«tasdiqlayman» Urganch tumani tarmoqli texnikumi direktori Z. Saidniyozova

100-rasm



Magnitning har qanday harakatida ham induksion tok vujudga kelaveradimi? G‘altak ichiga doimiy magnit kiritamiz va magnitni stol tekisligidan uzmasdan 99 - g rasmda kо‘rsatilgandek aylantiramiz. G‘atakda tok paydo bо‘lmaydi. Biroq g‘altakdagi magnitni yuqoriga kо‘tarishimiz bilan g‘altakda tok paydo bо‘ladi.

Bu holni tushuntirish uchun magnit maydonning kuch chiziqlari rasmini chizamiz va ... о‘ylab kо‘ramiz (100- rasm).
Magnitni g‘altakning о‘qi atrofida aylantirganimizda, g‘altakni kesib о‘tuvchi magnit maydon о‘zgarmaydi. Magnit yuqoriga va pastga harakatlanganda g‘altakni kesib о‘tuvchi magnit maydon о‘zgaradi. Tajribani davom ettiramiz, endi magnit joyida qо‘zg‘almasdan turadi. G‘altak esa magnitga nisbatan harakatlanadi. G‘altakda yana tok paydo bо‘lganini kо‘rish mumkin. Bundan quyidagicha hulosa chiqadi: magnit g‘altak
ichida harakatlanadimi, yoki g‘altak magnitga nisbatan harakatlanadimi farqi yо‘q. Asosan nisbiy harakat bо‘lsa yetadi, induksion tok paydo bо‘laveradi. Tajribalar quyidagi farazniqilishga asos beradi: induksion tokning vujudga kelish sababi g‘altakni kesib о‘tayotgan magnit maydonning о‘zgarishidir. Lekin bu hozircha faqat faraz bо‘lib, tekshirilishga muhtojdir.

101-rasm

Bu farazni tekshirish uchun 101-rasmda tasvirlangan elektr qurilmani yig‘amiz. Kalitni ulaganimizda, о‘zak va L1 g‘altakdan tuzilgan elektromagnit chulg‘amida tok paydo bо‘ladi. L2 g‘altakni elektromagnitning magnit maydoniga kiritib, unda induksion tok paydo bо‘lganini sezamiz, Biroq L2 g‘altak harakatlanishidan tо‘xtashi bilan induksion tok ham yо‘qoladi. Bu tajribada yangilik yо‘q: biz doimiy magnit bilan ham xuddi shuni kuzatgan edik. Farazimizni tekshirish uchun reostat yordamida L1 elektromagnit g‘altagi orqali о‘tuvchi tok kuchini о‘zgartiramiz. Bunda g‘altakning magnit maydoni о‘zgaradi. Tajriba davomida L2 g‘altakda induksion tok vujudga kelganini kо‘ramiz. Demak, elektromagnit

chulg‘ami orqali о‘tuvchi tok kuchi о‘zgarganda ham L2 g‘altakda induksion tok vujudga kelar ekan. Tajriba bizning farazimizni tasdiqlaydi. Haqiqatan ham, g‘altakni kesib о‘tuvchi magnit maydonning har qanday о‘zgarishida g‘altakda induksion tok hosil bо‘ladi. О‘zgarmaydigan magnit maydon induksion tok hosil qilmaydi.

4.