"Tasdiqlayman" Toshkent Moliya instituti o’quv ishlari bo’yicha prorektor i f. d., prof


O’rta Osiyo- Sharqning yuksak ma’naviyat va tafakkur markazi



Download 3,09 Mb.
bet23/36
Sana12.01.2017
Hajmi3,09 Mb.
#371
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   36
4.3. O’rta Osiyo- Sharqning yuksak ma’naviyat va tafakkur markazi

O’rta Osiyo tarixiy vaqealarga g’oyat boy o’lka bo’lishi bilan birga azaldan ilm-fan, madaniyat va ma’naviyatning markazidan biri bo’lib kelgan. Bu o’lka dunyoga ma’naviyat va ma’rifatning barcha sohalarida yuzlab, minglab jahoshumul ulug’ zotlar, davlat arboblarini tarbiyalab bergan. Umumbashariyat ma’rifatparvarligini yaratishda buyuk ajdodlarimiz bevosita ishtirok etganlar uning taraqqiyoti va boyishga ulkan hissa qo’shganlar. O’rta Osiyo madaniy merosi jahon madaniyati va ma’rifatining uzviy ajralmas tarkibiy qismidir.



Endilikda jahon ma’naviyati va ma’rifati saltanatida o’z o’rinlariga ega bo’lgan ulug’larimizni teran anglash, o’rganish va ulug’lash vaqti keldi. Afsuski, salkam 150 yillik mustamlakachilik, 70 yillik totalitar tuzum hukumronligi davrida mamlakatimiz navqiron avlodi, Islom Karimov aytganidek, necha yillar bizni tariximizdan, dinimizdan, ma’naviy merosimizdan g’ofil etishga urindilar, natijada ular o’z xalqining tarixini, uning boy tabiiy ilmiy, ijtimoiy-falsafiy, axloqiy madaniyatdan baxramand bo’lish, o’rganishdan maxrum bo’lib keldi1.

Ajdodlarimiz e’zozlab kelgan, asrlar qa’ridan olib o’tilgan falsafiy-axloqiy pand-nasihatlar, qadriyatlar ataylab, maqsadni ko’zlab yurgizilgan siyosat qurboni bo’ldi, e’tibordan chetda qoldi. Bu esa yosh avlodning ma’naviyatiga salbiy ta’sir o’tkazadi. Vaholanki, Islom Karimov “O’zbekistonning o’z istiqlol va taraqqiyot yo’li” kitobida ta’kidlaganidek: “... o’tmishdagi allomalarning bebaho merosi qanchadan-qancha avlodlarning ma’naviy-ruhiy ongini va turmush tarzini shakllantirgan edi va u hamon ta’sir ko’rsatmoqda”2

Mustaqillik tufayli ona zaminimizning ma’naviy merosini chuqurroq o’rganish, taxlil etish imkoniyatiga ega bo’ldik. O’z tarixini bilmagan xalqning kelajagi ham bo’lmaydi. Ona zaminimizda bundan necha asrlar avval yaratilib, to hanuz yurtimizga ko’rk bag’ishlab turgan qadimiy obidalar, asori atiqalar xalqimizning yuksak salohiyati, kuch-qudrati, bunyodkorlik an’analari haqida, Vatanimizning shonli tarixi to’g’risida tasavvur va tushunchalar beradi, shu muqaddas diyorda yashaydigan har bir inson qalbida g’urur-iftixor tuyg’ularini uyg’otadi.1

IX-XII asrlarni Yaqin va O’rta Sharq mamlakatlarida “Renessans” (Uyg’onish) davri deb atashadi. Ma’naviyat va ma’rifatning g’oyat gullab-yashnaganligi bu davr uchun xarakterli bo’lgan. Bu davrda qomusiy ilm egalari, ajoyib shoirlar, buyuk davlat arboblari etishib chiqqan. dunyoviy fanlarning tez sur’atlarda taraqqiy etishi keng tarjimonlik faoliyatiga ta’sir etdi. Bu jarayon, ayniqsa, xalifa Ma’mun ibn Xarun ar Rashid (813-833yy) davrida Bog’dodda “Bay tul-hikmat (Donishmandla uyi tashkil etilgan paytda tezlashdi. Yunon falsafasi va tabobati, hind hisobi, al-Ximiya va ilmi Nujumga oid asarlar arab tiliga o’grildi. Bunda Markaziy Osiyodan etishib chiqqan mutafakkirlar Abbos ibn Said Javhariy, Axmad ibn Abdulloh Marvaziy, Axmad, al –Farg’oniy, Muxammad al Xorazmiylar ham katta hissa qo’shganlar.

5-Mavzu. Islom dinida ma`naviyat va shaxs ma`naviy qiyofasining talqini
Reja:


  1. Islom dinida inson ma`naviyati va ma`rifati masalalari

  2. Tasavvuf va uning ma`naviy jihatlari

  3. Islom dini va islomiy qadriyatlarning tiklanishi

Adabiyotlar:



  1. Karimov I.A. Istiqlol va ma’naviyat. T.: “O’zbekiston” 1994.

  2. Milliy istiqlol g’oyasi: Asosiy tushuncha va tamoyillar. T.: Yangi asr avlodi, 2001

  3. Aliev A. Ma’naviyat,qadriyat,badiyat. T.: Akademiya, 2000. 2-bob.

  4. Ma’naviyat yulduzlari. T.: Meros, 2000 . 372-384, 388-399 betlar.

  5. Sharifxo’jaev M., Davronov Z. Ma’naviyat asoslari. T.: 2005. 133-152 betlar

  6. A.Bobomurodov. Islom Odobi va madaniyati. T. : “Chulpon” 1995

  7. Sh. Zunnun.Donishmandlar odob-axloq to`g`risida. T.: “O`qituvchi”, 1996

5.1. Islom dinida inson ma’naviyati va ma’rifati masalalari

Mazkur mavzu bir jihatdan qaraganda hamma uchun tushunarlidek ko’rinadi, bunga sabab kundalik turmushda, turli yig’inlarda, marakalarda diniy suhbatlarning tinglanishidir. Ikkinchidan, mustaqillik tufayli din va diniy urf-odatlar, an’analar, marosimlarga oid bo’lgan kitoblarni erkin chop etila boshlaganligi, sotuvda bo’lishidan keng kitobxonlar ommosining baxramand bo’lishidir. Uchinchidan, radio, televidenie eshittirishlarida muntazam suratda diniy - axloqiy mavzularda turli suhbatlarning berib borilishi.

Islom dini ko’p xalqlar orasida keng tarqalgan dinlardan biridir. Bu dinga e’tiqod etuvchilar - musulmonlar jahonda 2 milliardga yaqin kishini tashkil etadi.

Islom dini Arabiston yarim orolida VI asrning oxiri va VII asrning boshlarida kelib chiqqan. Uning asoschisi payg’ambar Muhammad alayhissalom (570-632) Makkada quraysh qabilasiga mansub Xoshimiylar xonadonida tug’ilgan. U 609-610 yillarida Makkada yakka xudoga e’tiqod qilish to’g’risida targ’ibot boshlagan. Ammo zadogonchilarning qarg’ishiga uchragan 622 yilda o’z tarofdorlari bilan Madinaga qo’yadi. Shu yildan musulmonlarning xijriy yil xisobi boshlanadi.

630 yilga kelib, Makka ham musulmonlar ko’liga o’tadi va musulmon davlati shakillanadi. Muxammad alayhissalom vafotidan keyin, bu davlatni uning o’rinbosarlari, ya’ni noinblari (xalifalar) boshqaradilar.

5.2.Tasavvuf va uning ma’naviy jihatlari

Sharq xalqlari tafakkurini asrlar davomida nurafshon etib, ma’anaviyatimiz va ma’rifatimizga chuqur ta’sir o’tkazgan tasavvuf (so’fizm) ta’limoti VIII asr o’rtalarida paydo bo’lgan. Dastlab u zohidlik tarqidunyochilik –bu dunyo xoyu-havasidan voz kechishi) harakati ko’rinishida bo’lib Bog’dod, Basra, Kufa, Damashq shaharlarida keng eyilgan.

Asli tasavvuf so’zi “Sufiy” so’zidan, “So’fiy” so’zi esa arabcha “So’f” so’zidan yasalgan. So’f deb arablar shundan bo’lgan matoni ataladilar. Dastlabki davrlarda so’fiylik yo’lini tutgan kishilar, boshqa oddiy kishilardan ajralib turish uchun shundan tikilgan chaqmon (u hirqa deb ham atalgan) yoki po’stin qiyib yurishni odat qilganlar. Shuning uchun ularni shun chaqmoq qiyib yurituvchilar, ya’ni sufiylar deb ataganlar. Sufiy boshqa odamlardan o’zini pok va g’arpbona turmush kechirishi, doimiy toat-ibodatda bo’lishi va faqft ilohiy ruhga qushilishni maqsad qilib qo’yishi bilan ajralib turadi. So’fiy uchun na dunyodan, na oxiratdan ta’ma bo’lmasligi kerak. Yagona istak bu Ollohning diydoriga etishishdan iborat. Faaqirlik tuyg’usiga ega inson na birovga banda-yu, na birovga hoji, u yolg’iz Ollohga banda, u yolg’iz Ollohga ehtiyoj sezadi. Xamma narsadan voz kechish, oxir oqibatda o’zlikdan kechish-so’fiylik ta’limotining ma’nosi mana shu. Buyuk so’fiy Boyazid Bistomiy aytadilarki: O’zingdan aytadilarki : Bizning \ech narsamiz yo’q, lekin ketidan yugurib g’am tashvishda ham emasmiz.

Esingizda janda, orqamizda go’riston, agar o’lsak hech bir motam kerak emas.

