Ta'sischilar: “Navoiy kon-metallurgiya kombinati” Davlat korxonasi, Navoiy davlat konchilik instituti, O′zbekiston geoteхnologiya va rangli metallurgiya ilmiy-tadqiqot va qidiruv loyihalashtirish instituti duk «O'zgeorangmetliti»

38 
O’zbekiston konchilik xabarnomasi № 4 (79) 2019 
ОСОБЕННОСТИ КОНСТРУКЦИЙ НАНОДАТЧИКОВ ДЛЯ НЕФТЯНОЙ 
ОТРАСЛИ 
УДК 62-11 
© Воробьев А.Е., Чжан Л., Воробьев К.А. 2019 г.
 
Воробьев К.А., 
аспирант
Российского университета 
дружбы народов, Россия
 
Neft sanoati uchun nanodatchiklarning konstruktiv xususiyatlari rivojlanishi ko'rsatilgan. Zamonaviy 
anodatchiklarda ishchi signalning shakllanishiga odatda atrof-muhitning sifat va miqdoriy ko'rsatkichlari 
(harorat, bosim, suyuqlikning ko'chish darajasi, kimyoviy elementlarning tarkibi, pH qiymati va boshqalar) 
va tabiat (yoki aniqlanadigan xususiyatlar), o'rganilayotgan muhit ta'sir qiladigan sezgir elementlarning 
nanohissellarining uzunligi (geometrik o'lchamlari), natijada ushbu ishchi signal hosil bo'ladi. Nanosen-
sorlarning asosiy dizayni va ularning ishlash mexanizmi tavsiflangan. Nanosensorlarni harakatlar va 
ishlarning printsiplari va mexanizmlariga, shuningdek ishlatilgan materiallar va qurilishga qarab sinflar 
bo'yicha taqsimoti keltirilgan. Birinchi sinfga mavjud fizikaviy printsiplar va mexanizmlarning namoyon 
bo'lishi asosida turli xil tabiat va namoyon bo'lish darajasidagi tashqi ta'sirlarni alohida elektr ishchi sig-
nallariga aylantiradigan nanodevrlar kiradi. Ular an'anaviy elektron datchiklardan nanohissellar yoki 
ularga asoslangan ba'zi o'zgartirilgan moddalar yordamida sezgir elementlar sifatida ajralib turadi. Ikkin-
chi sinf fotometrik va kimyoviy nanosensorlarni o'z ichiga oladi, ular ko'p hollarda moddalar (birikmalar) 
yoki elektromagnit maydonlarning molekulalari bilan bevosita ta'sir o'tkazadilar (reaktsiyaga kirishadilar). 
Bunday nanosensorlar, ba'zi optik effektlardan (masalan, lyuminesans effekti) foydalanib, o'rganilayotgan 
muhitda kerakli moddalar (kimyoviy birikmalar) mavjudligini signal qiladi. Ushbu nanosensorlarning o'qi-
lishini "o'qish" uchun yorug'lik manbai (masalan, lazer va fotosensitiv qurilma) ko'pincha zarur. O'rganila-
yotgan suyuqliklarning bosimi, harorati va kimyoviy tarkibi nanosensorlarining dizayni ochib berilgan.