Tasdiqlayman” Yangiqo‘rg‘on axborot texnologiyalari texnikumi direktori

« Tasdiqlayman»

O’IBD o’rinbosari

_______ A. G’aybullayev

Guruhlar	1-KI	2-KI	5-AX	6-AX
Dars o‘tilgan sanasi

Mavzu: 6 – Assimmetrik shifrlar.

O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli

Vaqt: 80 daqiqa	Ta’lim oluvchilar soni _____
Mashg’ulot turi	Nazariy/Amaliy
Mavzu rejasi	Asimmetrik shifrlash tizimlari tarixi va rivoji. Asimmetrik shifrlash usullari. RSA algoritmi.
Mashg’ulot maqsadi	Axborot xavfsziligi asoslari fani to’g’risida tushuncha olish.
O’qitish natijasi	Ushbu mavzuni o’zlashtirish o’quvchida shaklanadigan asosiy bilim, ko’nikma va kompetensiyalar.
Pedogogik vazifalar: 1. Asimmetrik shifrlash tizimlari tarixi va rivoji yoritib berish; 2. Asimmetrik shifrlash usullari bilan tanishtirish; 3. RSA algoritmini yoritib berish.	O’quv faoliyati natijalari: 1. Asimmetrik shifrlash tizimlari tarixi va rivoji yoritib berishadi; 2. Asimmetrik shifrlash usullari bilan tanishadilar; 3. RSA algoritmini ta’riflaydilar.
O’qitish metodlari	Tushuntirish, ko’rsatish, yo’riqnoma berish, amaliy topshiriq berish va boshqalar.
O’qitish vositalari	Matnlar, yozuv taxtasi, slaydlar, kompyuter, proektor, vidoefilm, namunalar, chizma, interaktiv doska, elektron yo’riqnoma.
O’quv faoliyatini tashkil etish shakli	Ommaviy, jamoaviy, guruhli, juftlikda, yakka tartibda.
O’qitish sharoiti	Maxsus texnik vositalar bilan jihozlanganm guruhlarda ishlashga mo’ljallangan o’quv xonasi
Qayta aloqaning usul va vositalari	Tezkor-so’rov, savol-javob, test, misol va mashqlar, bajarilgan o’quv topshiriqlarini baholash

O‘quv mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqichlari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	O’qituvchi	Ta’lim oluvchi
1-bosqich. O’quv mashg’ulotiga kirish (5 daq.)	Tashkiliy qism: 1. O’quvchilarni mashg’ulotga tayyorgarligi va davomatini tekshiradi.	Mashg’ulotga tayyorlanadilar
2-bosqich. Asosiy (65 daq.)	Tayanch bilimlarni faollashirish: 1. Uyga berilgan vazifani nazorat qiladi hamda o’tilgan mavzu bo’yicha o’quvchilarga savollar beradi, ularni baholaydi. Maqsad va vazifani belgilanishi: 1. Mashg’ulot nomi, rejasi, maqsad va o’qitish natijalari bilan tanishtiradi; 2. Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar bilan tanishtiradi. 3. O’quv mashg’ulotida o’quv ishlarini baholash mezoni va ko’rsatkichlari bilan tanishtiradi(-ilova). Ta’lim oluvchilar bilimini faollashtirish: 1. Tezkor-so’rov, savol-javob, aqliy xujum, “o’ylang va juftlikda fikr almashing” va boshqa texnikalar orqali bilimlarni faollashtiradi. Yangi o’quv materiallari bayoni: 1. Nazariy mashg’ulotning rejasi va tuzilishiga muvofiq, o’qitish jarayonini tashkil etish bo’yicha xarakatlar tartibini bayon etadi. Asosiy holatlarni yozdiradi. 2. Slaydlarni Power Point tartibida namoyish va sharxlash bilan mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon qiladi(-ilova). Yangi o’quv materialini mustahkamlash: 1. Mustaxkamlash uchun savollar beradi(-ilova). Jarayon kichik guruhlarda davom etishini ma’lum qiladi; 2. Kichik guruhlarga bo’ladi, kichik guruhda ishlash qoidasi bilan tanishtiradi(-ilova) har bir guruhga topshiriq beradi(-ilova) va baholash mezoni bilan tanishtiradi(-ilova). Ishni bajarish yo’riqnomasini beradi(-ilova). 3. Guruhlarda ishlarni boshlashga ruxsat beradi. Har bir kichik guruh ishtirokchisi vazifasini bajarish tartibini tushunganligini aniqlash maqsadida qayta aloqa o’rnatadi. Bajarish jarayonini kuzatadi, maslahatlar beradi. 4. Ishga ajratilgan vaqt tugaganini ma’lum qiladi, garuhlar taqdimotini tashkil etadi. Guruh a’zolariga diqqat bilan eshitishlarini va savollar berishlarni, shu bilan birga o’zaro bir-birlarini baholashlarini eslatadi. Javoblarni to’ldiradi va qisqacha xulosalar qiladi. 5. Guruhlar ishini o’zaro baholashni o’tkazadi, mavzuning har bir qismi bo’yicha xulosalar qiladi, eng asosiylariga e’tibor qaratadi, berilayotgan ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Mavzuning kasbiy faoliyatlaridagi ahamiyati bilan bog’lab mavzuni yakunlaydi.	Uy vazifasini taqdim etadilar. Savollarga javob beradilar. Mavzuni nomi va rejasini yozib oladilar. Diqqat qiladilar. Savollarga javob beradilar. Topshiriqni bajaradilar. Kichik guruhlarga bo’linadilar. Kichik guruhda ishlash qoidasi bilan tanishadilar. Har bir guruh o’z topshiriq varaqlari bo’yicha faoliyatini boshlaydi. Har bir guruh sardorlari chiqib o’z ishlarini taqdim qilishlarini aytadi. Berilgan qo’shimcha savollarga javob beradilar. Guruh ish natijalarini o’zaro baholaydilar. Ma’lumotlarni daftarga qayd qiladilar.
3-bosqich. Yakuniy (10 daq.)	Mashg’ulot yakuni: 1. Faol ishtirok etgan o’quvchilarni javoblarini izohlab, baholaydi. Uyga vazifani berilishi: Kelgusi mashg’ulotga vazifa va uni bajarish yuzasidan yo’riqnoma beradi(-ilova).	Baholari bilan tanishadilar. Topshiriqni yozib oladilar.