Tasavvuf –sufiylik ko’ngliga, diliga tayanadi “ko’ngilni, qalbni tarbiyalashga, ko’ngil kishisini voyaga etkazishga intiladi, chunki Olloh faqat kishining pokiza qalbidagina jilva qiladi.

Tasavvufda insondagi jamiki xudbinliklar, illatlar, razolat dunyosiga hirs qo’yish jism ehtiyoji va nafas ta’masidan kelib chiqadi, deb o’rgatiladi. Komil inson bo’lish uchun avvalo jism va nafs ehtiyoji va ta’masini engish kerak.

5.3.Islom dini va islomiy qadriyatlarning tiklanishi.

Yaqin o’tmishda namoz o’qish, diniy marosimlarni o’tash langan, masjidlar, aziz-avliyolarnign ziyoratgohlariga qulf urilgan, odamlarning uylaridagi Qur’on, Hadis, turli diniy adabiyotlar terib olinib, yoqib yuborilgan edi. Mana buni “Johiliya”, modanlik desa bo’ladi. Qanchadan-qancha odamlarimiz hozirgi emin-erkin kunlarni qamrab, ammo, ko’rolmay armon bilan o’tib ketdilar. Shu bois biz mustaqillik keltirgan ne’matlar uchun har qancha shukronalar aytsak arziydi. Mustaqillik davrdagi islomiy qadriyatlar tiklandi, imon-e’tiqodimiz o’zimizga qaytdi. Bu savobli, ezgu ishlarga hurmatli Prezidentimiz bosh-qosh ekanligini har daqiqa eslab turishimiz lozim. Prezidentimiz ma’naviy va ma’rifatga oid ma’ruza va asarlarida Islomning ma’naviy-axloqiy, ma’rifiy tarbiyadagi yuksak roli, o’rni, ahamiyatini muntazam o’qtirib kelmoqdalar.

Xususan bu masalalarga Prezidentimiz Islom KArimovnign “Istiqlol va ma’naviy to’plami, O’zbekistonnign siyosiy- ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolining asosiy tamoyillari”, “O’zbekiston iqtisodiy islohatlarni chuqurlashtirish yo’lidi”, “O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: Xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari”, “Olloh qalbimizda, yuragimizda”, “Ozod va obod Vatan erkin va farovon hayot-pirovard maqsadimiz” kabi asar va risolalarida javob topishimiz mumkin.
6-Mavzu. Amir Temur va Temuriylar sulolasi davrida ma`naviy yuksalish
Reja:

1. Amir Temur va Temur buyuk davlat arbobi, yuksak ma`naviyat sohibi.

2. Temuriylar sulolasi davrida ma`naviyat va ma`rifat ruvoji

3. Amir Temur va Temuriylar davrida yaratilgan ma`naviy merosini ma`naviy

tiklanishida tutgan o`rni

Adabiyotlar:




  1. Karimov I.A. Amir Temur-faxrimiz, g’ururimiz. Asarlar, 5-tom. T.: ”O’zbekiston”. 1997.

  2. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch T. “Ma’naviyat”, 2008.

  3. Amir Temur dunyo tarixida. T, Sharq, 1996.

  4. Mo’minov I. Amir Temurning O’rta Osiyo tarixida tutgan o’rni va roli. T.: 1978

  5. Temur va Ulug’bek davri tarixi. T.: 1996.

  6. Mo’minov I. Amir Temurning O’rta Osiyo tarixida tutgan o’rni va roli. T.: “Fan” 1978

  7. Temur va Ulug’bek davri tarixi. T.: “Qomuslar taxririyati” 1996.

  8. Qayumov A. Alisher Navoiy. T.: Fan. 1994.

Amir Temur buyuk davlat arbobi, yuksak ma’naviyat sohibi.

Amir Temur –buyuk shaxs kuragi erga tegmagan sarkarda, yirik davlat arbobi, qonunshunos, tolantli memor, notiq, ruhshunos, shu bilan birga el-yurtni, xalqni sevgan va uni mashhuri jahon qilgan inson.

Uzoq va mashaqqatli kurashlardan so’ng Amir Temur o’z raqiblarini engib, xokimiyatni qo’lga kiritdi. Mayda tarqoq feadallarini birlashtirib, markazlashgan davlat bunyod etdi. Mamlakatda iqtisodiy va madaniy o’zgarishlar qildi.

Amir Temurning tarix oldidagi xizmati benihoyat katta.

Birinchidan; u mamlakatda yuqorida aytganimizdek, kuchayib ketgan feodal tarqoqlikka barham berib, el-yurtni o’z to’g’ri ostiga birlashtira oldi, mug’ullar zulmiga barham berib, markazlashgan yirik feodal davlatni yaratdi. Bu bilan hunarmandchilik, savdo-sotiq va madaniyat rivojiga mustahkam zamin yaratib berdi. Bugun “Temur va temuriylar madaniyati”, “Temuriylar davlati”, “Ulug’bek astranomiyasi maktabi”, “Navoiy”, “Bobur” kabi qutlug’ so’zlari nafaqat o’zbekning, balki jahon xalqlari asarlari sahifalarida uchratar ekanmiz, bu gaplarning zaminida albatta, Amir Temurning ulkan xizmatlari yotadi.

Ikkinchidan, Amir Temur bir qator xalqlar va yurtlarni mustamlakachilar zulmidan ozod bo’lishiga yordam berdi. Masalan, o’sha davrning eng qudratli hukmdorlaridan hisoblagan Boyazid Yildirimni tor-mol keltirib, Bolqon yarim oroli va Evropa xalqlariga ozodlik bag’ishladi. Oltin O’rda xoni To’xtatishni ikki marta tor-mor etib, Rossiyani Mo’g’ullar hukmronligidan qutulishni tezlashtirdi.

Amir Temur zamonida yozilgan asarlarni qunt bilan o’qisak, o’rgansak, uning ko’p yaxshi xislatlari: to’g’rilik, muruvvatlilik, el-yurtiga mehr-muhabbat va boshqalarni bilib olishimiz mumkin.

Amir Temur va temuriylar davri, umuman Sharq, xususan O’rta Osiyo ilm-fani, madaniyati, adabiyot va san’ati rivojida muhim bosqich, yangi tarixiy davr tub burilishdir. Bu davrdagi ma’naviy-ma’rifiy hayotdagi ko’tarilish va yuksalishining manbai, boshlanishi IX-XII asrlarga borib taqaladi. XIV asrning ikkinchi yarmi va XV asrdagi O’rta Osiyoning madaniy, ma’naviy va ma’rifiy kamoloti IX-XII asr madaniyati, ma’naviyati, ma’rifatining davomidir. O’rta Osiyo xalqlari orasidan etishib chiqqan buyuk tafakkur egalarining butun bir avlodi xuddi shu davrda shakllandi va ijod etdi.

Butun dunyoga nomlari mashhur tarixchilar Sharofiddin Ali Yazdiy, Mirxond, Xondamir, Davlatshoh Samarqandiy, olimlar – Mirzo Ulug’bek, Qozizoda Rumiy, Ali Qushni, faylasuf shoirlar-Abdurahmon Jomiy, Alisher Navoiy, Lutfiy, Sakkokiy, Atoiy, musavvirlar – Kamoliddin Behzod, Qosim Ali, Miriq Naqqosh; hattotlar-Sulton Ali Mashhadiy, Sulton Muhammad xandon, Muxammad bin Nur va boshqalar shular jumlasidandir. Ularning barchasi o’sha davr va o’zlarigacha bo’lgan insoniyat ma’naviyati, ma’rifati va madaniyati yutug’ining barcha sohalarini mukammal bilib va o’zlashtirib olgan, o’zlari tanlagan sohalarining hali hech kim tomonidan zabt etilmagan cho’qqilarini egallagan ulug’ siymolar, qomusiy ilm, aql egalari bo’lganlar.

Shuning uchun ham ularning boy, serqirra ijodlari tengi yo’q va takrorlanmas ilmiy-falsafiy, badiy,tarixiy asarlari asrlardan asrlarga, davrlardan davrlarga esan-omon o’tib, barcha alg’ov-dalg’ovlarga bardosh berib bizlargacha etib keldi.

Kamoliddin Behzod va uning shogirdlari ijodida yuksak bosqichga ko’tarilgan mussavirlik san’ati Sharq uyg’onish davrining yutuqlaridan biridir. Behzod o’zinig takrorlanmas ijodi, go’zal miniatyura san’ati va ajoyib joy mahorati bilan nafaqat Sharqda, balki, butun dunyoda ham o’chmas iz qoldirgandir. “Ikkinchi Moniy”, “Sharq Rafaeli” deb yuksak darajada e’zozlangan Behzod mashxur so’z san’atkorlari – Jomiy, Husayn Boyqaro, Shayboniyxon va boshqalarning simolarini yaratgan yuksak ma’naviyat egasidir.

O’zbekiston mustaqillikka erishishi bilanoq Prezidentimiz Islom Karimov boy ma’naviy merosimiz, danu-imonimiz, qadriyatlarimiz, shu jumladan ulug’ bobomiz sohibqiron Amir Temur nomini, u haqidagi tarixiy haqiqatni tiklashga shaxsan rahnamolik qilib kelmoqda. O’zbekiston mustaqilligi bizga buyuk sohibqironni ham qaytarib bergani bilan alohida qadrlidir. Xorijda siymosi yillar davomida teatr sahnalaridan tushmay kelgan, Evropa tillarida 500 dan ziyod, Sharq tilarida esa 900 ga yaqin kitoblar yozilgan, ko’pdan-ko’p suvratlari ishlangan, qisqasi, dunyoga mashhur bo’lgan ulug’ zot Amir Temur yana xalqimiz qalbidan munosib o’rin oldi. Istiqlolimiz endi ko’rtaq otayotgan davrda Toshkentning markazidagi xiyobonda sohibqironga o’rnatilgan muhtasham haykal mustaqillik poydevoriga qo’yilgan oltin g’isht bo’ldi.
7-Mavzu. Jadidchilarning ma`rifatparvarlik harakatlari va ularning xalq ma`naviyatini ko`tarishda tutgan o`rni.
Reja:


  1. Jadidchilik harakatining mazmuni va unig umumxalq ma`naviyatini ko`tarishdagi ro`li

  2. Jadidchilarning amaliy harakatlari va tarixiy taqdiri

Adabiyotlar:


1. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch T. “Ma’naviyat”, 2008.

