ta’sir etishi, tug‘ruq paytida va tug‘ruqdan 
sо‘ng dastlabki davrlarda zararli omillarning ta’sir etishini birlashtiradi. Perinatal 
patalogiya 
onaning 
homiladorlik 
vaqtidagi 
kasalliklari, 
infeksiyalar, 
intoksikatsiyalar, homiladorlik toksikozlari, shuningdek, turli kо‘rinishdagi 

---

akusherlik patalogiyalari (tos suyagining torligi, chо‘zilgan yoki tezlashgan 
tug‘ruq, muddatdan ilgari suv ketishi, kindikka о‘ralish, homilaning notо‘g‘ri 
yotishi va h.k.) asosida yuzaga keladi. 
Nerv tizimining perinatal patalogiyasida dastlabki о‘rinlarni asfiksiya va 
tug‘ruq travmasi egallaydi. 
Homiladorlik davrida homila rivojlanishidagi buzilishlar tug‘ruq travmasi va 
asfiksiyani (tug‘ruq paytida homilaga kislorod yetishmasligi) keltirib chiqaradi. Bu 
esa homilaning himoya va adaptatsiya mexanizmini pasaytiradi. Tug‘ruq travmasi 
va asfiksiya homila miyasining notо‘g‘ri rivojlanishini kuchaytiradi. 
Tug‘ruq travmasi kalla suyagi ichiga qon quyilishi va nerv hujayralarining 
о‘lishiga olib keladi. Kalla suyagi ichiga qon quyilishi bosh miya pо‘stlog‘ining 
nutq zonalariga ham о‘z ta’sirini о‘tkazishi mumkin. Buning oqibatida bosh miya 
pо‘stlog‘i taraqqiyoti jarayonida turli xil nutq buzilishlari kelib chiqadi (alaliya). 
Chala tug‘ilgan bolalarda kalla suyagi ichiga qon quyilishi xavfi kо‘proq bо‘ladi. 
Bunga ularning tomir devorlarining zaifligi sabab bо‘ladi. 
Nutq harakat mexanizmini ta’minlovchi miyaning ma’lum bir sohasidagi 
jarohat о‘chog‘i natijasida asosan nutqning tovush talaffuz tomonida buzilishlar 
vujudga keladi-dizartriY. 
Nutq buzilishlari etiologiyasida ona va homila qonining immunologik jihatdan 
mos kelmasligi ham muhim rol о‘ynaydi (rezus-omil, eritrotsit antigenlari 
bо‘yicha). Rezus yoki antitelo guruhlari yо‘ldosh orqali о‘tib homila 
eritrotsitlarining bо‘linishini keltirib chiqaradi. 
Buning natijasida eritrotsitlardan M.N.S. uchun zaharli bо‘lgan modda-
bilirubin ajraladi. Uning ta’siri ostida miyaning pо‘stloq osti bо‘limlari, eshituv 
yadrolari jarohatlanadi. Bu esa eshituvning buzilishi bilan birgalikda nutqning 
tovush talaffuz tomonining buzilishiga olib keladi. 
Ona qornidaligida miyaning jarohatlanishi natijasida birmuncha og‘ir nutq 
buzilishlari vujudga keladi. Bu nutq buzilishlari qoidaga kо‘ra boshqa polimorf 
nuqsonlar bilan qо‘shilib keladi (eshituv, kо‘ruv, tayanch xarakat apparati, 
intellekt). Bular homilador ayolning qizilcha, toksoplazmoz va boshqa yuqumli 
kasalliklar bilan kasallanganida kuzatiladi. Bu holda nutq buzilishlari va boshqa 
nuqsonlarning og‘irlik darajasi homilaning ona qornidaligi davrida kо‘proq 
miyaning jarohatlanishi vaqtiga bog‘liq bо‘ladi. Homiladorlikning dastlabki 
uchinchi oyida, shuningdek, embriogenez davrida, ya’ni 4 haftalikdan 4 oylikkacha 
birmuncha og‘ir jarohatlanishlar kuzatiladi. Homiladorlikning kech stadiyalaridagi 
patalogik ta’sirlar odatda og‘ir nuqsonlarni keltirib chiqarmasa ham, nerv 
tizimining shakllanishini kechikishiga, uning strukturasi miyelinizatsiyasining 
buzilishiga olib keladi. 
Miya rivojlanishida anomaliyalari bor bolalarda kо‘pgina dizembriogenetik 
stigmlar tez-tez kuzatiladi; kalla suyagi assimetriyasi, tanglay anomaliyalari, 
yuqoridagi jag‘ rivojlanishidagi kamchiliklar, pastki jag‘ aploziyasi; 
miyekrognatiya, prognatiya va boshqalar. Homilaga ta’sir etuvchi zararli omillar 
ta’siri ostida vujudga keluvchi nutq buzilishlariga ochiq rinolaliyani misol qilish 
mumkin. 

