Tashkiliy qо‘mita rais

Тадқиқот вазифалари: 
-ЭВН хосил қила оладиган сийракланишни аниқлаш; 
-автомобилнинг тормозланиш жараёнини моделлаштириш; 
-автомобилнинг тормоз хусусияти кўрсаткичларини бахолаш. 
Тормоз тизимини модернизация қилишда ГВК параметрларини 
ўзгартириш имконятлари таҳлил қилинди. Шу сабабли, ГВКнинг ишлаши учун 
зарур бўлган вакуумни олиш учун автомобилнинг тормоз тизимида ЭВН 
қўлланилди. 
ЭВНнинг параметрларини асослаш учун вакуум кучайтиргични 
модернизация қилишда ГВКнинг конструкцияси ва параметрларини танлаш 
усули ишлаб чиқилган ва ЭВНнинг нормал ишлаши учун зарур бўлган вакуум 
аниқланган. Автомобилнинг вазн кўрсаткичлари ўзгарганда, ЭВН нинг хосил 
қилаётган босими ўзгариши керак. Ушбу ўзгаришни таъминлаш учун ЭВНга 
босим датчиги ўрнатилади. Электрон бошқарув блоки ва ЭВН ўртасида ЭВНни 
ёқадиган ўчирадиган ва шу билан ЭВНнинг автоматик ишлашини 
таъминлайдиган реле ўрнатилади.
Автомобилнинг маълум йўл шароитида хосил қила оладиган максимал 
тормоз кучи қуйидагича аниқланади[1]:




=
g
M
P
a
T
(1) 
бу ерда:
М
а
- автомобилнинг тўла массаси; [кг] 
g
- эркин тушиш тезланиши, [м/c
2
]

- ғилдирак билан йўл орасидаги илашиш коэффиценти
Шу тормоз кучи хосил қиладиган секинлашиш хам максимал бўлади.
Шуни хам айтиш кераки, тормоз тизимини хисоблашда иккита
соддалаштиришга йўл қўйилади, яъни:
-
илашиш коэффициенти 

хамма ғилдиракларда бир хил; 
-
тормоз кучи хамма ғилдиракларда бир вақтда максимал қийматга эришади. 
Тормозланиш вақтида инерция кучлари хисобига автомобилнинг 
ўқларига тушаётган юкланиш ўзгаради, яъни олдинги ўқда кўпаяди ва орқа ўқда 
камаяди[1]:
)
(
1
OM
a
h
b
L
g
M
M

+

=

; (2)
)
(
2
OM
a
h
a
L
g
M
M

−

=

; (3) 
бу ерда:
М
1
- тормозланиш вақтида олдинги ўққа тушаётган юкланиш; [кг]
М
2
- тормозланиш вақтида орқа ўққа тушаётган юкланиш; [кг]
М
а
- автомобилнинг тўла массаси; [кг] 

---

L
- автомобил базаси; [м]
a
- олдинги ўқдан оғирлик марказигача бўлган масофа; [м] 
b
- оғирлик марказидан орқа ўққача бўлган масофа; [м] 
OM
h
-оғирлик марказининг баландлиги; [м] 
Ғилдирак ва йўл орасидаги илашиш бўйича ҳосил қилиш мумкин бўлган 
максимал тормоз кучи ва тормоз моментининг қиймати қуйидагича 
аниқланади[2]: 
- олдинги ўқ учун:
;
1
1




=
g
M
P
T
ê
T
T
r
P
M

=


1
1
- орқа ўқ учун:




=
g
M
P
T
2
2
,
ê
T
T
r
P
M

=


2
2
бу ерда:
к
r
- ғилдиракнинг ғилдираш радиуси. 
Ўққа тушаётган юкланиш ғилдиракларга тенг тақсимланади деб ҳисобласак, 
у ҳолда ғилдирак ва йўл орасидаги илашиш бўйича ҳосил қилиш мумкин бўлган 
ғилдираклардаги максимал момент қуйидагича ҳисобланади: 
- олдинги ўқдаги ғилдирак учун:
2
1

T
Tппе
M
M
=
- орқа ўқдаги ғилдирак учун: 
2
2

T
зад
T
M
M
=
Барабанли тормозлар автомобилларда кенг қўлланилади. Амалий мақсадлар 
учун етарли аниқлик билан, барабан тормоз механизмларининг қопламаси 
узунлиги бўйлаб босим тақсимоти бир хил деб ҳисобланиши мумкин. Ушбу 
тахмин турли хил барабан тормоз конструктсияларини қиёсий баҳолашда 
қўлланилади[3]. 
Тормозлаш механизми томонидан ишлаб чиқарилган тормоз моменти 
ғилдирак ва йўл ўртасида ҳосил бўладиган илашишдаги тормоз моментидан кам 
бўлмаслиги керак. Тормоз механизмини ҳисоблаш учун биз 
М
ТМ
=
М
Тилаш
шартидан фойдаланамиз. 
Таянчлари бир томонлама жойлашувган ва юритма кучлари тенг бўлган 
тормоз механизмининг схемаси 1-расмда кўрсатилган. Ишқаланиш моменти 
билан тормоз барабанига сиқиладиган (чап тарафдаги) колодка фаол деб 
аталади; ишқаланиш моменти билан тормоз барабанига сиқилмайдиган колодка
фаол эмас деб аталади. 
Қуйидаги соддалаштиришларни киритамиз: 
;

r
a

;
1
0
=
k
35
,
0
=


---

1-расм. Барабан тормоз механизмининг схемаси 
 
Фаол колодка учун таянч нуқтасига нисбатан кучлар моментларининг 
йиғиндиси[2]: 
0
/
/
=


+

+

a
P
k
r
P
h
Р
п
o
б

бу ерда:
/
P
- колодкага таъсир этувчи юритма кучи; 
/

P
- колодка ва барабан орасидаги ишқаланиш кучининг тенг таъсир 
этувчиси; 
/
п
P
- барабандан колодкага таъсир этувчи нормал куч. 
h
- таянчдан ишчи цилиндрнинг марказигача бўлган масофа; 
о
k
- тенгламанинг коэффитсиенти; 
a
- таянчдан тормоз механизмининг марказигача бўлган масофа; 
б
r
- тормоз барабанининг радиуси; 

- ишқаланиш коэффициенти; 
/
/
ï
P
P

=


моментлар тенгламасига 
/
ï
P
қийматини алмаштириб, уни 
/

P
 
га 
нисбатан ечишини ҳисобга олиб: 
Ушбу ифодадан ғилдиракларнинг илашиш бўйича максимал тормозлаш 
кучини таъминлаш ва керакли кўрсаткичга эга вакуум насосини танлаш учун 
мембрананинг ўнг томонида қандай сийракланиш ҳосил қилиш кераклигини 
аниқлаш мумкин.