2. Karimov I.A. Istiqlol va ma’naviyat. T.: O’zbekiston 1994.



  1. Milliy istiqlol g’oyasi: Asosiy tushuncha va tamoyillar. T.: Yangi asr avlodi, 2001

  2. Sharifxo’jaev M., Davronov Z. Ma’naviyat asoslari. T.: 2005.

  3. Otamurodov va boshqalar. “Ma`naviyat asoslari” T.: “Meros”, 2002.

  4. Aliev A. Ma’naviyat,qadriyat,badiyat. T.: Akademiya, 2000. 2-bob.

  5. Ma’naviyat yulduzlari. T.: Meros, 2001.

  6. A.Abdulayev. Ma`naviyat va iqtisodiy tafakkur: T: “Ma`naviyat”, 1999

  7. “Ma`naviyat yulduzlari” T.: “Meros”, 2002.

XIX asr oxiri va XX asr boshlarida Turkistonda jadidchilik harakatining yuzaga kelishi o’lkaning ijtimoiy-siyosiy hayotida o’ziga hos yangi tarixiy o’zgarishlar davri boshlanganligidan darak berardi. Gap shundaki,bu mazlum o’lka hamon podsho Rossiyasi hukmroligi ostida bo’lib, uning aholisi har tomolama zulm, sitam iskanjasiga olinib, u nafaqat siyosiy, iqtisodiy qaramlik azobidan, balki shu bilan birga ma’naviy-madaniy jixatlardan ham ezilib, xuquqsizlik, nodonlik, jaholat va qorong’ulik asoratida yashab kelardi. Bu esa Turkiston xalqining istiqboliga g’ov solar, madaniy hayotni yanada qoloqlik, tushkunlikka mahkum etar, farzandlarining esa zamonaviy dunyoviy ta’lim va tardiya olishga to’sqinlik tug’dirar edi. O’lka xalqlarimizning bunday zabun holatiga xotima berish, ularni keng, yorug’, ziyo yo’liga boshlashdan istiqlolu istiqbolga etkazish – bu boshlangan yangi sar oldida turgan kechiktirib bo’lmas dolzarb vazifalar sirasiga kirardi. Binobarin, tarixiy zaruriyat taqozasi bilan hamda Turkistonning ichki va tashqi hayotda kelayotgan muhim ijtimoiy – siyosiy jarayonlar bilan bog’liq holda yuzaga kelgan vazifalarni bajarishga da’vat etilgan edi.

Rossiya va qo’shni Turkiyada bo’lib o’tgan ilg’or inqilobiy – demokratik kurashlaridan ilhomlangan, qrim-tatar ma’rifatpari Islom G’asnirali singari yangi zamon ma’riqat ahli vakillari yo’lini tutgan o’lka jadidlari yagon harakat oqimi sifatida birlashib, ilg’or, taraqqiyparvar g’oya, qarashlarni keng halq ommasiga yoyish, ularning ongi, dunyoqarashini nurlantirish, yangilash uchun bel bog’ladilar. Bu harakat sarchashmalarida turgan Mahmutxo’ja Behbudiy, Munavvarqori Abdirashidxonov, Abdulla Avloniy, Abdurauf Fitrat, Abduqodir Shakuriy, Ibrat, Hamza Hakimzoda, Ubaydulla Xo’jaev va boshqalar o’zlarining butun ongli hayoti, jo’shqin faolichtini shu maqsad sari qaratdilar.

Ularning Turkiston aholisini g’aflatdan uyg’onish, nodonlik va jaholatdan qutqarish, uni ma’rifatga oshno qilish, yuksak marralarga olib chiqish, kelajak istiqbolini belgilash uchun ilm-ma’rifat yo’lini, xalq la’limini zamonaviy negizda chuqur isloh qilish, yangilash yo’lini ulgari surdilar.

Xususan Turkistonda o’qish, ta’lim tuzimini hech o’zgarmay kelish, uning diniy ta’lim asosiga qurilganligi, o’qituvchilarning bunyoviy bilimlaridan bebehra qolayotganligi jadidlar nazarida o’lka qoloqligi va zabunligini asosiy sabablaridan edi. Shu boisdan ular yangi usul (jadid-yangi ma’noda) maktablarni tashkil qilish, o’qituvchilarga diniy ta’lim bilan bir qatorda ko’proq zamonaviy dunyoviy bilimlar berishga asosiy e’tibordan qaratdilar. Shu maqsatda Turkiston jadidchiligining o’zlari bevosita yangi ruh va mazmundagi o’quv qo’llanmalari va darsliklari tayyorlash hamda nashr etishga kirishadilar. Masalan, M.Bexbudiyning “Risolai asbobi savod”, “Risolai jug’rofiyai umroniy”, “Islom tarixi”, “Bolalar kitobi” A.Avloniyning “Birinchi muallim”, “Ikkinchi muallim”, “Maktab gulistoni”, “Turkiy guliston yoki axloq”, Munavvarqorining “Adibi avval”, “Adabi soniy”, Hamzaning “Engil adabiyot”, “Qizil gul”, “Safsar gul” singari o’quv adabiyotlari buning yorqin isbotidir.

Jadidlar o’zlari uchun xar turli ta’qibu tazyiqlar kuchaytirilgan nihoyatda og’ir, murakkab bir sharoitda faqat o’z kuchlari, imkoniyatlari bilan o’lkaning turli joylarida yangi usul maktablarini ochib, ularga ko’proq kambag’al tabaqalarning bolalari jalb etilib, ularga ilm, ziyo tarqatish bilan mashg’ul bo’ladilar.

Shu bilan birga ikkinchi muxim yo’nailish – xalqning ongini oqartirish, madaniy-ma’rifiy arni keng ko’lamda olib borishga ham ayricha ahamiyat berdilar. Shu maqsadda ularning faol sa’y-harakatlari bilan ko’plab vaqtli matbuot nachrlari chiqarila boshlandi. Bularga misol qilib “Xurshid”, “Taraqqiy”, “Sadoi farg’ona”, “Sadoi Turiston”, “Oyna”, “Samarqand”, “Tirik tovush”, “Buxoroi sharif” nashrlarini keltirib o’tish joiz bo’ladi. Bu o’rinda yana M.Behbudiy tashabbus bilan tashkil etilgan “Nashryoti Beg’budiya”, Ibrat tashabusi bilan Namangan bilgan “Matbai Ibrat” nashryotlarini tilga olish mumkin. Mazkur vaqtli matbuot nashrlari orqali ham jadidlarning ilg’or demokratik g’oyalari g’alq orasida ilg’or demokratik g’oyalari xalq orasida tashviq va targ’ib etib borilgan.

Bulardan tashqari Turkiston jadidlari joylarda turli xayriya jamiyatlarini tuzishga ham yo’l tutib, ular orqali ham muhim xayrli ma’rifatli yo’nalishdagi tadbirlarni o’tkazish, xususan mablag’lar jamg’arib iste’dodli yoshlarni xorijiy ellarda o’qishga yuborish bilan shug’ullanganlar. Masalan, 1909 yilda Toshkentda Munavvarqori, A.Avloniy, U.Xo’jaev tashabbusi bilan tuzilgan “Jamiyati Xayriya”, 1910 yilda Buxoroda Xoji Rafiy, Mirzo Abduvohid, Usmonxo’ja va boshqalar tashabbusida faoliyat boshlagan “Tarbiyaviy axvol” (“Bolalar tarbiyasi”) jamiyati shular jumlasidandir.

Bu xil jamiyatlarning o’z oldiga qo’ygan asosiy vazifalaridan biri ham Turkistonning mustaqilligi, ozodligi va istiqloli yo’lida dadil kurashishga tayyor va qodir bo’lgan ko’plab bilimdan, o’qimishli yoshlarni tarbiyalab, voyaga etkazishdan iborat edi.
8-Mavzu. Ma`naviyatda milliylik va umuminsoniylik.
Reja:

1. Milliy ma`naviyat va uning xuxusiyatlari

2. Umuminsoniy ma`navioy va uning zaminlari

3. Bozor iqtisodiyoti sharoitida millatlararo madaniy-ma`naviy munosabatlarning

kengayishi va chuqurlashuvi
Adabiyotlar:


  1. Karimov I.A.. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch. T.: Ma’naviyat, 2008.

  2. Karimov I.A. Jamiyatimiz mafkurasi xalqni-xalq millatini-millat qilishga xizmat etsin.

  3. Asarlar, 7-tom, T.: O’zbekiston, 1999.

4. Aliev A. Ma’naviyat, qadriyat, badiiyat. T.: Akademiya, 2000.

5. Sharifxo’jaev M., Davronov Z. Ma’naviyat asoslari. T.: 2005.

6. Otamurodov va boshqalar. “Ma`naviyat asoslari” T.: “Meros”, 2002.


  1. N.Xo`jamurodov. Ma`naviy qadryatlar va milliy o`zlikni anglash, T., “Fan”, 1991

Milliy ma’naviyat va uning xususiyatlari

Jamiyat rivojlanib borgan sari insonlar, halqlar, millatlar o’rtasidagi ma’naviy munosabat, aloqalar rivojlanib boraveradi. Ma’naviyatni to’rt guruhga bo’lish mumkin:

Birinchisi- shaxs ma’naviyati.