---

Homiladorlik davrida onaning yuqumli va somatik kasalliklari, bachadon-
yо‘ldosh qon aylanishining buzilishiga, homila oziqlanishining buzilishi va 
kislorod yetishmasligiga olib kelishi mumkin. Agar homilaga surunkali kislorod 
yetishmasligi о‘tkir kechmasa, u hech qanday buzilishni keltirib chiqarmasligi 
mumkin, biroq homila shakllanish tempini birmuncha sekinlashtiradi. Buning 
natijasida homila muddatiga yetib tug‘ilishiga qaramay bola tо‘la shakllanmagan, 
nerv tizimi zaif tug‘iladi. Nerv tizimining miyelinizatsiya jarayoni sekinlashadi, 
nerv hujayrasi va uning aksonlari differensatsiyasi izdan chiqadi, miyaning 
neyronlararo aloqasining shakllanishi qiyinlashadi. Bu omillar о‘z navbatida nutq 
faoliyatining shakllanishiga salbiy ta’sir kо‘rsatadi. 
Ona qornida homila rivojlanishining buzilishi – embriopatiyalar-yuqumli 
kasalliklar, dori-darmonlar ichish, ionlashgan radiatsiya vibratsiya, homiladorlik 
vaqtida ichish va chekish bilan bog‘liq hollarda vujudga keladi. Alkagol va 
nikotinning naslga zararli ta’siri ancha yil ilgari aniqlangan. 
Ayni vaqtda nutq buzilishlari bilan uyg‘unlashgan alkagolli-embriopatik 
genezli oligofreniyaning klinik kо‘rinishi о‘rganildi. Turli xil nutq nuqsonlarining 
kelib chiqishiga surunkali alkogolizmning ta’siri kо‘rsatildi, jismoniy, nutqiy va 
aqliy rivojlanishning orqada qolishini о‘z ichiga olgan alkagolli-embriopatik 
sindrom ta’riflab berildi. Alkagolli-embriopatik sindromda bola nutqining 
rivojlanishiga noqulay ta’sir etuvchi yaqqol ifodalanmagan eshituvning buzilishi 
holati aniqlangan. 
Alkogolizmga chalingan ota-onalarda homila о‘limining havfi ona qornidaligi 
va perinatal davrlarda juda yuqoridir. Bundan tashqari, chala tug‘ilishi, homilalik 
va intranatal asfiksiya, shuningdek kasalliklarga moyillik va bola hayotining 
birinchi yilida о‘lim holatining yuqori darajadaligi ham alkogolizmga bog‘liqdir. 
Bu bolalar maktabgacha va maktab yoshida о‘zining jismoniy zaifligi, 
nutqning tо‘liq rivojlanmaganligi bilan uyg‘unlashgan psixik rivojlanishning 
orqada qolganligi, xarakatchanlikning tormozlanganligi, faol diqqati, kо‘ruv va 
eshituv idroki funksiyalarining buzilganligi bilan ajralib turadi. Ular diqqatining 
tarqoqligi bilish faoliyatining kamligi, ta’lim jarayonidagi qiyinchiliklar bilan 
uyg‘unlashadi. Ayni vaqtda kо‘pgina ishlar chekishning ayol sog‘lig‘i, 
homiladorlik va tug‘ruqning kechishiga yomon ta’sir etishiga bag‘ishlangan. 
Bolaning chala tug‘ilishi, psixik va jismoniy rivojlanishdan orqada qolishi bilan 
chekishning aloqasi borligi isbotlandi. 
Ma’lumotlarga kо‘ra ota yoki onaning surunkali chekishi irsiy moddaning 
patologik о‘zgarishiga-mutatsiyalarga olib kelishi mumkin. Homilaga bir qator 
zararli omillarning birgalikda ta’sir etishi ayniqsa havfliroqdir (alkogolizm va 
chekishning homiladorlik toksikozlari bilan birga kelishi va hokazolar). 
Homiladorlik toksikozlariga chala tug‘ilish, tug‘ruqdagi qisqa muddatli 
asfiksiya, yengil kо‘rinishdagi miyaning minimal organik jarohatlanishini keltirib 
chtqaradi (minimal miya disfunksiyasi (M.M.D.) M.M.D. ga ega bolalar uchun 
diqqatning tarqoqligi, xotira pastligi, motor buzilishlar, tormozlanganlik, turli xil 
nutq buzilishlari xarakterlidir. 
Ayni vaqtda yengil miya yetishmovchiligida psixik dizontogenezning alohida 
bir kо‘rinishi ajratilgan. Bu kо‘rinish asosida alohida oliy pо‘stloq funksiyalarining 

