Tayanch iboralar

3. Yarim o`tkazgichlarda aralashmali o`tkazuvchanlik. 

 

n-tip  o’tkazuvchanlik.  Temperatura  ortishi  bilan  valent  zonasining  yuqori 

sathidagi elektronlar o’tkazish zonasining quyi sathlariga sakrab o’tadi. Kristallga 

elektr  maydoni  qo’yilganda  esa  ular  maydonga  qarshi  harakatga  kelib  elektr  toki 

hosil 

qildi. 

Xususiy 

yarim  o’tkazgichlarning  elektron  bilan  bog’liq 

o’tkazuvchanligi  elektron  o’tkazuvchanlik  yoki  (yunoncha  negate  ve  —  manfiy 

so’ziga asosan) n-tipo’tkazuvchanlik deyiladi. 

p-tip  o’tkazuvchanlik.  Elektronlar  sakrab  o’tkazish  zonasiga  o’tib  ketgandan  so’ng, 

valent  zonada  bo’sh  o’rinlari  qolib,  ularga  teshiklar  deyiladi. 

Tashqi elektr maydoni ta'sirida elektronning bo’sh o’rni — teshikni 

qo’shni sathdagi boshqa elektron egallashi mumkin. Bunda teshik 

ham ko’chgan elektronning o’rniga o’tadi. Bu jarayon davom etsa 

go’yoki teshik elektronlar harakati yo’nalishiga teskari yo’nalishda 

ko’chib  yurgandek  bo’ladi.  Ya'ni  go’yoki  zaryadi  elektron 

---

5 

 

zaryadiga  teng,  ishorasi  musbat  bo’lgan  zaryadning  ko’chishi  ro'y  beradi.  Xususiy  yarim 

o’tkazgichlarning  kvazizarralar  —  teshiklar  harakati  bilan  bog’liq  o’tkazuvchanligi  teshikli 

o’tkazuvchanlik yoki (yunoncha positive —-musbat so’ziga asosan) p-tip o’tkazuvchanlik 

deyiladi. 

Kimyoviy  toza  yarim  o’tkazgichlarda  o’tkazish  zonasiga  o’tgan  elek-tronlar  soni  valent 

zonasida hosil bo’lgan teshiklar soniga teng bo’ladi va ularning har ikkalasi ham elektr toki 

hosil  qilishda  ishtirok  etadi.  Shu  bilan birga  elektronlarning  harakatchanligi  teshiklarnikiga 

nisbatan katta bo’lganligi uchun teshikli tok umumiy tokning yarmiga teng bo’lolmaydi. 

Shunday bo’lsa-da,  yarim o’tkazgichlarning solishtirma  o’tkazuvchanligi  elektronli  va 

teshikli o’tkazuvchanliklarning yig’indisidan iborat bo’ladi. Zaryad tashuvchilar, ya'ni 

elektronlar va teshiklar xususiy zaryad tashuvchilar bo’lganligi uchun ham ular vujudga 

keltiradigan  o’tkazuvchanlikka xususiy o’tkazuvchanlik deyiladi.