Ikkinchisi- milliy ma’naviyat.

Uchinchisi – mintaqaviy ma’naviyat.

To’rtinchisi – umuminsoniy ma’naviyat.

Shaxs ma’naviyati – har bir shaxsga tegishli bo’lib, uning ichki ruhiy holati, hatti-harakatlari, munosabatlari va boshqa qirralarini o’z ichiga oladi.

Milliy ma’naviyat - muayyan elat, millatga, uning ajdodlariga xos bo’lgan g’oyat qimmatli ma’naviy boyliklardir.

Mintaqaviy ma’naviyat – muayyan jug’rofiy mintaqa millatlariga xos, ular uchun umumiy bo’lgan ma’naviy boyliklardir. Masalan, O’rta Osiyo halqlarining yoki slavyan halqlarining ma’naviyatidagi yoki yanada kengroq doirada oladigan bo’lsak, Sharq va G’arb ma’naviyatidagi mushtaraklik, o’xshashlikni olishimiz mumkin.

Mintaqaviy ma’naviyatda turli elatlarning umumiy birligi, bir-biriga yaqinligi, turmush tarzi va moddiy hayot sharoitlariga xos mushtarak jihatlari namoyon bo’ladi.



Umuminsoniy ma’naviyat- butun insoniyatga , jahon halqlariga tegishli bo’lgan ma’naviy-ahloqiy boyliklardir.

Shaxs ma’naviyati – har bir kishining o’zini insoniyat farzandi, millat vakili, davlat fuqarosi deb bilgani holda o’z Vatani tuprog’i, suvi, havosi- jamiki boyliklarni asrash, har bir fuqaroning huquq va erkinliklarini hurmat qilish, izzatini joyga qo’yish, yo’lida chin dilidan, iymon, e’tiqod, sadoqat, ishonch, halollik, dovyuraklik, beg’arazlik, hurmat, fidoiylik va aqliy teranlik bilan faoliyat olib borishga qaratilgan ichki ruhiy va aqliy olamning majmuini anglatuvchi tushuncha.

Shaxs ma’naviyati jamiyatda ijtimoy hayotda shaxsning baxtli yashashi uchun to’g’ri fikrlash, so’z va amalning birligi, rost so’zlash, halol mehnat qilish, xush ahloqqa ega bo’lishdan iboratdir.

Shaxs ma’naviyati darajasi uning kishilik jamiyatining yuksak ahloqiy qadriyatlariga qay darajada rioya qilib yashashi bilan belgilanadi. Ahloq inson ma’naviyatining muhim mezonlaridan biri bo’lgani bois shaxs ma’naviyati deganda, avvalambor, uning ahloqan barkamolligi, o’z faoliyatida ma’naviy qadriyatlarga, chunonchi, adolat, go’zallik va ezgulik g’oyalariga tayanib ish ko’rishni nazarda tutiladi. U insonni bunyodkorlik faoliyatiga, ezgu amallarga etaklaydi, jamiyat hayotidagi g’oyaviy, mafkuraviy, ma’rifiy, madaniy, diniy va ahloqiy qarashlarini o’zida to’liq mujassam etadigan kuch sifatida namoyon bo’ladi.

Shaxs ma’naviyati deganda xalqimiz uzoq tarixi davomida turli sinovlardan o’tgan, sayqal topib kelayotgan va faqat ijobiy fazilatlar tarzida e’zozlanadigan ma’naiy-ahloqiy qadriyatlar tushuniladi. Shaxs ma’naviyati halqimizning turmush tarzi, urf-odatlari hamda an’analariga, uning boy og’zaki va yozma ijodi, mumtoz adabiyoti va san’atiga singib ketgan bo’lib, inson ma’naviy takomilida beqiyos ahamiyat kasb etadi.

“Olim bo’lish oson, odam bo’lish qiyin”;

”Otang bolasi bo’lma, odam bolasi bo’l”;

“O’zingga ravo ko’rmaganni boshqaga ham ravo ko’rma”, “Yomon o’z g’amida, yaxshi – el g’amida” singari hikmatlarda ham ajdodlarimiz ardoqlab kelgan yuksak ma’naviy fazilatlar ifodalangan.

Milliy ma’naviyat tarixi millatning ma’naviy takomil jarayoni bilan bog’liq, unda ba’zan asrlar kunlarga, kunlar asrlarga teng bo’lishi mumkin. Milliy ma’naviy kamoloti zamonda, ya’ni millatning butun tarixi davomida yuz beradi. Insoniyat tarixiy jarayoni uchun bir narsa ayonki, tarix hodisalari, shaxslar, voqealar o’tib ketadi, moddiy madaniyat unsurlari emiriladi, ammo, ma’naviyati yuksalib, boyib, tobora kengroq ko’lam va teranroq mazmun kasb etib boraveradi. Millatning aksriyat qismi ma’naviy tanazzulga yuz tutgan fojiaviy sharoitlarda ham milliy ma’naviyat yo’qolmaydi, ko’lami va mazmuni jihatdan o’zi etishgan kamolot bosqichini to’qtatmaydi yo’qotish uchun (shu jumladan, umuman milliy ma’naviyatni ham) ajdodlar yaratgan barcha ma’naviy merosni mavh etish, insonlar xotirasini tamomila o’chirib tashlash, ulardan hatto irsiy xotirani ham barbod qilib-manqurd aylantirish kerak bo’ladi.

Umuminsoniy ma’naviyat - har bir inson, jamiyat va barcha toifadagi kishilar uchun eng oliy qadriyat sifatida e’zozlanadigan va umumbashariy ahamiyatga ega bo’lgan ma’naviy hodisalar, madaniy boyliklar, adabiyot, fan, san’at yutuqlari, din, siyosat, huquq sohasidagi natijalarni anglashdagi tushuncha. Umuminsoniy ma’naviyatning mazmun-mohiyati Prezident Islom Karimovning “Yuksak ma’naviyat – engilmas kuch” asarida misol va dalillar bilan atroflicha tushntirib berilgan.

Mutaxasislar bu tushunchaga, xos bo’lgan kundalik tasavvur bilan uning ma’naviy mazmun-mohiyati o’rtasidagi farqqa e’tibor berish lozim, deb hisoblaydilar. Kundalik hayotda kishilar umumbashariy ahamiyatga molik ma’naviy boyliklar, kashfiyotlar, qadriyatlar, din, fan, adabiyot bilan bog’liq xususiyatlar, jihatlar jarayonlarning o’zini umuminsoniy ma’naviyat sifatida tushunadi. Ma’naviy mazmun kasb etadigan narsa va hodisalarga nisbatan ishlatiladigan umuminsoniy ma’naviyat har qanday halq, jamiyat va davlat hayot tarzining asosiy mezoni bo’lib hisoblanadi. “Umuminsoniy ma’naviyat” tushunchasida ma’naviyatni tirik tabiatning bir qismi bo’lgan odamzotining hayoti va kamoloti hamda tarixiy, siyosiy va boshqa birliklar (ijtimoiy subektlar) uchun ahamiyati ham o’z aksini topadi. Umuminsoniy ma’naviyatningnamoyon bo’lish shakllari orasida o’z ahamiyatini ijobiylik hamda foydalilik hususiyatlarini doimo saqlab keladiganlar ham bor, ularga inson vujudining tirikligi, uning ijtimoiyligi, inson umri vahayoti, sihat – salomatligi, ijtimoiy faoliyati va munosabatlar, mehnati, bilimi, muomalasi va shu kabilar kiradi. Ular inson va jamiyat bor ekan, o’zining ijtimoiy ahamiyatini saqlab qoladi, ularning qarama-qarshi bo’lgan o’lim, kasallik, ma’nosiz hayot kechirish, bilimsizlik va boshqalar ham tarixiy jarayonlarning doimiy hamrohidir.

Ayrim kishilar, erkin bozor iqtisodiyoti sharoitida ma’naviy-ma’rifiy va ahloqiy qadriyatlarning qiymati tushib ketadi, madaniyat va ma’naviyat ikkinchi darajaga aylanadi, ma’naviy qashshoqllik avj oladi deb da’vo qilishadi. Erkin bozor iqtisodiyoti bilan ma’naviyatni bunday qarama-qarshi qo’yish mutlaqo o’rinsizdir. Aslida, yuqorida aytganimizdek, ular bir-birini to’ldiradi, chunki faqat ma’naviy sog’lom, kuchli jamiyatgina islohotlarni amalga oshirishi mumkin.

Mustaqillik yillari mamlakatimizda iqtisodiyot va ma’naviyatning o’zaro dialektik bog’liqligi hamda bir-biriga ta’siri qonuniyatlardan kelib chiqqan holda, iqtisodiy va ma’naviy hayotning uyg’un holda rivojlantirib borishiga alohida ahamiyat berilmoqda. “Ana shu haqiqatdan kelib chiqqan holda”- deb ta’kidlaydi Islom Karimov “Yuksak ma’naviyat – engilmas kuch” kitobida, - biz iqtisodiy o’nglanish, iqtisodiy tiklanish, iqtisodiy rivojlanish jarayonlarining ma’naviy poklanish, ma’naviy yuksalish harakatlari bilan tamomila uyg’un ravishda rivojlanib borishni doimo davlatimz va jamiyatimizning e’tibor markaziga qo’yib kelmoqdamiz”.

Istiqlol yillarida iqtisodiy va ma’naviy taraqqiyotlarning o’zaro mutanosib uyg’un tarzda rivojlanib kelayotgani mamlakatimizda siyosiy-ijtimoiy barqarorlik va taraqqiyotning mustahkam garovi bo’lib xizmat qilmoqda. Demak, ma’naviyat va iqtisod bir-birini inkor qilmaydi, balki bir-birini quvvatlab, o’zaro ta’sirlanib, rivojlanib boradi.

