"tasdiqlayman" O‘quv ishlari bo`yicha prorektor

Ta’limning dars shakli. Huquqiy ta’limning asosiy shakli bu dars bulib, bir tomondan o’qitishni tashkil etishning kollektiv shakli, ikkinchi tomondan- kurs, mavzuning mantikiy birligini kamrab oladi. Darsni muvofakkiyatli olib borish kuprok o’qituvchining uni kanday tashkil etilishiga boglik.
Huquq asoslarini o’qitish huquqiylik to’g’risida egallagan huquqiy tajriba va axborotlarni urganish jarayonini uz ichiga oladi. Darsning bosh vazifasi uni O’quvchilarga yetkazib berish va erishilgan tajribalar buyichaO’quvchilar jamoasini xamkorlikdagi faoliyatini tashkil kilishdir.
Tajriba kursatadiki ta’lim sifati kupxollarda o’qituvchining butun ta’lim jarayonidagidek aloxida olingan darslarning maksad va vazifaari to’g’risida tugri va anik tushunchalarga ega bulish bilan boglik darsni tashkil kilishda sinf to’g’risida, dars kaerda utilishi, o’qitishning kanday vositalari borligi, o’qituvchi va O’quvchilar faoliyatining kanday shakl va metodlaridan foydalanish mumkinligini urganish zarur.
Ta’lim sifatini oshirishning muxim vositasi O’quvchilarning akliy faoliyatining faollashtirishdir. SHuning uchun o’qituvchi oldida turgan muxim vazifa O’quvchilarning akliy faoliyatini tugri tashkil kilish uni boshkarishdir. Ta’lim jarayoni nafakat o’qituvchidan, balki O’quvchidan xam faollikni talab kiladi. O’quvchining xar bir kadami o’qituvchi tomnidan tugri boshkarilish va nazorat kilinishi kerak. Lekin o’qituvchining akliy faoliyatini boshkarish ularning anik ilimla olishlari bilan cheklanmasligikerak, balki erkin fikrlash kobiliyatini, uz bilimlarini zaga chikarishni shakllantirishni ta’minlash kerak. O’quvchining akliy faoliyatini oshirishda, ularning kunikma va malakalarini rivojlantirishda o’qituvchi tomonidan shakllangan dars turi muxim urin egallaydi.
Darsning eng keng tarkalgan turi, bu o’qituvchining yangi bilimlarni xabar kilish darst bulib, u O’quvchilarga urganilayotgan xolatlarning mantigini chukur tushinishlariga, uning bosh goyalarini va asosiy tamoyillarini aniklashga davlat-huquqiy xodisalar urtasidagi ichki alokalarni anglashga yordam beradi.
Lekin bunday darsda yangi materiallar bilan tanishishga kup vakt sarflanadi. Mustaxkamlash esa ikki-uch savollar bilan cheklanib koladi. SHuning uchun darsga tayyorlanayotganda, o’qituvchi O’quvchilarning akliy faoliyatini faollashtirishni yaxshilab uylab kurish kerak. Darsda anik miosl va faktlar keltirib, ularga muomala xarakter berish zarur, keltirilgan fakt va misollarni analiz kilish ishiga jalb etish uchun kurgazmali kurollar va ta’limning texnik vositalaridan foydalanish kerak.