6 - Mavzu: Assimmetrik shifrlar.

Reja:

1. 
   Asimmetrik shifrlash tizimlari tarixi va rivoji.
   
2. 
   Asimmetrik shifrlash usullari.
   
3. 
   RSA algoritmi.
   

Asimmetrik shifrlash tizimlari tarixi va rivoji

Asimmetrik kriptotizimlar bundan 32 yil muqaddam AQSh olimlari U. Diffi va M. Xellman tomonidan kashf etilgan bo‘lib, ular katta sonli chekli to‘plamlarda bir tomonlama funksiyalardan foydalanishga asoslangan. U. Diffi va M. Xellmanning 1976 yilda bosilib chiqqan “Kriptologiyada yangi yo‘nalishlar” maqolasida ilgari surilgan “maxfiy ka­litni uzatishni talab etmaydigan amaliy bardoshli maxfiy ti­zimlarni tuzish mumkin” degan fikri kriptologiyada nosim­metrik kriptotizimlarning yuzaga kelishi hamda ularningri­vojlanish davrining boshlanishiga sabab bo‘ldi.

Asimmetrik kriptotizimlarning yuzaga kelishi simmet­rik tizimlarda yechilmay qolgan maxfiy shifrlash kalitlarini tarqatish va elektron raqamli imzo tizimlarini yaratish hamda qator zamonaviy masalalarni yechish imkoniyatini berdi.

Asimmetrik kriptotizimlar simmetrik kriptotizim­larga nisbatan o‘nlab marta katta uzunlikdagi (512, 1024, 2048, 4096 bitli) kalitlardan foydalanadi va shu sabab yuzlab marta sekinroq ishlaydi. Nosimmetrik kriptotizimlarning matema­tik asosida bir tomonlama oson hisoblanadigan funksiyalar (modul bo‘yicha diskret darajaga oshirish funksiyasi, egri chiziqli elliptik funksiya va sh.k.) yotadi. Asimmetrik kripto­tizimlar axborot xavfsizligining barcha muammolarini yechib berishga qodir hisoblanadi.

Ochiq kalitli kriptotizimlar algoritmlari ularning asosini tashkil etuvchi bir tomonli funksiyalar bilan farqlanadi. Ammo har qanday bir tomonli funksiya ham ochiq kalitli kriptotizimlar yaratish uchun va ulardan amaldagi ahborotlar tizimida mahfiy aloqa xizmatini o‘rnatish algoritmini qurish uchun qulaylik tug‘dirmaydi.

Bir tomonli funksiyalarni aniqlanish ta’rifida nazariy jihatdan teskarisi mavjud bo‘lmagan funksiyalar emas balki, berilgan funksiyaga teskari bo‘lgan funksiyaning qiymatlarini hisoblash amaliy jihatdan maqsadga muvofiq bo‘lmagan funksiyalar tushiniladi. Shuning uchun ma’lumotning ishonchli muhofazasini ta’minlovchi ochiq kalitli kriptotizimlarga muhim bo‘lgan quyidagi talablar qo‘yiladi:

1. Dastlabki ochiq ma’lumotni shifrma’lumot ko‘rinishiga o‘tkazish birtomonli jarayon va shifrlash kaliti bilan shifrma’lumotni ochish-deshifrlash mumkin emas, ya’ni shifrlash kalitini bilish shifrma’lumotnideshifrlash uchun yetarli emas.

2. Ochiq kalitning ma’lumligiga asoslanib, mahfiy kalitni zamonaviy fan va texnika yutuqlari yordamida aniqlash uchun bo‘ladigan sarf-harajatlar hamda vaqt maqsadga muvofiq emas. Bunda, shifrni ochish uchun bajarilishi kerak bo‘ladigan eng kam miqdordagi amallar sonini aniqlash muhimdir.

Asimmetrik shifrlash tizimlarida ikkita kalit ishlatiladi. Axborot ochiq kalit yordamida shifrlansa, maxfiy kalit yordamida rasshifrovka qilinadi.