---

yoshga oid vaqtinchalik yetishmaganligi yotadi. Bu nutq rivojlanishida о‘ziga xos 
orqada qolish va psixik rivojlanishning notekisligini keltirib chiqaradi.
Minimal miya disfunksiyasida miya funksional tizimi rivojlanishi tempining 
sekinlashuvi alohida о‘ringa ega. 
Nutq buzilishlarining kelib chiqishi bо‘yicha moyilligi bor bolalar guruhini 
M.M.D. ga ega bolalar tashkil qiladi. Nutq buzilishlarini о‘z vaqtida aniqlash va 
psixik rivojlanishni barvaqt rag‘batlantirish, bu toifa bolalar nutqiy va aqliy 
rivojlanishining kechikishini ma’lum darajada yaxshilashi mumkin. Logoped va 
pedagog-defektolog M.M.D. sindromining dastlabki belgilarini bilishi muhim. 
Hayotining birinchi yilida bu sindromning asosiy belgilari «kichik nevrologik 
belgilar» nomi bilan yuzaga keladi: emadigan bolalarda odatda faol xarakatlarga 
halaqit bermaydigan, biroq turg‘unligi bilan farqlanuvchi mushak tonusining 
yengil buzilishi, tremor kо‘rinishidagi yaqqol ifodalanmagan ixtiyorsiz xarakatlar, 
umumiy titroq sensomotor rivojlanishning kechikishi (ayniqsa kо‘ruv-motor 
koordinatsiyasi), mayda qо‘l motorikasi differensirlashgan xarakatlarining 
rivojlanishining orqada qolishi, predmet-manipulyativ faoliyat shakllanishini 
sekinlashuvi. Yuqoridagi barcha belgilar yengil nevrologik simptomatikada kо‘rish 
mumkin. 
Nutq buzilishlari kо‘pincha erkak jinsiga mansub shaxslarda yuzaga keladi. 
Sо‘nggi yillar tadqiqotlarida odam jinsiga qarab о‘ng va chap (nutqiy) gemisferalar 
(yarimsharlar) rivojlanishida farq borligi kо‘rsatib berildi. Chap yarim shar asosan 
nutqiy funksiyani amalga oshiradi, о‘ng yarim shar esa kо‘ruv-fazoviy gnozisni 
amalga oshiradi. О‘g‘il bolalarda qizlarga nisbatan о‘ng yarim shar tezroq 
shakllanadi. Qiz bolalarda esa aksincha chap yarim sharlar tezroq shakllanadi va 
shunga bog‘liq birmuncha erta muddatlarda ularda nutq rivojlanishi aniqlanadi. 
Bundan tashqari qiz bolalarda birmuncha yaqqol ifodalangan yarimsharlararo 
о‘zaro ta’sir erta shakllanadi. Bu ularda miya jarohatlanishini kompensatsiyalashda 
yaxshi yordam beradi. 
Bundan tashqari о‘g‘il bolalarda nutq buzilishlarining kо‘p uchrashiga 
xromasoma tuzilishidagi о‘ziga xos о‘zgarishlarga bog‘liq ravishda intelektual va 
nutq buzilishlari sabab bо‘lishi mumkin. 
Bolalarda nutq buzilishlarining kelib chiqishida miyaning erta organik 
jarohatlanishlari katta rol о‘ynaydi. 
Emotsional-deprivatsiya katta axamiyatga egadir (kattalar bilan emotsional 
ijobiy aloqani yetishmasligi). 
Hayotining birinchi yillarida bola va onaning о‘zaro aloqasi buzilishiga 
alohida e’tibor qaratiladi. Ma’lumki, nutq funksiyasi shakllanishi uchun hayotning 
birinchi yilida normal rivojlanish muhim ahamiyatga ega. Bu esa bolaning ona 
bilan yoki о‘ziga yaqin bо‘lgan boshqa kishilar bilan tо‘g‘ri о‘zaro munosabat 
bо‘lishini talab etadi. 
Nutq buzilishlari turli xil noqulay omillarning bola miyasiga va uning keyingi 
rivojlanishiga ta’sir etishi natijasida ham kelib chiqadi. Bunday nutq 
buzilishlarining tuzilishi zararli omilning ta’sir etish vaqti va miya jarohatlanishi 
о‘chog‘iga bog‘liq ravishda farqlanadi. 

