Tayanch so‘z va iboralar

16- Mavzu: Radiatsiya nurlarining ekologiyaga ta‘siri.

 
Reja: 
1.
Radioaktivlik nurlarni turlari. 
2. Radioaktiv nurlarning inson organizmiga ta’siri.
3. Radioaktivlirni o'lchash asboblari. 
4. Radioaktiv nurlanishlarga qarshi kurash chora-tadbirlari. 
1.
Shaxsiy muhofaza aslahalari 
1.

---

2 
Tabiiy sharoitlarda mavjud bo‘lgan izotoplarda kuzatiladigan radioaktivlik 
tabiiy 
radioaktivlik 
deyiladi. 
Atom 
yadrolarining 
katta 
tezlik 
bilan 
harakatlanayotgan elementar zarralar yoki boshqa atomlarning yadrolari 
ta’sirida bo‘ladigan aylanish jarayoni 
yadro reaksiyasi 
deb ataladi 
YAdro 
reaksiyalari vositasida olinadigan izotoplarning radioaktivligi 
sun’iy radioaktivlik 
deyiladi. Sun’iy va tabiiy radioaktivlik orasida prinsipial farq yo‘q. Ikkala holda 
ham yuz beradigan radioaktiv emirilish jarayoni bir xil qonunlarga bo‘ysunadi. 
Tabiiy radioaktivlikni birinchi marta 1896- yilda fransuz fizigi Bekkerel 
kashf qilgan. U uran tuzi lyuminessensiyalanishni vujudga keltiradigan, noshaffof 
moddalar qatlamidan o‘ta oladigan, gazlarni ionlashtira oladigan, fotografiya 
plastinkasini qoraytiradigan ko‘rinmas nurlar chiqarishini payqagan. Uranning turli 
kimyoviy birikmalarini tekshirib ko‘rib, Bekkerel muhim haqiqatni aniqladi: 
nurlanish intensivligi preparatdagi uranning faqat miqdoriga bog‘liq bo‘lib, uning 
qanday birikmalar tarkibida qatnashishiga bog‘liq bo‘lmas ekan. Bu xossa 
birikmalarga emas, balki uran elementiga, uning atomlariga xos ekan. 
Bu kashfiyot bilan qiziqib qolib, Mariya Skladovskaya-Kyuri va Per Kyuri 
bu hodisani chuqur o‘rgandilar va urandan tashqari toriy (Th), aktiniy (Ac) va 
uranning toriy bilan kimyoviy birikmalari ham shunday xossaga ega ekanligini 
aniqladilar. Tadqiqotlarni davom ettirib, Mariya Skladovskaya-Kyuri va Per Kyuri 
1898-yilda ilgari ma’lum bo‘lmagan yangi kimyoviy element — poloniy (Po) va 
radiy (Ra) ni topdilar. Radiy elementi juda quvvatli nurlanishga (uning aktivligi 
uranga nisbatan bir necha million marta katta) ega. Bu elementlarning hammasini