Tashkilotlar tushunchasi va ularning tavsifi. Tashkilotlarning ichki va tashqi muhiti

Jamg’arma (fond)

 - a’zolikka ega bo’lmagan notijorat tashkiloti, u fuqoralar 

va(yoki) yuridik shaxslar tomonidan ixtiyoriy mulkiy badallar asosida ta’sis etiladi 

va  ijtimoiy,  hayriya,  madaniy,  ta’lim  yoki  boshqa  ijtimoiy  foydali  maqsadlarni 

ko’zlaydi. 

Muassasa

 – mulk egasi tomonidan boshqaruv, ijtimoiy–madaniy yoki boshqa 

notijorat  xarakteridagi    vazifalarni  amalga  oshirish  uchun  tashkil  qilingan  va  u 

tomonidan to’liq yoki qisman moliyalashtiriladigan tashkilotdir. 

Yuridik  shaxslar  birlashmalari

  (assotsiyatsiyalar,  uyushmalar).  Tijorat 

tashkilotlari  o’zlarining  tadbirkorlik  faoliyatlarini  muvofiqlashtirish,  hamda 

umumiy  mulkiy  manfaatlarini  taqdim  etish  va  himoyalash  maqsadida  o’zaro 

---

shartnoma  bo’yicha  notijorat  tashkilotlari  bo’lgan  assotsiyatsiyalar  yoki 

uyushmalar  ko’rinishidagi  birlashmalarni  tashkil  qilishlari  mumkin.  Bunda 

qandaydir  vazifalarni  birgalikda  bajarishdagi  tashkilotlarni  muvofiqlashuvi  va 

muvofiq  o’zaro  harakati  va  tashkilotlar  faoliyatini  taqsimlanishi  ta’minlanishi 

kerak. 

Kartelь 

-  bu, qoidaga ko’ra, bitta soha firmalarini birlashishi , ular ko’proq 

birgalikdagi  tijorat  faoliyati-  sotishni  tartibga  solishga  tegishli  bo’lgan  bitimga 

kiradilar.  Amalda  kartelь  odatda  tovarlarning  navlari,  ularni  ishlab  chiqarish 

hajmlarini  belgilagan  holda,  bu  faoliyat  doirasidan  tashqariga  chiqadi.  Kartelь 

uchun  ishtirokchilarning  o’z  tashkilotlaridagi  mulkchilik  huquqlarini  saqlanib 

qolishi  va  shuning  bilan  ta’minlanadigan  xo’jalik  va  yuridik  mustaqillik, 

mahsulotlarni sotish bo’yicha birgalikdagi faoliyat xosdir, keyingisi ularning ishlab 

chiqarishlariga ham cheklangan darajada tarqalishi mumkin.  

Sindikat

  -  bu  kartelь  bitimining  turli-tumanligi  bo’lib,  tadbirkorlarning 

byurtmalarni  kelishilgan  holda  taqsimlash,  xom  ashyoni  xarid  qilish  yoki 

ishtirokchilar  tomonidan  ishlab  chiqarilayotgan  barcha  mahsulotni  yoki  uni  bir 

qismini  (yagona  sotish  tarmog’i  yoki  ishtirokchilardan  bittasi  orqali)  sotish 

maqsadida  tashkil  qilingan  birlashmasidir.  Sindikat  ishtirok-  chilari  o’zlarining 

yuridik va ishlab chiqarish mustaqilliklarini, ba’zida esa sindikatning sotish idorasi 

yoki jamiyat bilan bog’lik shaxsiy sotish tarmoqlarini ham saqlab qoladilar .Bunda 

tijorat  mustaqilligi  qisman  yo’qoladi.  Sindikat,  qoidaga  ko’ra,  ommaviy  talab 

tovarlari, xususan ko’mir, po’lat, neftь, spirt, shakar, paxta kalavasi va h.k ni sotish 

bilan shug’ullanadi.  

Trest 

-  bu  birlashmada  har  xil  korxonalar,  o’zlarining  yuridik  va  xo’jalik 

mustaqilliklarini  yo’kotgan  holda,  yagona  ishlab  chiqarish  majmuasiga 

birlashadilar.  Trestda  korxonalar  xo’jalik  faoliyatining  barcha  tomonlari 

birlashtiriladi.  Trest  ishlab  chikarish  faoliyatining  nisbatan  bir  turdaligi  bilan 

ajralib  turadi.  Bu  shakl  kombinatsiyalashgan  ishlab  chiqarish,  masalan,  xom 

ashyoni  izchil  ishlab  chiqarishni  tashkil  qilish  uchun  qulaydir.  Trestga  kiruvchi 

barcha  korxonalar  yagona  operativ  boshqaruvni  amalga  oshiruvchi  bitta  bosh 

kompaniyaga bo’ysunadilar. 

Kontsern

  -  bu  mustaqil  korxonalarning  (odatda  ishlab  chiqarish 

xarakteridagi)  birlashmasi,  ular  ishtirok  etish,  shaxsiy  ittifoqlar,  bitimlar, 

moliyalashtirish,  ishlab  chiqarishdagi  yaqindan  hamkorlik  tizimi  vasitasida 

bog’lanadilar.  Birlashgan  korxonalar  aktsiyadorlik  jamiyati  yoki  o’rtoklik 

shaklidagi  yuridik  shaxs  bo’lib  qoladi.  Kontsern  o’ziga  kiruvchi  kompaniyalar 

faoliyatini to’liq nazorat qiladi. 

Konsortsium

  -  bu  bir  necha  banklar  yoki  sanoat  tashkilotlari  o’rtasidagi 

qarzlarni  birgalikda  joylashtirish,  yirik  moliyaviy  yoki  tijorat  operatsiyalari, 

investitsion loyihalarni amalga oshirish uchun vaqtincha bitimdir.