---

Miya jarohatlanishida lokolizatsiya jarohatlanish darajasi va nutq buzilishlari 
aspekti bо‘yicha va keyingi asoratlari orasida tо‘la bir-biriga bog‘liqlik bо‘lmaydi. 
Bolalardagi chap gemisferalarning tug‘ma yoki erta orttirilgan jarohati kо‘pincha 
nutq buzilishlariga olib kelmaydi (jarohatlanish nutqqacha bо‘lgan davrda hosil 
bо‘ladimi yoki shakllanib bо‘lgan nutq davridami, bundan qat’iy nazar). Bu fikr 
100 yil avval kо‘rsatilgan va sо‘ng tadqiqotlarda tasdiqlangan. 
Kattalarda shunga о‘xshash jarohatlar ma’lum о‘ringa ega bо‘ladilar. 
Ma’lumki, yaxshi rivojlangan nutqqa ega bolaning kalla suyagi travmasi kattalarga 
qaraganda afaziyani ancha kam keltirib chiqaradi. Miya plastikligi ma’lum 
darajada miya tuzilishining yetilmaganligi bilan belgilanadi. Bu bilan bola 
miyasining jarohatlanish о‘chog‘i va og‘irligi orasida va nutq buzilishlarining kelib 
chiqishi chastotasi orasida aniq bir-biriga bog‘liqlikning yо‘qligi tushuntiriladi. 
Adabiyotlarda shunday nazariya keltirilgan, erta yoshlarda bolaning chap 
gemisferalarining hatto butunlay olib tashlaganda ham maxsus nutq buzilishlari 
kelib chiqmasligi mumkin. Bu holat bola miyasining plastikligi bilan, qolaversa 
bolaning yetilmagan miyasida biroz bir-biriga aralashganroq nutq zonalarining 
borligi bilan izohlanadi. Nerv tizimi plastikligi va nevronlar miyelinizatsiyalanishi 
darajasi orasida teskari bog‘liqlik mavjud: miyelinizatsiya qancha kam bо‘lsa, 
ya’ni ular qancha kam yetilsa plastikligi shuncha oshadi. 
Bu shunda namoyon bо‘ladiki, о‘zining jarohatlangan tomonida sinapsni 
(nerv hujayralari orasidagi aloqani amalga oshiruvchi) shakllantira olmaydigan 
nerv hujayrasining aksoni, uni sog‘lom yarim sharda shakllantirishi mumkin. Biroq 
bu faqat bir holatda amalga oshadi, agar miya pо‘stloq bо‘limlari miyelinizatsiyasi 
hali tugamagan bо‘lsa va sog‘lom yarim sharda barcha sinaptik hosilalar shakllanib 
bо‘lmagan bо‘lsa. 
Erta yoshlarda bola bosh miyasi pо‘stlog‘ining bir tomonlama jarohatlanishi 
kattalarga qaraganda о‘zgacha sifatli buzilishlarni keltirib chiqaradi. Agar 
kattalarda afaziya odatda dominant chap yarim shar jarohatlanishi natijasida 
yuzaga kelsa, bolalarda ular kо‘pincha ikkala yarim shar jarohatlanishi natijasida 
yuzaga keladi. Bundan tashqari, hatto о‘ng yarim sharlarning (odatda 
subdominant) jarohatlanishi nutq rivojlanishida ma’lum miqdordagi buzilishlarni 
keltirib chiqarishi mumkin. 
Bu holda, maktabgacha yoshda nutq buzilishlarini keltirib chiqaruvchi 
ekzogen-organik omillarning rolini baholashda quyidagilarni hisobga olish muhim: 
vaqt, jarohat xarakteri va lokolizatsiyasi, bola nerv tizimining plastik xususiyati, 
shuningdek, miya jarohatlanish vaqtida nutq funksiyasining shakllanganlik 
darajasi. 
Nutq buzilishlari etiologiyasida nasliy omillar ham ma’lum ahamiyatga ega. 
Kо‘pincha ular hatto ahamiyatsiz omillar ta’siri ostida nutq patalogiyalarini yuzaga 
keltiruvchi «moyillik» vazifasini bajaradilar. 
Ayrim holatlarda nasliy omillar boshlovchi sabab sifatida ishtirok etadi. 
Masalan, adabiyotlarda shunday ma’lumotlar keltiriladi: tanglay yoriqligi bilan 
shartlangan rinolaliya 10%-30% hollarda nasliy omillar bilan bog‘liq bо‘lishi 
mumkin. (P.G.Svetlov, 1962 yillar A.Y.Piskunov, 1960 va boshqalar). A.E.Gusan 