Hozirgi kunda yurtimizda iqtisodiy islohotlarning yangi, yuqori bosqichiga o’tayotgan ekanmiz, bu fan, madaniyat va ma’naviyat taraqqiyotiga ijobiy ta’sir ko’rsatmoqda. “Ta’lim to’g’risida”gi Qonun, Kadrlar tayyorlash milliy dasturi va ularning amalga oshirish borasidagi ishlar bunga yaqqol misol bo’la oladi. Iqtisod, ma’naviyat va ma’rifatning o’zaro chambarchas bog’liq ekanligini ota-bobolarimiz to’g’ri tushunib etganlar. Shunga tayangan holda ular ma’naviyati yuksak komil inson haqida butun bir ma’naviy talablar majmuasini, boshqacha aytganda sharqona ahloq Kodeksini ishlab chiqqanlar.

9-Mavzu. Ma`naviyat, iqtisod va ularning o`zaro bog`liqligi

Reja:


  1. Iqtisodiyot va ma`naviyat birligi. O`zbekistonning bozor munosabatlariga o`tishning o`ziga xos yoi`li

  2. Ma`naviyat va ma`rifat jamiyatning yuksak iqtisodiy taraqqiyotga erishish sharti.

  3. O`zbekiston milliy mustaqillikning iqtisodiy va ma`naviy-ma`rifiy asoslari

Adabiyotlar:


1. I.Karimov, O`zbekistonning o`z istiqlol va taraqqiyot yo`li. T., ”O`zbekiston”, 1992.

2. I.Karimov O`zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. T.: ”O`zbekiston”,

1996

3. I.Karimov. O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida: xafsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. Asarlar 6-jild. T. O`zbekiston 1998.



4. Sharifxo’jaev M., Davronov Z. Ma’naviyat asoslari. T.: 2005.

5. A.Abdulayev. Ma`naviyat va iqtisodiy tafakkur: T: “Ma`naviyat”, 1999.

6. M.Imomnazarov. Milliy ma`naviyatimiz nazariyasiga chizgilar. T.: “Sharq”, 1998

7. A.Qodirov. Ma`naviyatning iqtisodiy tamoyillari. T.: “O`qituvchi”, 1999

8. S.Otamurodov va boshqalar. “Ma`naviyat asoslari” T.: “Meros”, 2002.
Ma’lumki, iqtisodiyot tushunchasi o’zida keng ma’no, mazmunni iroda etadi. Iqtisodiyotga oid adabiyotlarda ham bu xususida turlicha fikru nuqtai nazarlar. Bir mo’’tabar olimning fikricha, “iqtisodiyot har bir kishining, har bir yanlaning, jamoa va umuman, jamiyatning hayotida muhim o’rin tutadi. Iqtisodiyotga qarab ijtimoiy o’zgaradi. Iqtisodiyot – bizning nafaqat bugungi, balki ertangi hayotimiz, hozirgi va kelajakdagi farovonligimiz. Iqtisod baquvvat bo’lmasa farovonlik kafolatlanmaydi, moddiy etishmovchilik bo’ladi, turmush tashvishlari ortadi. Aksincha, iqtisodiy o’sish sharoitida farovonlik ortib, ijtimoiy vaziyat barqarorlashadi, odamlarda kelajakka ishonch kuchayadi...”. shunga o’xshash ta’rif u tavsiflarni bu o’rinda ko’payib keltirib o’tsa bo’ladi.

Shu bilan birga iqtisodiyot bilan ma’naviyat, ma’rifat tushunchalari o’rtasida hech qanday “Xitoy devor” yo’q, aksincha ular bir-birlari bilan mantiqan uyg’unlashagan tarizda tasavvur etiladi. Zero, iqtisodiy jarayonlarni oqilona boshqarish, uning natijalarini oqilona tasarruv etish, bu ko’p chihatdan iqtisodiyot sohasi xodimlarining yuksak ma’naviyat fazilatlariga ham bog’liqdir. Negaki, iqtisodiyot boyliklariyu ne’matlarini yaratishda inson omili etakchi o’rin tutar ekan, bunda ma’naviyatlik va ma’rifatlik darajasi va saviyasini nechog’lik muhim rol o’ynashini gapirmasa ham bo’ladi.

O’zbekiston mustaqillikka erishgan davridan boshlaboq o’ziga xos muqotil taraqqiyot yo’lini tanlab olishga kirishdi. Bu borada Yurtdoshimiz I.A.Karimovning tarixiy xizmati katta bo’ldi. Ularning ko’plab asrlari, nutqu ma’ruzalarida, xususan, “O’zbekistonnining o’z istiqlol va taraqqiyot yo’li” “O’zbekiston bozor manosabatlariga o’tishning o’ziga xos yo’li” singari asarlarida Respublikamizning bosqichma-bosqich bozor munosabatlariga kirib borish yo’li har tomonlama ilmiy asaslab berilgan.

O’zbekiston o’zi uchun tanlab olgan maxsus yo’l ijtimoiy sohaga yo’naltirilgan, respublikaning manfatlari, shart-sharoitlari va xususiyatlari ko’p darajada mos keladigan bozor iqtisodiyotini shakillantirishga qaratilgan.

Prezidentimiz tomonidan ilgari surilgan, O’zbekistonning istiqboli taraqiyot yo’lining hayotiy ifodasi, taraqiyotning o’zbek modeli deb e’tirof topgan 5 ta asosiy tamoyillar –


        • Iqtisodiyotning siyosatidan, mafkuradan butunlay xoli bo’lishi;

        • Munosabatlarga o’tish jarayonida davlatning bosh islohotchilik roli;

        • Jamiyat va davlat hayotining barcha bo’g’inlarida qonun va qonunlarning ustivorligi;

        • Kuchli ichtimoiy yo’naltirilgan siyosatning o’tkazilishi;

        • Bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o’tib borishning birdan-bir zarurligi.

Bular endilikda hayot sinovlaridan o’tib olg’a tomon harakatlanishimizning asosiy omillari bo’lib qoldi.

O’zbekiston iqtisodiyoti jarayonlarida yuz berayotgan rivojlanish, barqarolik ko’rsatkichlari o’z navbatida jamiyatning ma’naviy birligi, yaxlitligiga, pirovardida uning ma’naviy yuksalishiga ham sezilarli ta’sir ko’rsatmoqda. Davlatimiz yuritayotgan ichki siyosatda iqtisodiyot va ma’naviyat sohalarida birdek ustuvor yo’nalishi sifatida qaralishi, bu sohani bir-biri bilan uyg’unlashtirganholda olib borishga yo’l tutilayotganligi buni to’la-to’kis isbot etadi. Yana shu narsani ta’kitlash joizki, mustaqil mamlakatimiz yuksalib, mustaxkamlanib borgan sayin ma’naviyat yuksak, ma’rifatli, ilg’or g’oya va bilimlar bilan qurollangan odamlarga bo’lgan talab, zaruriyat ham tobora ortib bormoqda.

Xatto hozirgi tadbirkor yosh ishbilarmon xo’jalik xodimi ham mana shunday yuksak ma’naviyat qirralarini o’zida jo etishi kerak bo’ladi:


  • Vatan oldidagi burchni to’la anglash;

  • Dunyoviy bilimlar sohibi bo’lish, o’z dunyoqarashiga ega bo’lish;

  • O’z sohasiga doir qonun va qarorlarni yaxshi bilish;

  • Boylikka, shaxsiyatparastlikka, manmanlikka berilmasligi, kamtar, sofdil, odob-axloqli bo’lish;

  • Barcha sohalarda xalol, mehnatsevar, insonparvar shaxs bo’lishi;

  • Bir necha xorijiy tillarni bilishi;

  • Odobli, insofli, saxovatli, mard, qatiyatli, o’z faoliyati natijalarini oldindan ko’ra oluvchi bo’lishi va xokazo.

Zotan, jamiyatimiz fuqorlari ijtimoiy hayotining qaysi bir sohasida faoliyat yuritmasinlar, ular komillik sari intilmas, o’zlarida chin insoniylik fazilatlarini xosil qilib bormas ekanlar, bundan jamiyatimiz ilgarilari yuksalib borolmaydi. Shu boisdan ham har bir shaxs shuuri, tafakurini nurlantirish, tarbiyalash, ma’rifat ziyosini uzluksiz singdirib borish jamiyatimiz ilm-ma’rifat ahlining birlamchi vazifasidir. O’tmish donishmandlaridan birining “Ma’rifat – bu shijoatdir” degan suzlari ham shu ma’noda bejiz aytilmagan bo’lsa kerak albatta.
10-Mavzu. Milliy o`zlikni anglash, uni mustahkamlash va millatlararo totuvligini ta`minlashda shaxs ma`naviyatining ahamiyati
Reja:

1. Milliy o`zligni anglash, uning mohiyati.

2.Huquqiy savodxonlik-ma`naviy etuklik mezoni

3.Demokratiyaning ma`naviy-ma`rifiy jihatlari


Adabiyotlar

  1. Karimov I., O`zbekistonning o`z istiqlol va taraqqiyot yo`li. T., ”O`zbekiston”, 1992.

  2. Karimov I O`zbekiston – bozor munosabatlariga o`tishning o`ziga xos yo`li. T., ”O`zbekiston” 1993.

  3. Karimov I.. ”Milliy istiqlol g`oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar” risolasidagi so`z bo`shi. Asarlar 9-jild. T., ”O`zbekiston” 2001

  4. Karimov I. O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida: xavfsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. Asarlar 6-jild. T. O`zbekiston 1998.

