Tayanch so’z va iboralar. Milliy boylik, moliyaviy aktivlar, no moliyaviy aktivlar, asosiy fondlar

Amortizatsiya normasini hisoblashning an’anaviy usullari 
1. Chiziqli usulda: 
3. Qiymatni foydali xizmat qilish yillar soni yig’indisi 
bo’yicha chegirib borish usulida: 
2. Kamayuvchi 
qoldiq usulida: 
илг
A
К
АКФХКМ
N
*
100
=
4. Qiymatni ishlab chiqariladigan mahsulot hajmiga 
mutanosib ravishda chegirib borish usulida: 
Bunda AKFXKM – asosiy kapital ob’ektining foydali xizmat qilish muddati. 
Ma’lumki, O’zbekiston Respublikasida asosiy fondlarning eskirish darajasi, 
qoldiq qiymati va boshqa asosiy fondlar bilan bog’liq bo’lgan ko’rsatkichlarning 
darajasi buxgalteriya, soliqqa tortish va statistikada amortizatsiya hisoblashning 
qaysi metodi qo’llanilganiga bog’liqdir. Amortizatsiya – asosiy fondlarning 
eskirishini normativ qiymatini ifodalaydi, ammo haqiqiy qiymatini emas. Chet el 
statistikasida amortizatsiya ajratmalarini hisoblashning 11 ta metodi mavjud.
Rivojlangan mamlakatlar statistikasida asosiy kapitalning qoldiq qiymatini (NFC-
Net Fixed capital) hisoblashda 
“uzluksiz inventarizatsiya usuli”
(Perpetual 
Inventory Method) dan keng foydalaniladi (AQSH, FRG, Kanada, Angliya, 
Frantsiya va boshqalar). Bu so’zning va usulning avtori amerikalik iqtisodchi 
R.Goldsmitdir. U bu metodni Nyu-Yorkda 1951 yilda nashr etgan “Milliy boylikni 
uzluksiz inventarizatsiyasi” kitobida bayon qilgan. 
Bu metodni qo’llashda zarur bo’lgan ma’lumotlar:
1.
Yalpi kapital qo’yilmalar to’g’risida ko’p yillik dinamika qatori.
2.
Asosiy kapitalning alohida olingan guruhlari bo’yicha normativ xizmat 
muddati to’g’risidagi ma’lumotlar. 
3.
Joriy bahodagi yalpi kapital qo’yilmalar summasi. Buning uchun kapital 
quyilmalar indeksidan foydalaniladi. Bunda qurilish ishlari, jihozlar, transport 
vositalari, qurilish materiallari indekslari asosida bahoning yig’ma indeksi: 
bunda i
P
- kapital qo’yilmalarining alohida turlari bo’yicha baho indeksi (individual 
indeks), q
0
p
0
– kapital qo’yilma turlarining bazis davridagi qiymati. 
Davr oxiridagi asosiy kapitalning qoldiq qiymati=Davr boshidagi qoldiq 
qiymati+davr ichida qilingan yalpi kapital qo’yilmalarning summasi – davr ichida 
hisoblangan amortizatsiya ajratmalari. Ko’rinib turibdiki, bu hisoblashlarda asosiy 
йигиндиси
сони
йиллар
муддати
килиш
хизмат
Фойдали
сони
йиллар
колган
а
муддатигач
килиш
хизмат
Фойдали
N
A
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
=

=
=
n
t
t
t
A
Q
Q
N
1
;
0
0
0
0
p
q
p
q
I
ip
P


=

---

kapitalning qoldiq qiymati deflyatlashtirilgan (joriy baholardagi qiymatni bazis 
baholarida baholash) qiymat olindi. Indeks –deflyator I
p
ni hisoblashda: 
a) jihozlar bo’yicha guruhli indeksni hisoblash uchun 500 ga yaqin mashinalar 
olinadi (ular 38 kichik va 9 guruhga birlashtiriladi). 
b) qurilish – montaj ishlari bo’yicha yig’ma indeksni hisoblash birmuncha 
murakkabdir. Hozirgi kunda AQSH da qurilishning muhim turlari bo’yicha 22 ta 
mustaqil guruhli yig’ma indekslar hisoblanadi.