---

(1980) ma’lumotiga kо‘ra rinolaliyaning nisbiy shakllari chastotasi bor-yо‘g‘i 
1,31% ni tashkil etar ekan. 
A.Gridnev (1976) ma’lumotiga kо‘ra, duduqlanuvchilar orasida nasliy og‘irlik 
17,5% ni tashkil qiladi. Yozma nutq buzilishlarining kelib chiqishida (disgrafiya, 
disleksiya) nasliy omillarning roli aniqlangan. nutq buzilishlarining kelib 
chiqishida nasliy omillar odatda ekzogen-organik va ijtimoiy omillar bilan 
birgalikda keladi. Shuningdek ular ayrim nutq buzilishlarning keltirib chiqarishda 
boshlovchi omil bо‘lib xizmat qiladilar. Bularga xromosoma sindromi va nerv 
tizimining nasliy-degenerativ kasalliklarida kuzatiluvchi nutq buzilishlari nomi 
bilan alohida guruhni tashkil qiladi. Ularning xususiyati kasallikning о‘zidan kelib 
chiqadi. 
Xromosoma sindromlari (yoki xromosoma kasalligi) tug‘ma hisoblanadi va 
odatda progridiyent oqimga ega bо‘lmaydi. Deyarli barcha xromosoma 
sindromlarida bolaning jismoniy, nerv-psixik rivojlanishida orqada qolish 
kuzatiladi, shuningdek u yoki bu darajada nutq rivojlanishi ham buziladi. 
Xromosoma sindromi ikki guruhga bо‘linadi: 
Birinchi guruh-autosoma strukturasi yoki sonining о‘zgarishi bilan bog‘liq 
sindromlar. 
Ikkinchi guruh-jinsiy xromosomalarning о‘zgarishi bilan bog‘liq sindromlar.
Birmuncha yaqqolroq ifodalangan nutq rivojlanishidagi buzilishlar va nutq 
kamchiliklari birinchi guruh sindromlarida kuzatiladi. Ular odatda intellekt 
yetishmovchiligi aniq nuqsonlar va rivojlanish anomaliyalari bilan birga qо‘shilib 
keladi. Bunga Daun kasalligidagi nutq buzilishi misol bо‘la oladi. 
Sо‘nggi yillarda butun dunyoda alohida e’tiborni о‘ziga jalb qilib kelayotgan 
muammo bu- x-xromosomasida о‘ziga xos о‘zgarishlari bо‘lgan bolalarning nutq 
buzilishlari masalasidir (fragil yoki mо‘rt xromosomalar sindromi). Bu sindromda 
nutq buzilishlari polimorfdir: nutqning tо‘liq rivojlanmaganligi, dizartriya, gohida 
duduqlanish. Perseveratsiyalar bilan birga qо‘shilib keluvchi nutq tempining 