Yukori samarali dars shakllaridan biri aralash dars bulib, unda utilgan temalar bilan bilan ishlash, yangi mavzuni tushunishi va amliy malaka va kunikmalarni shakllantirishni kamrab olinadi. Darsning bu turi o’qituvchi tomonidan yaxshi tayyorgarlikka talab kilinadi. U O’quvchilarni kanday o’qitishni, ularning xotiralari, dunyokarashlari, akliy kobiliyatlari va kizikishlarini rivojlanitirishda nimalardan foydalanishni, buning uchun kanday tarbiyaviy masalalar xal etilishini, darsni nimadan foydalanishni, buning uchun kanday tugatishni rejalashtira olishi kerak. Darsning yana bir turi- utilgan materiallarni mustaxkamlash darsi bulib, unda kaysidir mavzu yuzasidan dars utiladi. Bunday dars, misol uchun «davlat va huquq nazariyasi asoslari» bulimi buyicha, yoki «Konstitutsion huquq» bulimi buyicha utkazish mumkin. Bu darsning maksadi- utilgan mavzuni yanada chukurrok anglash va uzlashtirishi uchun takrorlash. Darsning samaradorligini oshirish uchun o’qituvchi olindan savollarini tayyorlash va ular bilan O’quvchilarni tanishtirish kerak. Darsni utishi metodikasi xam yaxilab ishlab chikishi kerak. Utilgan materiallar yuzasidan yil oxirida O’quvchilarning bilimini nazorat kilishi va soxalash darsi utkaziladi. Bu umumlashtirish darsi- mustakil ish yoki nazorat ishi darsi, sinov darsi bulishi mumkin. Bunday darsga tayyorlanayotganda o’qituvchi O’quvchilarga ular tayyorlanishi kerak bulgan mavzularni e’lon kiladi. Darsni utkazishi metodi test, suxbat va og’zaki surov «kunikma va malakalarni» chukurlashtirishi yuzasidan mashklar, labaratoriya ishlari bulishi mumkin.
O’quvchilarning mustakil ukishlarini faoolashtirish maqsadida seminar darslari o’tkazish mumkin. Bunday darsning muxim talabi xuddi o’qituvchidagidek butun sinf o’quvchilarining xam yukori darajali tayyorgarligidir. Bundan tashkari munozara darslari laboratoriya tipdagi darslar, amaliy mashgulotlar, konferentsiya darslari xam mavjud bulib, ular o’quvchilarning akliy faoliyatlarini yanada oshishiga bilimlarning chukurlashishisha va mustaxkamlanishiga yordam beradi.
Yangi materiallarni urganishi - bu butun ta’lim jarayonining asosi xisoblanadi, kolganlari yangi mavzuni urganishga buysinish, (mustaxkamlash, sestemalashtirish, nazorat), yoki uzviy boglik bulishi mumkin. (uyga vazifa, ta’lim jarayonida tarbiyalash). SHuning uchun yangi mavzuni o’qitish o’qituvchidan aloxida tayyorgarlikni talab kilidi.
Yangi mavzuni gapirishdan oldin o’quvchilarni uni yaxshi kabul kilishga tayyorlash kerak. Bunday tayyorgarlikdan maksad O’quvchilardan yangi bilimlarni egallashga xoxish va intilishni xosil kilishdir. Tajribali o’qituvchi bunga erishish uchun, yangi mavzuni urganishda darsning mavzusi, maksadi va rejasi to’g’risida axborot berish bilan boshlaydi.
Ko’rgazmalilik vositalaridan, o’quvchilarning shaxsiy tajribalari, turli uyin shakllaridan, yangi mavzuning utilganlari bilan alokadorligini aniklash, shuningdek avvalurganilganlarini takrorlash vositalaridan foydalanish yaxshi samara beradi.
O’quvchilarni yangi darsga kiziktirishda o’qituvchining darsni kanchalik kizikarli utish, uning fikrlari kanchalik anik va tugri ekanligi, darsda uzini tutish, O’quvchilarga yaxshi munosabati muxim axamiyat kasb etadi.
O’quvchilar yangi mavzuni kabul kilishga tayyorlanganlaridan keiun, ukutuvchi uni o’quvchilarga urgatishga kirishadi. Endi o’qituvchining vazifasi- sinfni yangi materiallarni uzlashtirishga moslashtirish. Uni urgatishdan oldin o’qituchi o’quvchilarga rejani tanishtiradi.
Yangi mavzuni o’zlashtirishning yukori sifatida bo’lishiga kurgazmalilik vositalari yordam beradi, lekin ular maksadga muvofik tarzda foydalanishi kerak. O’qituvchi o’quvchiga o’rgatilishi kerak bo’lgan narsani sxemada, diagrammada, tablitsada kura olishga yordam berishi kerak.