  5. Jamiyatimiz mafkurasi xalqni-xalq, millatni-millat qilishga xizmat etsin: (I.Karimovning “Tafakkur” jurnali Bosh muxarrirning savollariga javoblari). Asarlar 7-jild, -T.: “O`zbekiston” 1999.

6. Sharifxo`jayev. M., Davronov Z. “Ma`naviyat asoslari” Darslik. T.: “Iqtisod

moliya”, 2005.



7. Otamurodov S.va boshqalar. “Ma`naviyat asoslari” T.: “Meros”, 2002.
Milliy o’zlikni anglash, uning mohiyati.

Milliy o’zlikni anglash har bir inson uchun ma’naviy barqarorlikning muhim belgtlaridan biri hisoblanadi,chunki u avvalo o’zining kimligini bilib olsa, qaysi millatga mansubligini tushunib etsa, avlod-ajdodlari, ular qoldirgan moddiy va ma’naviy merosni o’zlashtirilsagina to’laqonli shaxs darajasiga etishi mumkin. Bunday shaxslar millatning aksariyat ko’pchilik qismini tashkil qilsagina bunday millatning istiqboli buyuk bo’ladi. Shuning bilan birga o’zini-o’zi chuqur anglab etgan, aqli raso, g’oyaviy-siyosiy jihatdan uyg’ongan va jipslashgan xalq va milatni o’tmishda bo’lganidek, mustamlakachilik kishanlarida ushlab turish, tili, madaniyati, qadriyatlarini oyoq osti qilish, boyliklarini talab ketish, huquqlarini paymol etish, davlat mustaqilligidan judo qilish aslo mumkin emas.

O’z-o’zini anglash bu xalqning, millatning o’tmishi, tarixiy taraqqiyot yo’lini, ota-bobolari, nasl-nasabi, avlod-ajdodlarining kim bo’lganligi va ularning jahon ilm-fani va madaniyati taraqqiyotiga qo’shgan buyuk hissalarini bilib olishdir.

Milliy o’zlikni anglash-millat yashayotgan Vatanning porloq istiqbolini ta’minlash uchun qanday imkoniyatlar va qulayliklarga ega ekanligini chuqur anglab etish, ular bilan cheksiz faxrlanish, mavjud imkoniyatlarni yuzaga chiqarish, real voqelikka aylantirish uchun o’zini safarbar etish, barcha imkonyatlari, kuch-g’ayratini ishga solish demakdir. Millat mavjud bo’lishi uchun til, xudud va ma’naviyat asosiy shart bo’lgani kabi milliy o’zlikni anglash ham asosiy zaruriy shart hisoblanadi. O’zlikni anglash o’z mohiyatiga ko’ra millat va elatlar uchun xos bo’lgan ma’naviy xususiyatlarini ifoda etib, o’z funktsiyasiga ko’ra milliy manfaatlarni himoya qiladi.

Har qanday mustaqil davlatda xalqning erkin yashashi, farovon turmush qurishi, xoxish-irodasining amalga oshirilishi, zgu niyatlari huquqiy jihatdan kafolatlanishi lozim.

Shu kafolat vatan taraqqiyotini, davlat mustaqilligini, xalqning jipsligini millatlararo do’stlik va hamjixatlikni, mustaqillikning barqarorligini ta’minlashga shart-sharoit yaratadi. Yuqorida aytilgan kafolat Respublikamiz Konstitutsiyasida o’z ifodasini topgan. Bu haqida Prezidentimiz Islom Karimov Oliy Majlisning birinchi chaqiriq un birinchi sessiyasida so’zlagan nutqida: Davlatimiz, O’zbekistonda yashayotgan har bir fuqaro kelajagining kafolatini Konstitutsiya berdi. Fuqarolarning haq-huquqlari, burchlari konstitutsiyada belgilangan, tegishli Qonunlar bilan mustahkamlangan. Maqsadimiz erkin, demokratik huquqiy davlat qurish, adolatli jamiyat barpo etish, hech bir insonni kamsitmaslik, e’tiqodini hurmat qilish, erkinligini ta’minlash”, -deb ko’rsatgan edi.

Oldimizga qo’yilgan yuksak maqsadlarga erishish uchun bugungi O’zbekistonga erkin va ravon fikrlaydigan, uning hayotida faol ishtirok eta biladigan, o’z so’zini aytishiga qodir, o’z vazifasi va burchlarini to’g’ri anglab etgan fuqarolar zarur. Bunday fuqarolarni tarbiyalash zamon, taraqqiyotimiz talabi.

Demokratik, huquqiy davlatning bunyodkorlari huquqiy madaniyati, tarbiyasini to’g’ri yo’lga qo’yish bilan maqsadimizga erishsa olamiz. Mamlakatimizning har bir fuqaroni, Siz kabi yoshlar qomusimiz va boshqa qonunlarni o’rganib olishlari zarur. Konstitutsiyani bilmagan, puxta o’rganmagan kishi o’z haq-huquqlarini bilmaydi. Huquqni bilmagan odamning hayoti oxir-oqibatda fojiali tus olishi mumkin. Buning yaqqol misoli Prezidentimizning yuqorida qayd etilgan nutqida ham ko’rishimiz mumkin: “Madomiki maqsadimiz, aniq ekan, inson huquqlari umumxalq muhokamasida qabul qilingan Konstitutsiya himoyasida ekan, -deb nutqini davom ettirgan edi yurt boshimiz, - avlodlarimiz, farzandlarimiz kelajagi xavf soladigan, milat sha’niga dog’ tushiradigan, xatti-harakatlar qaerdan paydo bo’layapti” Bu o’rinda Prezidentimiz bunday qaltis xatti-harakatlarga qo’l urgan kimsalarning qonunning bilmasligi, bilsa ham unga mensimasdan qarashi, hurmat qilmasligida ekanini, ularda huquqiy madaniyatning yo’qligi, etishmasligini aytadi. Demokratiya - “Xalq hokimiyati” demakdir. Demokratiya kishilik tarixida insonning ongli hayoti boshlangan davrdan boshlab, uning erk-irodasi, xoxish-istagini belgilaydigan mezon bo’lib kelmoqda. Insoniyat jamiyati taraqqiyotining har bir yangi davrida demokratiya ham yangidan-yangi mazmun, mohiyat va shakl kasb eta borgan. Demokratiya jamiyat taraqqiyoti, uning siyosiy, huquqiy va ma’naviy jihatlarini, aholi umumiy dunyoqarashini o’zida aks ettiradi.

Demokratiya tushunchasi negizida aholining Ozodlik, xurriyatga erishishi, erkin yashashi, haqiqat va adolat singari mazmun yotadi. Buyuk bobomiz Amir Temurning “Kuch adolatda” degan so’zi negizida huquqiy demokratik davlatnign ham fuqarolik jamiyatining ham ayrim belgilari, g’oyat insonparvarlik mazmuni va insonnngi yashash huquqi, uning barcha erkinliklari ham mujassamlashgan. Yuqorida aytilgan fikrlar hozirgi zamon demokratik harakatlar ilg’or tajribasining o’q ildizlarini, bosh yo’nalishini tashkil etadi.

Bundan shunday xulosa chiqarish mumkinki, qadimiy sharq davlatchiligida inson erki, haq-huquqlari ko’p jihatdan himoya qilingan hamda o’z davrining talab va ehtiyojlaridan kelib inson ozodligi va hatti-harakatlari, erkinligi ta’min etilgan edi. Bu ayni demokratik jamiyatning muhim va asosiy belgilaridan hisoblanadi.

Endi biz butunlay yangi tarixiy sharoitda yashayapmiz. Bunday sharoitda demokratiyani shunchaki “Ozodlik”, “Erkinlik”, “Xalq hokimiyati” sifatida sodda ravishda tushunmasligimiz kerak. Demokratiyanign har bir elementi yangicha chuqur mazmun bilan boyib borayapti. Chunonchi, demokratiyaning madaniyati, ma’rifati odamlar o’rtasidagi munosabatlardan tortib dunyoviy muammolar hal etishgacha bo’lgan nizo, murosa va yakdillik, uning iqtisod, siyosat va fikrlar xilma-xilligi sharoitidagi vazifalarni ham qamrab olmoqda. Odamlar ongi va tafakkuri kengaygani sari, ularning demokratiyaga munosabatlari ham o’zgarmoqda.

Totalitar tuzumdan erkin fuqarolik tuzimiga o’tilayotgan bir sharoitda demokratiyani anglash, uning mohiyatini tushunish va mas’ulyatini zimaga olish ancha qiyin ish. Eng avvalo, odam yangicha sharoit mazmun-mohiyatini anglashi, unga o’z-o’zini tayyorlab berishi, erkin yashash va erkin fikrlash kunikmasini hosil qilishi darkor. Har bir fuqaro ma’naviy-ruhiy jihatdan unga tayyor bo’lishi lozim. Qotib qolgan tushunchalar qobig’ini sindirish, fikrsiz va tanballik, boqimandalik ruhiyatidan xolos bo’lish oson. Biz hozir ana shunday murakkab jarayonni boshdan kechirmoqdamiz.

Demokratiya bir yo’la qurilgan bino yoki doimiy bir xil tarzda o’zgarmay turadigan buyum emas, balki u doimiy harakatdagi jonli hodisadir. Ayni paytda u jamiyat taraqiyoti va mavjud siyosiy rejim ta’sirida o’zini-o’zi to’ldirib, boyitib, yangi tarixiy sharoitlarda, yangicha mozmun kasb etib boruvchi tarixiy voqelikdir. Qisqasi demokratiya tajribaga asoslangan va doimo mazmunan boyib, shaklan takomilashib, mohiyatan chuqurlashib boradigan doimiy va uzluksiz harakatdagi faoliyatdir.
Glossariy.
1.Kosmopolitizm (yunon.dunyo fuqarosi)-Dunyo fuqaroligini da’vo qilish shuningdek milliy va davlat suverenitetini rad etish,turli milliy an’ana, madaniyat hamda vatanparvarlik tuyg’usidan voz kechish g’oyasini ilgari suradigan qarash.