tezlashuvi, shuningdek xarakatning tormozlanganligi, affektiv buzilishlar bu 
sindromga xarakterlidir. 
Nerv tizimining nasliy-degenerativ kasalliklari genetik ma’lumotning 
о‘zgarishi bilan namoyon bо‘ladi. Ularning asosida gen mutatsiyalari yotadi. Bu 
gen mutatsiyalari ayrim oqsil strukturalari yoki fermentlar sintezini izdan 
chiqaradi. Bu turli xil buzilishlarni keltirib chiqaradi. 
О‘ziga xos nutq buzilishlari fenilketonuriyada ham kuzatiladi. Fenilketonuriya 
nasliy kasallik bо‘lib, fenilalanin moddasi almashinuvi buzilishidan kelib chiqadi. 
Bu nutq buzilishlarining barchasi nerv tizimi nasliy almashinuv kasalliklari 
strukturasidagi sindromlar sifatida qabul qilingan. Erta boshlangan davolov ishlari 
ma’lum darajada kasallikning og‘ir kechishini, intellektning keyinchalik 
pasayishini va nutqning tо‘la rivojlanmaganligini oldinroq ogohlantirish mumkin. 
Logoped shunday kasalliklarning mavjudligini, ularni erta aniqlash va 
davolash muhimligini, shu singari patalogiyalarga shubhalanilgan bolalarni 
maqsadga muvofiq tibbiy-genetik konsultatsiyaga yо‘naltirishni yodda tutishi 
muhim. 

---

Demak, nutq buzilishlarini keltirib chiqaruvchi etiologik omillar murakkab va 
polimorfdir. Nasliy moyillik, noqulay muhit va jarohatlar yoki turli xil noqulay 
omillar ta’siri ostida miya shakllanishining buzilishi qо‘shilib kelishi birmuncha 
kо‘proqdir. 
Nutq buzilishlari etiologiyasining muhim muammolari quyidagilardir: 
1.
Miya jarohatlanishi vaqti, xarakteri va о‘chog‘ini hisobga olgan holda 
pо‘stloq genezi (alaliya, afaziya) sistemali nutq buzilishlari sababini о‘rganish. 
2.
Turli xil kо‘rinishdagi nutq buzilishlarining kelib chiqishida nasliy omillar 
rolini aniqlash. 
3.
Duduqlanishning turli xil shakllarini keltirib chiqarishga moyil sharoitlar 
va sabablarni batafsil о‘rganish. 
4.
Nutq buzilishlarining tarqalganligi va uning sabablari haqida statistik 
ma’lumotlarni о‘rganish.