Mavzuni yaxshi tushunishiga erishish uchun ish daftarlariga zarur narsalarni yozish zarurdir. Birinchilan bu, axborotlarni saklashning muxim shakllaridan biri, ikkinchidan- yozayotgan o’quvchi o’rganayotgan mavzuni yaxshirok eslab koladi va tushunadi.
Yangi mavzuni tushuntirayotganda o’qituvchi uning tarixiy manbalarini ko’rsatib berish kerak, bu esa o’quvchining dunyokarashini nafakat boyitadi balki uni shakllantiradi xam.
Yangi mavzuni o’rganishning navbatdagi boskichi-uning o’quvchi ega bulgan bilimlari bilan alokasini tushuntirish, shuningdekurganilayotgan davlat-huquqiy xodisalarni aloxida elimentlari urtasidagi alokalarni yetkazib berish. Bunda yana urganilayotgan davlat huquqiy xolatlarini avval urganilganlari bilan takkoslashdan foydalanish mumkin, yangi va avval egallagan bilimlarining bogliklik sababalari ochib beradigan savol javoblarni utkazish mumkin.
Utilayotgan mavzuning mustaxkamlash. Ta’limning samarasi ko’p jixatdan bilimlarning mustaxkamlashning to’gri tashkil etilgani bilan boglik, mustaxkamlash esa xotirada saklanishni ta’minlaydi.
Urganilgan mavzuni mustaxkamlashning samarali usuli bu- takrorlash. U kursning aloxida kismlarini bir-biriga boglashga, bilimlarni bir sestemaga tushurishga yordam beradi. Takrorlash darslari yanada kizikarli bulishi uchun uni metodik jixatdan xar xil bulishini ta’minlash kerak. Misol uchun, savollarni mavzuni dastlabki urganilgan paytdagidek boshkacharok kilib kuyish, yangi misollar keltirish va yangi vazifalar berish.
Takrorlash kundalik, umumlashtiruvchi va yakunlovchi bulishi mumkin. Kundalik takrorlash avvalo urganilganmavzu buyicha bilim va kunikmalarni mustaxkamlash bilan birga, yangi va avvalurganilganlar urtasida bogliklikni ta’minlaydi. Takrorlashning bu turida avval urganilganlarga doimiy murojat kilinadi, uning xotirada yaxshi saklanishini va mustaxkamlashni ta’minlaydi.
Umumlashtiruvchi takrorlash muxim axamiyatga ega bulib, uning asosiy vazifasi urganilgan bob yoki bulimni yakunlashdan iborat.
Yakunlovchi takrorlash esa butun programmani urganib bulgandan keyin utkaziladi.
Umumlashtirish va tizimlashtirish. Bilimni chukurlashtirish va tartibga solish, ularning tushunilishi va yodda saklashining samarali vositasi umumlashtirish va tizimlashtirish. Umumlashtirish deganda xodisa va ob’ektlar gruppasiga xos bulgan kandaydir sifatlarning ajralishi tushuniladi. Umumlashtirishda konunlar, nazariyalar va g’oyalar shakllanadi.
Umumiy printsplar ajratilish asosida bilimlarda tizimning yuzaga kelish jarayoni tizimlashtirish deb nomlanadi. Huquqiy xodisalar to’g’risidagi bilimlarni tizimalashtirilishiga misol kilib huquq tarmoklarining, davlat xokimiyati organlarining, sud organlarining tizimalashtirilishini kursatish mumkin.
Umumlashtirish va tizimlashtirish darsda egallagan bilimlarni yangi darajaga ko’tarishga yordam beradi, mavzularni yaxshi yodda saklashini ta’minlaydi va bilimlarni amaliy jixatdan ko’llanishini yengillashtiradi. Umumlashtirish urganilayotgan fanning aloxida faktlari, konunlarigina emas, balki ular urtasidagi strukturaviy alokalarni, umumiy konun me’yorlarini tushunishiga yordam beradi.
Umumlashtirish va tizimlashtirishda takkoslash muxim urin tutadi, chunki u xar bir xodisaning umumiy va xarakterli xususiyatlarini aniklashga,ularni ajratib turishini va boglab turganini bilishga imkon yaratadi.