|
Ma'lumot va fotosuratlar manbai:
Jamoada sayr qilish.
Tatar xalq shevalari. Bayazitova F.S., Xayrutdinova T.X. - Qozon.: Magarif, 2008,
Akhatov G.X. Tatar tili leksikasi. - Qozon, 1995.- 93 b. - 5000 nusxa. -ISBN 5-298-00577-2
Oxunzyanov G. X. Ruscha-tatarcha lug'at. - Qozon, 1991 yil.
Tatar tilining dialektologik lug'ati. - Qozon, 1993 yil.
Zakiev M.Z. Tatar tili // Dunyo tillari: turkiy tillari. - M.: Rossiya Fanlar Akademiyasi Tilshunoslik instituti, 1996. - 357-372 -betlar. - (Evrosiyo tillari). -ISBN 5-655-01214-6
Nuriyeva A. Tatar tilining imlo lug'ati. - Qozon, 1983-84.
Rus-tatar lug'ati / Ed. F.A.Ganieva. - M., 1991 yil.
Safiullina F.S., Zakiev M.Z. Zamonaviy tatar adabiy tili. - Qozon, 1994 yil.
Tatar grammatikasi. 3 jildda - Qozon, 1993 yil.
Tatar-rus lug'ati / Komp. K.S. Abdrazakov va boshqalar .. - M., 1966.
Tatar-rus lug'ati / Ed. Sobirova R.A.
Turkiy tillarning qiyosiy-tarixiy grammatikasi. Mintaqaviy rekonstruksiya / E.R. Tenishev (tahr.). - M., 2002 yil.
Tatar tilining frazeologik lug'ati / G. X.Axatov (muallif-kompilyator). - Qozon, 1982.- 177 b. - 3000 nusxada.
Nashr qilingan sana 28 oktyabr 2015 yil.
V zamonaviy Rossiya Tatar tilida 5 milliondan ortiq odam gapiradi, bu Rossiya Federatsiyasida ikkinchi eng keng tarqalgan til. Va butun dunyoda u 8 millionga mahalliy hisoblanadi. Ko'plab tatarlar Finlyandiya, Polsha va Litva, O'zbekiston va boshqa mamlakatlarda yashaydi. Tilshunoslar tatarni turkiy til, qipchoq kichik guruhi deb tasniflaydilar. Boshqa har qanday umumiy til singari, u ham bir nechta lahjalarga ega: Sibirda tatarlar Tobolsk-tatar lahjasida gaplashadi.
Tataristonda, Qozon-tatarda va Rossiyaning Yevropa qismida tatarlar orasida G'arb lahjasi keng tarqalgan.Ba'zi olimlar ham tatar-litvani ajratib ko'rsatishadi. Til Qrim tatarlari Qozonda yashovchi tatarlar tilidan juda farq qiladi. Shuning uchun, Astraxan-tatar lahjasi ajralib turadi. Tatar tiliga eng yaqin boshqird tili, lekin tatarlar turklar, qoraqalpoqlar, qozoqlar va boshqa ko'plab millatlarning nutqini oson tushunadilar, chunki tatar tili eng ko'p umumiy turkiy til birliklarini saqlab qolgan.
Til tarixi
O'z taraqqiyotida tatar tili uch bosqichdan o'tdi.
Birinchi qadam
Tatar tili qadimdan shakllana boshladi. Kavkaz va Volga bo'yiga kelgan qadimgi xunlar va xozarlar olimlar qadimgi turkiy deb ataydigan tilda gaplashdilar. U tatar tilining otasi bo'ldi.
Uning asosida qadimgi bolgarlar, misharlar va boshqirdlarning tili shakllandi. O'sha uzoq vaqtlarda, qadimgi arab tarixchilarining fikriga ko'ra, misharlar va boshqirdlar bir xil tilda, turli qipchoqlarda gaplashar edilar. Bolgar tili sezilarli farqlarga ega edi va Rossiyada mashhur edi. Bolgar tili XII asrda Vladimir Vsevolod knyazi tomonidan Kiev shahzodasi Svyatoslavga yozilgan maktubda tilga olingan. Ehtimol, Rossiyada ham shu tildan tarjimonlar, tarjimonlar bo'lgan.
Boshqirdlar va misharlar Volga bo'yida qadim zamonlardan beri yashab kelgan. Bolgarlar u erga keyinroq kelib, o'z tillarida gaplashdilar. Uzoq vaqt davomida bu xalqlarning tillari bir -biriga ta'sir ko'rsatdi va asta -sekin aralashib ketdi.
Boshqirdlar, misharlar va bolgarlar qabilalari qadimdan Volga va Kama bo'yidagi erlarda yashagan asl xalqlar: Finno-Ugr, Mari, Mordoviya, Votyaklar yonida joylashdilar. Ular nafaqat bir -birlari bilan savdo qilishgan, balki qo'shni qabilalardan xotin olishgan. Albatta, shu bilan birga, ularning tillari faol o'zaro ta'sir o'tkazdi.
Aynan o'sha paytda shoir Kul Gali "Kissa-i Yosif" she'rini bolgar va qipchoq tillarini birlashtirgan tilda yozgan. Bu tatar tilidagi birinchi adabiy asar. She'r muallifi mo'g'ul bosqinchilari tomonidan Bolgariya Volga mag'lubiyati paytida o'ldirilgan, agar uning asarlari hali ham bo'lsa, ular u bilan birga halok bo'lishgan.
Ikkinchi bosqich
Qozon xonligi Rossiyaga qo'shilganda, yaqinda nafaqat Misharlar va bolgarlar, balki Sibir tatarlari ham joylasha boshladilar. Ular yonma -yon yashab, qishloq jamoalarini tuzdilar va asta -sekin umumiy og'zaki til shakllandi.
Og'zaki tilga parallel ravishda, Qozon Rossiyaga qo'shilishidan oldin shakllangan, turkiy tilga asoslangan, kitobcha, eski tatar tili mavjud edi. Bu oddiy odamlar uchun umuman tushunarli emas edi, ular faqat o'qishdi va yozishdi.
Uchinchi bosqich
18 -asrning oxiriga kelib, ko'plab dehqonlar shaharlarga, fabrikalarga jo'nab ketishdi, lekin baribir jamoada yashashni afzal ko'rishdi. Shu bilan birga, qishloq bilan aloqa juda qattiq saqlanib qoldi - u erda ko'plab qarindoshlar qoldi.
Shahar tatarlari rus tiliga katta ta'sir ko'rsatdi. Ularning bolalari ikki tilli muhitda tarbiyalangan, shuning uchun bu vaqtda qishloqqa kirib boradigan aralash rus-tatar og'zaki tili shakllangan.
Tatar ziyolilari ko'p sonli ruscha so'zlarning kirib kelishidan farqli o'laroq, adabiy tilni to'ldirib, Usmonli ijtimoiy-siyosiy lug'atini faol ishlata boshladilar.
Bu vaqtda adabiy til og'zaki tilga yaqinlashadi va rusizm va usmonli lug'ati bilan boyitilgan tatar milliy tili shakllanadi. U bizning kunlarimizga shunday etib kelgan.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
