Tashkilotlar tushunchasi va ularning tavsifi. Tashkilotlarning ichki va tashqi muhiti

 

 

 

 

Respublikaning umumdavlat 

organlari 

Qonun chiqaruvchi 

organ 

Ijro etuvchi organ 

 

Sud  

organlari 

 

---

4.Asosiy tashkiliy - huquqiy shakllar.

 

 

Hozirgi  sharoitlarda  tashkilot  (xorij  amaliyotida    firma)  bozordagi  raqobot 

munosabatlarining asosiy harakat qiluvchi shaxsi bo’ladi. 

Tijorat, ya’ni foyda olish uchun harakat qiluvchi tashkilotlar (korxonalar)ning 

tarixi  tomirlari  bilan  an’anaviy  jamiyatga  borib  taqaladi.  Ularning  u  yoki  bu 

shakllari  amalda  uzoq  o’tmishning  barcha  buyuk  tsiviliziatsiyalarida  qayd 

etilganlar.  Ko’proq  savdogarchilik  va  (bir  oz  kamroq  darajada)  hunarmandchilik  

korxonalari keng tarqalganlar. Ulardan ba’zi birlari katta  yutuqlarga erishganlar va 

nisbatan murakkab tashkiliy tuzilmaga ega bo’lganlar. 

Jahon  amaliyotida  firmalarni  quyidagi  alomatlar  bo’yicha  tasniflash  qabul 

qilingan: 



 

xo’jalik  faoliyatining  turi  va  xarakteri  (sanoat,  transport,  sug’urta,  savdo, 

injiniring,sayyohlik va boshqalar); 



 

huquqiy holati (yakka shaxsli tashkilot va tadbirkorlar birlashmasi); 



 

mulkchilikning xarakteri (xususiy, davlat, yarim davlat va kooperativ); 



 

faoliyat sohasi; 



 

o’lchami. 

Firmalarni har xil alomatlar bilan tasniflash aniq firmani o’rganish natijasida 

tashkiliy-huquqiy  shakli,  uning  iste’mol  bozoridagi  holati,  firma  ichidagi 

munosabatlar,  faoliyatning  xarakteri  va  ko’lamlari  haqida  to’liq  tassavvur  olish 

imkoniyatini beradi. 

O’zbekiston  Respublikasidagi  tashkilotlarni  barqaror  va  samarali  faoliyat 

yuritishlari  uchun  hammadan  avval  ularni  boshqarish  tizimining  huquqiy 

ta’minlanishi yaratilgan. Gap shundaki, har bir tashkilot yuqoriroq darajadagi tizim 

-  mintaqa,  soha,  mamlakat,  qo’shma  tashkilot  esa  -  jahon  hamjamiyatning 

tuzilmasi bo’ladi. 

O’zbekiston  Respublikasi  hozir  bozor  munosabatlarini  shakllanishi 

bosqichidadir.  Ushbu  jarayonni  huquqiy  ta’minlashining  ko’pgina  yo’nalishilari 

hozir yangilangandirlar. Bu eng muhim yo’nalish – tashkilotlar faoliyatini huquqiy 

tartibga  solishga  ham  tegishlidir.  U  hammadan  avval  O’zbekiston  Respublikasi 

Fuqarolik  Kodeksining  me’yorlariga  muvofiq  amalga  oshiriladi,  u  korxonalar  va 

tashkilotlar  -  yuridik  shaxslarning  qo’yidagi  tashkiliy  –  huquqiy  shakllarini 

belgilaydi: 

- xo’jalik o’rtoqliklari va jamiyatlari; 

-

 

ishlab chiqarish kooperativlari; 

-

 

davlat unitar korxonalari; 

-

 

notijorat tashkilotlar. 

O’z navbatida xo’jalik o’rtoqliklari va jamiyatlari quyidagi tashkiliy –huquqiy 

shakllarga ega bo’lishlari mumkin: 

-

 

 to’lik o’rtoqlik; 

-

 

 ishonchdagi o’rtoqlik; 

-

 

 ma’suliyati cheklangan jamiyat; 

-

 

 ko’shimcha javobgarlikka ega jamiyat; 

---

-

 

 ochiq turdagi aktsiyadorlar jamiyati; 

-

 

 yopiq turdagi aktsiyadorlar jamiyati; 

-

 

 sho’’ba va bog’liq jamiyatlar. 

Mulkchiligida,  xo’jalik  yuritishida  yoki  operativ  boshqaruvida  ajratilgan 

mulkiga  ega  va  o’zining  majburiyatlari  bo’yicha  shu  mulk  bilan  javob  beruvchi 

tashkilot  yuridik  shaxs  deb  ataladi.  U  o’z  nomidan  mulkiy  va    shaxsiy  nomulkiy 

huquklarni    xarid  qilish  va  amalga  oshirishi,  majburiyatlarga  ega  bo’lishi,  sudda 

da’vogar  va  javobgar  bo’lishi  mumkin.  Yuridik  shaxslar    shaxsiy  balansga  yoki 

smetaga ega bo’lishlari kerak. 

O’z faoliyatining asosiy maqsadi sifatida foyda olishni ko’zlovchi tashkilotlar 

(tijorat tashkilotlari) yoki bunday maqsad sifatida foyda olishni ko’zlamaydigan va 

olingan  foydani  ishtirokchilari  ichida  taqsimlamaydigan  tashkilotlar  (notijorat 

tashkilotlar) yuridik shaxslar bo’lishlari mumkin.