2.Gumanizm-(lot.insoniy )- insonni ulug’lovchi falsafiy ta’limot, insonparvarlik tamoyillarining ustuvorligi barcha tuzumlar, davlatlar uchun asosiy faoliyat me’zoni bo’lishi lozimligini ifodalaydigan ta’limot.

3. kamolot-(arab.kamol, komil, mukammal, yetuk)-insonlar o’rtasida jismoniy va ruhiy yetiklikning yuksak darajasini ifoda etadigan tushuncha.

4.Komil inson-milliy g’oyaning asosiy tamaoyillaridan biri.

5.Kompetentlik- ma’lum holat xususida to’gri mulohaza yuritishga imkon beradigan bilimga ega bo’lish, kishining muayyan sohada saviyasini ifoda etadigan atama.

6.Konervatizm(lot. himoya qilmoq)- lug’aviy ma’noda:

a) tarqqiyotga, yaxshilikka, ilg’or g’oyalarga dushmanlik;

b)eskilikni, eski tartib- qoida va tamoyilllarni saqlab qolish, tiklashga intilish.

7.Ma’daniy meros-avlodlar tomonidan yaratilgan amaliy tajriba,ma’naviy-ahloqiy,ilmiy ,diniy qarashlar,moddiy hamda ma’naviy boyliklarni anglatuvchi tushuncha.

8.Manipulyatsiya(lot.qul qilish harakati)-Odamda ma’lum motivatsion holatlarning (hissiyotlarning) faollashuviga olib keladigan kommunatsion ta’sir.

9.Mafkuraviy bo’shliq-Jamiyat , davlar va mehnat jamoalarida vujudga kelgan vaziyat,ijtimoiy muhit ,tarbiyaviy-mafkuraviy ishlarning zaiflashib qolishi.

10.Mafkuraviy immunitet-shaxs ,ijtimoiy guruh, millat,jamiyatni turli zararli ta’sirlardan himoya qilishga hizmat qiladigan g’oyaviy –nazariy qarashlar va qadriyatlar tizimidir.

11.Immunitet(lot.ozod bo’lish , qutulish)-Kishi organizmining turli kasalliklardan himoya qila olish hususiyati.

12.Mafkuraviy poligon-Odamlar va xalqlarning qalbi va ongini egallashga qaratilgan turli g’oyalarning o’ziga xos sinov maydoni.

13.Ma’naviy buzg’unchilik-umuminsoniy va milliy ahloq ,qadriyat madaniyat , din va tarbiya asoslariga zid bo’lgan inson shaxsining tubanlashuvi,ma’naviy ahloqiy meyorlarga rioya etmaslik ,inkor etish

yohud ularning ildizlarini yemirishga qaratilgan yovuz hatti-harakatlarni anglatuvchi tushuncha.

14.Ma’naviy burch- insonga hos bo’lgan yuksak ma’naviy fazilat,uning his tuyg’ularga aks ettirishni ifodalovchi tushuncha .

15.Ma’naviy madaniyat – Insonning ma’naviy hususiyat va hislatlari , jamiyatning ma’daniy darajasini aks ettiruvchi tushuncha.

16.Ma’naviy me’ros- ma’naviy taraqqiyot mahsuli,inson aql zakovati bilan yaratilgan, kelajak avlodni ezgu taraqqiyot sari yetaklash hususiyatiga ega bo’lgan ajdodlardan avlodalarga o’tib kelayotgan azaliy qadriyatlar mazmunini ifodalaydigan tushuncha.

17.bag’rikenglik(tolerantlik)-o’zgalarga nisbatan mehr-muruvvatli,g’amho’r,sahiy,keng felli bo’lgan fazilatga ega bo’lgan kishilarni ifodalovchi tushuncha.

18.Beparvoik(befarqlik,loqaydlik)-kishidagi o’zgalar hayotiga,atrof voqelikka e’tiborsizlik,loqaydlikni anglatuvchi tushuncha.

19.Illuziya(lot.hato,adashish,yanglishish)-tana a’zolarimizga bevosita ta’sir etib turgan narsa va hodisalarni noto’g’ri idrok qilishdan iborat bilish jarayoni.

20.G’oyaviy bo’shliq-muayyan sharoitda jamiyat,undagi toifa va qatlamlarning ongida sodir bo’ladigan g’oyasizlik,mafkuraviy vaqum holatini anglatuvchi tushuncha.
Referat mavzulari
1.Ma’naviy qadriyatlar va dunyoqarash

2.Milliy ma’naviy meros va qadriyartlar

3.Milliy qadriyat va istiqlol ma’naviyati

4.Barkamol insonning sharqona qadriyatlari

5.Insonparvarlik va vatanparvarlikning mohiyatlari

6.Insonni ulug’lash-ma’naviy yetuklik me’zoni

7.Tadbirkor ma’naviyatining bozor iqtisodiyotidagi ahamiyati

8.Jadidlarning ma’naviyatga qo’shgan hissalari

9.Sharq mutafakkirlarining komil inson haqidagi fikrlari

10.Manaviy qadriyatlar va milliy o’zlikni anglash

11.Inson va uning hayoti eng oliy qadriyat.

12.Fuqarolik jamiyati qurulishida ma’naviy qadriyatlarining ahamiyati

13.O’zbek shaxsida ma’naviy qadriyatlarning o’rni

14.Inson qalbi va ma’naviy qadriyatlar

15.Bilim-ezgulik kamtarlik va ma’naviy yetulikdir.

16. Ma’naviy barkamollikning qairralari va asosiy me’zonlari

17.Milliy o’zlikni anglash tushunchasi va ma’naviyatni asrashdagi o’rni

18.Mustaqillik va islomiy qadriyatlarni tiklanishi

19.”Avesto”da inson ma’naviyati masalalari

20.Milliy ma’naviy meros,ularni “Ommaviy madaniyat” bilan munosabati

21.Mustabid tuzum davrida dunyoviy va diniy qadriyatlarga munosabat.

22.Umuminsoniy qadriyatlar va ma’naviy kamolot

23.Shaxs ma’naviyatining shakllanishida oila va mahallaning o’rni

24.Eng buyuk jasorat bu-ma’naviy jasorat.

25. Ma’naviy jasorat tushunchasining ajdodlar merosida ifodalanishi.

Adabiyotlar ro’yxati:




  1. Karimov I. A. O’zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat,mafkura. 1-jild. – T.: “O’zbekiston”, 1996.

  2. Karimov I. A. Bizdan ozod va obod Vatan qolsin. 2-jild. – T.: “O’zbekiston”, 1996.

  3. Karimov I. A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. 3-jild. – T.: “O’zbekiston”, 1996.

  4. Karimov I. A. Bunyodkorlik yo’lidan. 4-jild. – T.: “O’zbekiston”, 1996.

  5. Karimov I. A. Yangicha fikrlash va ishlash – davr talabi. 5-jild. – T.: “O’zbekiston”, 1997.

  6. Karimov I. A. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yo’lida. 6-jild. – T.: “O’zbekiston”, 1998.

  7. Karimov I. A. Biz kelajagimizni o’z qo’limiz bilan quramiz. 7-jild. – T.: “O’zbekiston”, 1999.

  8. Karimov I. A. Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot-pirovard maqsadimiz. 8-jild-T “O’zbekiston”, 2000.

  9. Karimov I. A. Vatan ravnaqi uchun har birimiz mas’ulmiz. 9-jild. -T.: “O’zbekiston”, 2001.

  10. Karimov I. A. Xavfsizlik va tinchlik uchun kurashmoq kerak.10-jild. – T.: “O’zbekiston”, 2002.

  11. Karimov I. A. Biz tanlagan yo’l-demokratik tarakqiyot va ma’rifiy dunyo bilan hamkorlik yo’li. 11-jild. – T.: “O’zbekiston”, 2003.

  12. Karimov I. A. Tinchlik va xavfsizligimiz o’z kuch qudratmizga, hamjixatligimiz va qat’iy irodamizga bog’liq. 12-jild. – T.: “O’zbekiston”, 2004.

  13. Karimov I. A. O’zbek xalqi hech qachon, hech kimga qaram bo’lmaydi. 13-jild. – T.: “O’zbekiston”, 2005.

  14. Karimov I. A. Inson, uning huquq va erkinliklari – oliy qadriyat. 14-jild. – T.: “O’zbekiston”, 2006.

  15. Karimov I. A. Jamiyatimizni erkinlashtirish, islohotlarni chuqurlashtirish, ma’naviyatimizni yuksaltirish va halqimizning hayot darajasini oshirish-barcha ishlarimizning mezoni va maqsadidir. 15-jild. – T.: “O’zbekiston”, 2007.

  16. Karimov I. A. Mamlakatni modernizatsiya qilish va iqtisodiyotimizni barqaror rivojlantirish yo’lida. 16-jild. – T.: “O’zbekiston”, 2008.

  17. Karimov I. A.Vatanimizning bosqichma-bosqich va barqaror rivojlanishini ta’minlash – bizning oliy maqsadimiz. 17-jild. – T.: “O’zbekiston”, 2009.

  18. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – engilmas kuch. –T.: “Ma’naviyat”, 2008.

  19. Karimov I.A. Jahon moliyaviy – iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo’llari va choralari. –T.: “O’zbekiston”, 2009.



    1. Qo’shimcha adabiyotlar:




  1. Aliev A. Ma’naviyat, qadriyat va badiiyat. T., O’zbekiston, 2003.

  2. Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriy. Sahihi Buxoriy. Al-jomi’ as-sahih (Ishonarli to’plam). 1 va 2-kitob. –Toshkent: “O’zbekiston milliy entsiklopediyasi” Davlat ilmiy nashriyoti. 2008.

