«tasdiqlayman» Urganch tumani tarmoqli texnikumi direktori Z. Saidniyozova

Koinotning tuzilishi va evolyusiyasi.
О‘z о‘quv faoliyatini tashkil etadi. Konspekt yozishadi, kuzatishadi, tinglashadi. Mavzu bо‘yicha savollar beradilar.
3-bosqich. Yakuniy natijalar 10 min.	О‘rganilgan mavzuni о‘tishda Keys -stadi metodi, “qanday?” mantiqiy tuzilishli diagramma, “Ven diagrammasi”, usulidan foydalaniladi. Talabalar faoliyatini va erishgan natijalarini tahlil qiladi, talabalarga mustaqil va ijodiy ish topshiriqlarini beradi.	Test topshiriqlarini bajaradi. Mustaqil ish mavzularini yozib olishadi.

Yuqori energiyalar fizikasi va astrofizika fanining asosiy mazmuni, maqsadi va vazifalari. Tarixiy kirish


Reja:

3. 
   Moddalar va odamning о‘zi qanday elementar zarrachalardan tashkil topgani
   
4. 
   Koinotning tuzilishi va evolyusiyasi.
   

О‘zining bilimini kengaytirish doirasida inson ikkita qarama-qarshi yо‘nalishlarda fikr yuritgan:
- quyi yо‘nalishda xarakatlanib (molekula – atom – yadro – protonlar, neytronlar - kvarklar) inson kichik masofalardagi jarayonlarni tushunishga xarakat qildi; yuqori yо‘nalishda xarakatlanib (planeta – quyosh sistemasi – galaktika), коинотнинг умумий тузилиши ва таркиби хаqида тасаввурларга эга бо‘лди.

Bundan 50 yil avval barcha moddalar atomlardan, ular esa o‘z navbatida 3 ta fundamental

zarralardan tashkil topganligi ma’lum bo‘ldi (musbat zaryadlangan protonlar va elektr jixatdan
neytral bo‘lgan neytronlar – markaziy yadroni tashkil etadi, manfiy zaryadlangan elektronlar yadro atrofida orbitalar bo‘ylab harakatlanadi).

Xozirgi zamon astrofizikasining asosiy muammolari bu Yerdagi laboratoriyalarda yaratib

bo‘lmaydigan sharoitlardagi: o‘ta yuqori energiyalar, yuqori zichliklar, yuqori temperaturalar,

kuchli magnit va gravitasion maydonlar mavjud ekstremal xolatlarda moddaning xossalarini o‘rganishdan iboratdir.

 Kosmologiyada asosiy muammo Koinotning rivojlanish modelini tanlash bilan bog‘liq (ochiq – cheksiz kosmologik kengayish; yopiq – dastlabki o‘ta zich moddaning kengayishi keyingi davrlardagi siqilish bilan almashishi) va “Katta portlash”dan keyin koinotning dastlabki kengayish ssenariysini aniqlashdan iborat.

 Koinotning xozirgi zamondagi kengayish sur’ati Xabbl doimiysi bilan aniqlanadi H = 50
- 100 (km/c)/Mpk (ya’ni kuzatuvchidan xar Megaparsekka uzoqlashganda obyektlar 50- 100 km/s tezlik bilan uzoqlashadi. Obyekt qancha uzoqda joylashgan bo‘lsa, u shunchalik katta tezlik bilan bizdan uzoqlashadi).
𝒗 = 𝑯𝒓