Tasniflash nima va nima uchun ommaviy hodisa va jarayonlarni o‘rganishda uni qo‘llash kerak?

Nazorat savollari

1. 
   Tasniflash nima va nima uchun ommaviy hodisa va jarayonlarni o‘rganishda uni qo‘llash kerak?
   
2. 
   Tasniflashning qanday turlari va usullari mavjud?
   
3. 
   Faset nima? Ierarxiyaviy tuzilmachi?
   
4. 
   Statistik guruhlash deganda nima tushuniladi, u qanday ahamiyatga ega?
   
5. 
   Guruhlash qoidalari deganda nimalar tushuniladi?
   
6. 
   Tipologik guruhlash nima? Analitik guruhlash-chi, tuzilmaviy guruhlash-chi?
   
7. 
   Guruhlash belgisi nima va u qanday tartibda saylab olinadi?
   
8. 
   Guruhlar soni qanday aniqlanadi, guruhlar oralig‘i-chi?
   
9. 
   Guruhlashning ilmiy qoidalari nimalardan iborat?
   
10. 
    Oddiy va murakkab guruhlash nima, bir o‘lchovli va ko‘p o‘lchovli-chi?
    
11. 
    Ko‘p o‘lchovli guruhlashning qanday usullarini bilasiz?
    
12. 
    Birlamchi va ikkilamchi guruhlash nima?
    
13. 
    Ikkilamchi guruhlashning qanday usullarini bilasiz?
    
14. 
    Guruhlash usulining statistik mazmuni va ahamiyatini kuchaytirish uchun uni qanday yo‘llar bilan takomillashtirish mumkin?
    

Tasniflash  va  guruhlash  hodisa  va  jarayonlarni  o‘rganish  uchun  statistik 
to‘plamlarni  tuzish,  ularni  chegaralash  va  statistik  axborotlarni  yaratishning  muhim 

qurolidir. Bu usul yordamida statistik kuzatish natijasida to‘plangan besanoq, tarqoq, 

tasodifiyot  girdobida  o‘ralib  qolgan,  hom  boshlang‘ich  materiallar  asosida  ixcham 
bir-biri  bilan  uzviy  bog‘langan,  ma’lum  tartib-qoidalarga,  qonuniyatga  bo‘ysungan, 
tuzilmaviy shakllarga ega to‘plamlar barpo etiladi. 
 
Tasniflar  hamma  ilmiy  va  amaliy  sohalarda  qo‘llanadi.  Kimyo,  biologiya, 
fizika,  astronomiya  va  boshqa  tabiiy  fanlarda  yaratilgan  tasniflar  olamshumul 
kashfiyotlar  hisoblanadi,  masalan,  Mendeleevning  davriy  elementlar  sistemasi, 
Linneyning  botanika  sistemasi,  Charlz  Darvinning  o‘simliklar  sistematikasi, 
Ulug‘bekning astronomik jadvallari («Zij Kuragoniy») va h.k. shular jumlasidandir. 
 
Statistikada  ham  ijtimoiy-iqtisodiy  hodisa  va  jarayonlarning  tasniflar  tizimi 
ishlab  chiqilgan.  Ularni  EHM  yordamida  tuzish  uchun  xalqaro  va  milliy 
tasniflagichlar yaratilgan. 
Tasniflash  hodisa  va  jarayonlarni  sifat  xossalariga  asoslanib,  o‘zaro 
bog‘lanishda  tartiblash  bo‘lsa,  guruhlash  tasniflarni  kundalik  hayotda  tuzish  va 
ijtimoiy-iqtisodiy  tahlil  jarayonida  qo‘llashdir.  Guruhlash  ko‘proq  miqdoriy 
belgilarga  tayanadi.  Shu  bilan  birga  u  guruhlarni  tuzish  va  chegaralash  uchun 
belgilarni  saylab  olish  va  hamda  pirovard  natijalarini  talqin  (tahlil  qilish)  qilishda 
o‘rganilayotgan obyektlarning sifat mohiyatini hisobga olishni talab qiladi. 
 
Shunday qilib, guruhlash to‘la qonli statistik usulidir. 
 
Tasniflashning  har xil  turlari va usullari  bo‘lganidek,  guruhlashning ham  turli 
usullari  mavjud.  Tipologik,  analitik  va  tuzilmaviy  guruhlashlar,  oddiy  va 
kombinatsion,  bir  o‘lchovli  va  ko‘p  o‘lchovli,  birlamchi  va  ikkilamchi  guruhlashlar 
shular jumlasidandir. 
 
Guruhlash usulidan amaliy ishda foydalanayotganda guruhlarni tuzish va ularni 
ta’riflovchi  birlamchi  mutlaq  va  o‘rtacha  ko‘rsatkichlarni  hisoblash  bilan  odatda 
chegaralaniladi.  Ammo  bu  holda  statistika  uslubi  ya’ni  analitik  statistika  to‘la 
qonlikda  qo‘llanildi,  deb  bo‘lmaydi,  chunki  u  guruhiy  ko‘rsatkichlarni  va  ular 
orasidagi  bog‘lanishlarni  baholashni,  ishonchli  ekanligini  aniqlashni  talab  qiladi. 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

 
Shuning  uchun  guruhlash  natijalarini  elastiklik  va  barqarorlik  ko‘rsatkichlarini 

hisoblash hamda dispersion tahlil bilan to‘ldirish va takomillashtirish kerak. Natijada 
guruhlash  statistika  usuli  sifatida  boy  mazmunga  ega  bo‘ladi  va  analitik  ahamiyati 
kuchayadi.