  3. Abdullaev E. San’at tarixi. /Darslik. T., O’qituvchi. 1998.

  4. Amir Temur o’gitlari. Toshkent, 1992 yil.

  5. Axmad Yassaviy. Hikmatlar, Toshkent, 1992.

  6. Axmad Xo’ja. Shu aziz Vatan - barchamizniki. Toshkent, 1995.

  7. Aziz Qayumov. Ahmad Farg’oniy. Toshkent, «Cho’lpon», 1998.

  8. Abdurahmonov M. Otamurodov S. Ma’naviy salohiyat. –Toshkent: Universitet. 2009.

  9. Abu Nasr Forobiy. Fozil odamlar shahri. –T.: G’. G’ulom Adabiyot va san’at nashriyoti, 1993.

  10. Abdula Avloniy. Turkiy guliston yoxud axloq. –T.: “Sharq”, 1994.

  11. A’zamxo’jaev S. “Turkiston muxtoriyati”. T. “Ma’naviyat”. 2000.

  12. Asqarov A. “O’zbek xalqining etnogenezi va etnik tarixi”. T. “Universitet”. 2007.

  13. Abdurahmonov A. “Saodatga eltuvchi bilim”. I-II kitob. T. “Movarounnahr”. 2005.

  14. Alimardonov T. “Siyosat va axloq”. T. “Fan”. 2005.

  15. Abulqosimov H., Shodmonov Sh. va boshqalar. “Iqtisodiy bilim asoslari”. O’quv qo’llanma. “Akademiya”. T. 2010.

  16. Abulqosimov H., Hasanov R. “O’zbekistonda ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar”. “Akademiya”. T. 2010.

  17. Abdulla Sher, Bahodir Husanov, Erkin Umarov. Estetika /Uslubiy qo’llanma. T., O’zMU. 2009.

  18. Buyuk siymolar, allomalar. (O’rta Osiyolik mashxur mutafakkir va donishmandlar) 1-3-kitob. Toshkent, «O’zbekiston», 1996-1998 y.y.

  19. Bak L.M. “Mo’jiza sodir bo’lmaydi. T. “O’zbekiston”. 2009.

  20. Gumelov L. “Qadimgi turklar”. T. “Fan”. 2007.

  21. Jo’raev O’.T., Sayidjonov Yu.S. Dunyo dinlari tarixi. –T.: “Islom universiteti”, 2006.

  22. Jo’raev S., Komilov N. va boshqalar O’zbekiston: siyosiy islohotlar strategiyasi, erishilgan natijalar va istiqboli. “Akademiya”. T. 2010.

  23.  Imomnazarov M. Milliy ma’naviyatimiz asoslari. -Toshkent: O’zbekiston faylasuflari milliy jamiyati. 2006.

  24. Islom. Qomusiy lug’at. –T.: “Movarounnahr”, 2003.

  25. Komilov N. Tasavvuf. –T.: “O’zbekiston”, “Movarounnahr”, 2009.

  26. Komilov N., Jo’raev K. Davlat, jamiyat va din. –T.: “Akademiya”, 2006.

  27. Karimov N. “XX asr adabiyoti manzaralari” I-kitob. T. “O’zbekiston”. 2008.

  28. Karomatov H. “O’zbekistonda moziy e’tiqodlar tarixi” JDIU. 2009

  29. Ma’naviy yuksalish yo’lida. –T.: “Ma’naviyat”, 2008.

  30. Markaziy Osiyo dinlari tarixi. –T.: ToshDShI, 2006.

  31. Milliy istiqlol g’oyasi. O’zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim bakalavriat bosqichi uchun darslik (mas’ul muharrir I.Ergashev), –T.: “Akademiya”, 2005 yil.

  32. Milliy g’oya: nazariy manbalar (Xrestomatiya). –T.: “Akademiya”, 2007.

  33. Mustaqillik. Izohli ilmiy–ommabop lug’at. –T.: “Sharq”, 2000.

  34. Milliy istiqlol g’oyasi: asosiy tushuncha tamoyillar. T., «O’zbekiston», 2000.

  35. “Milliy g’oya: targ’ibot texnologiyalari va atamalar lug’ati”. “Akademiya” nashriyoti. T. 2007.

  36. Mustaqillik biz uchun–o’zligimizni anglash, yurt tinchligi va barqarorligining, inson manfaati. erkinligi va farovonligining, biz ko’zlagan demokratik jamiyat barpo etishning garovidir: O’zR Davlat mustaqilligining o’n sakkiz yilligiga bag’ishlab o’tkazilgan targ’ibot-tashviqot ishlarida foydalanish uchun qo’llanma / O’zR Prezidenti huzuridagi davlat va jamiyat qurilishi akademiyasi, Respublika milliy g’oya va mafkura ilmiy amaliy markazi, Respublika ma’naviyat targ’ibot markazi.- Toshkent: ”O’zbekiston”, 2009.-88 b.

  37. Munavvarov Z.I., Hasanov A. Islom: Hanafiylik va vahhobiylik. -Toshkent: Movarounnahr. 1998.

  38. Milliy istiqlol g’oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. –Toshkent: O’zbekiston. 2000.

  39. Madaeva Sh. “Milliy mentalitet va demokratik tafakkur”. T. 2007.

  40. Musaev F. “Demokratik davlat qurishning falsafiy-huquqiy asoslari”. T. “O’zbekiston”. 2008.

  41. “Ma’naviyat” izohli lug’at. G’. G’ulom nomidagi NMIU. T. 2009

  42. Nazarov Q. Milliy istiqlol g’oyasining asosiy maqsad va vazifalari. –T.: “Yangi asr avlodi”, 2001.

  43. Nazarov Q. Ma’naviyatshunosligimizning dolzarb masalalari. // “Ma’rifat” gazetasi 2009 yil 19, 22 avgust sonlari.

  44. Otamurodov S. “Globallashuv va millat” T. “Yangi asr avlodi”. 2008.

  45. Saidov U. “Globallashuv va madaniyatlararo muloqot”. “Akademiya” nashriyoti. T. 2008.

  46. Rizaev Sh. Qalbga yo’l. –T.: Milliy kutubxona, 2009.

  47. Sulaymonova F. Sharq va G’arb. –T.: “O’zbekiston”, 1997.

  48. Umarov E., Abdullaev M. Ma’naviyat asoslari.O’quv qo’llanma. –Toshkent: Sharq. 2005.

  49. Fitrat. Najot yo’li (Rahbari najot). –Toshkent: Sharq. 2001.

  50. “Falsafa. Qomusiy lug’at”. O’zbekiston faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti. “Sharq” NMAK Bosh tahririyati. T. 2004.

  51. Rahmonqulova A. Mudhish ko’chirish oqibatlari. //Tafakkur. 2003. №1

  52. Otamurodov S. va boshqalar. O’zbekistonda ma’naviy-ruhiy tiklanish. -Toshkent: Yangi asr avlodi. 2003.

  53. Imomnazarov M., Eshmuxamedova M. Milliy ma’naviyatimiz asoslari. “Toshkent islom universiteti” nashriyoti. 2001.

  54. Ergashev I. Taraqqiyot falsafasi.– Toshkent: Akademiya, 2001.

  55. Sharofiddinov O. Ijodni anglash baxti. /Monografiya. T., Sharq. 2002.

  56. Ibragimova F. Abdullaev M. Badiiy-estetik madaniyat: nazariy metodologik jihatlar. Monografiya. – Toshkent: Fan, 2007.

  57. Umarova G. “Ommaviy madaniyat”ga qarshi kurashda estetik tarbiyaning o’rni.. //O’zMU habarlari. 2009, №4.

  58. Tillaeva G.H. Ijtimoiy muhit va yoshlar tarbiyasi. -Toshkent: Falsafa va huquq in-ti, 2009. 166 b.

  59. Ergashev I, M.Jakbarov, N.Nazarov. Jamiyatni demokratlashtirish va milliy g’oya. –T.: “Akademiya”, 2007.

  60. Ergashev I, A.Xolbekov “Fuqarolik jamiyati va milliy g’oya”. –T.:. “Akademiya”, 2007.O’lmas qadriyatlar.O’zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg’armasi «ADIB» nashriyoti, 2009 y.

  61. Erkaev A. “Ma’naviyat va taraqqiyot”. T. “Ma’naviyat”. 2009.

  62. O’zbekistonning yangi tarixi. 3–kitob. Mustaqil O’zbekiston tarixi. –T.: “Sharq”, 2000.

  63. O’zbekistonda ma’naviyat sohasidagi islohotlar: rivojlanish bosqichlari, erishilgan natijalar va istiqboli. “Akademiya”. T. 2010

  64. Qur’oni Karim ma’nolarining tarjima va tafsiri / Tarjima va izohlar muallifi Abdulaziz Mansur. -Toshkent: “Toshkent islom universiteti” nashriyot-matbaa birlashmasi. 2007.

  65. Qahhorova Sh. “Global ma’naviyat – globallashuvning g’oyaviy asosi”. “Tafakkur” nash. 2009.

  66. . Qo’chqorov V. “Milliy o’zlikni anglash va ijtimoiy-siyosiy jarayonlar”. “Akademiya” nashriyoti. T. 2007.

  67. Qoraboev U. O’zbek xalqi bayramlari. –T.: “Sharq”, 2002.

  68. Yusuf Xos Xojib. Qutadg’u bilig. Toshkent, 1990.

4.4.Elektron resurslar


1.    www.gov.uz

2.   www.press.uz



3.    www.XS.Uz

4.     www.ziyonet.uz.

5.     Turkiston gazetasi – www.turkistonsarkor.uz

6. www.Uza.uz


Download 3,09 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   36




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish