Tasdiqlayman” O`quv ishlari bo`yicha prorektor

Mafkura tushunchasi. Har qanday nazariya yoki ta'limot bir tizimga solingan g`oyalar majmuidan iborat bo`ladi. Dunyoharashning negizini va muayyan ishonch-e'tiqodning asosini jahon g`oya tashkil etadi. Odamlar, ijtimoiy sinf va qatlamlarning, millat va davlatlarning manfaatlari va maqsadlari jahon g`oyalarda ifoda etiladi.O`z oldiga qo`ygan maqsadi, qanday jamiyat qurmoqchi ekani, bunga qanday yo`llar va vositalar bilan erishmoqchi bo`layotgani xaqidagi g`oyalar tizimi har bir millat, xalq va jamiyatning milliy mafkurasining asosini tashkil etadi.
Mafkura - muayyan ijtimoiy guruhva qatlamning, millat yoki davlatning ehtiyojlarini, maqsad va intilishlarini, ijtimoiy-ma'naviy tamoyillarini ifoda etadigan g`oyalar, ularni amalga oshirish usul va vositalari tizimidir.Turli ijtimoiy tuzumlar, jamiyatdagi har xil tabaqa va qatlamlarning mafkurasi turlicha bo`lishi tabiiy. Buning asosida manfaatlarning turlichaligi, ularni qondirish imkoniyatlari va uslublarining har xilligi yotadi. Sinfiy qutblashuv kuchaygan, sinfiy kurash avj olgan (yoki sun'iy ravishda keskinlashtirilgan) tuzumlarda mafkura o`ta siyosiylashadi, aholini o`zaro harama-harshi qilib qo`yadi. Ijtimoiy jahonkorlikka asoslangan, erkin demokratik jamiyat barpo etishni ko`zlagan davlatlarda milliy mafkura aholining barcha qatlamlarini jipslashtirishga, umummanfaat va yagona maqsad yo`lida birlashishga chorlaydi. Bunday mafkuralarda ziddiyatli jihatlar emas, umuminsoniy tamoyillar kuchayib boradi.
O`zbekiston xalqining milliy istiqlol mafkurasi aynan jamiyatni jipslashtirishga, buyuk kelajak yo`lida yakdil harakat qilishga, barpo etilayotgan erkin fuharolik jamiyatida har bir yurtdoshimizning o`ziga xos o`rni bo`lishiga erishishga safarbar etadi.
Prezidentimiz Islom Karimov mafkuraga shunday ta'rif bergan: "Odamlarning ming yillar davomida shakllangan dunyoharashi va mentalitetiga asoslangan, aynivaqtda shu xalq, shu millatning kelajagini ko`zlagan va uning dunyodagi o`rnini aniq-ravshan belgilab berishga xizmat qiladigan, kechagi va ertangi kuni o`rtasida o`ziga xos ko`prik bo`lishga qodir g`oyani men jamiyat mafkurasi deb bilaman". Binobarin, milliy mafkura har qanday xalqni xalq, millatni millat qiladigan, uning yo`li va maqsadlarini aniq-ravshan charog`on etadigan mayoqdir. Insoniyat tarixi mobaynida turli shakldagi juda ko`plab mafkuralar yaratilgan, behisobijtimoiy-siyosiy kuchlar o`z g`oyalari va ta'limotlari bilan maydonga chiqqan, maqsad va niyatlariga yetishmoq uchun harakat qilgan. Biz har qanday mafkurani g`oyalar tizimi sifatida talqin qilar ekanmiz, shuni unutmaslik kerakki, biror bir-mafkuraning mohiyatini anglab yetish uchun faqat uning tarkibidagi g`oyalarni taxlil qilishning o`zi yetarli emas. O`tmishda turli kuchlar va guruhlar o`z g`arazli niyatlariga erishish, asl maqsadlarini yashirish uchun yuksak va jozibali g`oyalardan foydalangan. Eng yovuz bosqinchi va eng razil guruhlar jahon o`z kirdikorlarini ezgu g`oyalar bilan niqoblashga uringan. Demak, mafkuraning mohiyati faqat uning asosiy g`oyalari vositasida emas, shu g`oyalarga erishish usullari va vositalari, umum e'tirof etilgan tamoyillari, ularning aksariyat omma manfaatlariga mosligi orqali jahon namoyon bo`ladi. O`zining mudhish talab-ehtiyojlari va yovuz niyatlarini boshqa xalqlar hisobiga qondirishni ko`zlab harakat etuvchi mafkuralar xalokatga mahkumdir.
Mafkuralar, ma'no-mohiyatiga ko`ra, falsafiy, dunyoviy, diniy va boshqa turli ta'limotlar asosida yaratiladi. Xilma-xil ijtimoiy-siyosiy kuchlar o`z mafkuralarini yaratishda siyosiy g`oyalar bilan birga, diniy oqimlar va ilm-fan yutuqlariga tayanadi, ulardan nazariy asos sifatida foydalanadi.Mafkuraning falsafiy ildizlari xaqida fikr yuritganda, uning falsafa ilmi xulosalariga asoslanishi nazarda tutiladi. Bunga g`arbdagi Uyg`onish davrini jahonda o`rta asrlarda o`z milliy davlatchiligini tiklay boshlagan Yevropa xalqlarining har biri o`ziga xos mafkurasini yaratganini misol keltirish mumkin. Mazkur mafkuralar Rim imperiyasi parchalanganidan keyin o`z davlatchiligiga ega bo`lgan xalqlarning o`ziga xos qadriyatlari va mentaliteti zaminida vujudga kelgan milliy falsafalari asosida shakllandi. Shu bois o`sha davrdagi italyan, ingliz, fransuz falsafasi o`zi mansub bo`lgan jamiyatni birlashtirishga xizmat qildi. Shu bilan birga, bu milliy maktablar zaminida vujudga kelgan falsafiy ta'limotlar, ma'rifiy harashlar insoniyat madaniyati xazinasiga salmoqli hissa bo`lib qo`shildi. Kant, Gegel, Feyerbax kabi mutafakkirlar nomi bilan shuhrat topgan nemis falsafasi xususida jahon shunday fikrni aytish mumkin. Jumladan, haqiqiy milliy xususiyatlarga ega bo`lgan Gegel falsafasi Avstriya imperiyasidan ajralib, mustaqillik yo`lini tutgan Pruss monarxiyasining davlat mafkurasi darajasiga ko`tarilgan edi. Mafkuraning dunyoviy ildizlari ma'rifiy dunyoga xos siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy munosabatlar majmuidan iboratdir. Insoniyat asrlar mobaynida bosqichma-bosqich dunyoviylik sari intilib keldi. Umume'tirof etilgan tamoyillar va qonun ustuvorligi, siyosiy plyuralizm, millatlararo totuvlik, dinlararo baqrikenglik kabi xususiyatlar dunyoviy jamiyatning asosini tashkil etadi. Bunday jamiyatda insonning haq-huquqlari va erkinliklari, jumladan, vijdon erkinligi jahon qonun yo`li bilan kafolatlanadi. Ana shunday jamiyat mafkurasi "Dunyoviylik - daxriylik emas" degan tamoyil asosida rivojlanadi, ya'ni dinning jamiyat hayotida tutgan o`rni va ajahoniyatini aslo inkor etmaydi.Mafkuraning diniy ildizlari deganda, u inson ongi va ruhiyati bilan uzviy bog`liq ekani va shu bois uning g`oyaviy ildizlari diniy ta'limotlarga borib taqalishi tushuniladi. Ya'ni, ko`pgina mafkuralarda Avesto, Veda va Upanishadlar, "Zabur", "Tavrot", "Injil" va "Qur`on" kabi ilohiy kitoblarda zikr etilgan ezgu g`oyalar muayyan darajada o`z ifodasini topganini ko`ramiz.
Xitoy xalqining taraqqiyot yo`lini asoslab bergan Konfusiy va Lao-szining ta'limotlari jahon diniy harashlarga asoslangan edi. Bu ta'limotlar asrlar mobaynida Xitoy xalqining milliy mafkurasi bo`lib kelgan.Dunyoviy va diniy g`oyalar bir-birini boyitib borgan sharoitda taraqqiyot yuksak bosqichga ko`tariladi. Bunga bashariyat tarixida o`chmas iz qoldirgan Imom Buxoriy va Muso Xorazmiy, Imom Moturidiy va Abu Rayxon Beruniy, Imom G`azzoliy va Abu Nasr Forobiy singari buyuk zakovat sohiblari yonma-yon yashab faoliyat ko`rsatgan davr yorqin misol bo`la oladi.Bunday jarayon bugungi dunyoda amaliyot falsafasi deb tan olingan pragmatizm, hayot falsafasi bo`lgan ekzistensializm kabi dunyoviy va diniy g`oyalardan oziqlangan ta'limotlar misolida jahon ko`zga tashlanmoqda.Ilmiy kashfiyotlar jahon mafkura rivojiga katta ta'sir o`tkazadi. Zamonaviy fan yutuqlari, jumladan, kosmonavtika, kibernetika sohasidagi olamshumul yangiliklar, klonlashtirish, insonning gen-nasl xaritasini aniqlash kabi buyuk kashfiyotlar odamlar tasavvurini keskin o`zgartirmoqda. Endi mafkuraviy tahdid tushunchasiga to’xtalsak. Mafkuraviy tahdid insonlar orqali amalga oshiriladi. Turli xil guruxlar g’ayritabiiy maqsadlarini insonlar ongi va qalbini egallash orqali amalga oshiradilar. Bu esa mafkuraviy poligon degani. Bu jarayondagi guruhlar ekstremistik, terroristi ko’rinishda bo’lishi mumkin.
Ekstremizm tushunchasi muayyan sharoitda, biron-bir g’oya yoki tamoyilga qat'iy ishonch va uni mutlaqlashtirish asosida shakllangan qoida va tartiblarni, boshqa sharoit, holat, vaziyatni qisobga olmagan qolda, ko’r-ko’rona qo’llashga urinishdir. qisqa va lo’nda qilib izohlaganda ekstremizm (lotincha extremus - o’ta) - ijtimoiy - siyosiy xarakterdagi muammolarni qal etishda o’ta keskin chora- tadbirlarni, fikr-harashlarni yoqlovchi nazariya va amaliyotdir. Bu atama faqat salbiy ma'noda qo’llanib, muayyan olim yoxud oqim tomonidan kashf etilgan qonun va qoidalar ta'sir doirasini sun'iy ravishda kengaytirishga urinishni anglatadi. Masalan, XVII-XVIII asrlarda mexanika fani rivojlangan. "Mexanikada qo’lga kiritilgan yutuqlar ba'zi olimlarda olamdagi barcha hodisalarni jahon mexanika fani yutuqlari asosida izohlash mumkin, degan noto’qri xulosaga olib kelgan. Ayrimlari hatto odamni jahon oddiy bir mexanizm sifatida tavsiflay boshlagan.
Ko’rinib turibdiki, u yoki bu hodisa, qoida tamoyilni mutalaqlashtirishga asoslangan yondashuvni ijtimoiy hayotning istagan sohasidan topish mumkin."
Diniy aqidaparastlik esa dindagi muayyan aqida yoki qoidalarni, o’rinli yoki o’rinsizligidan qat'i nazar, ko’r-ko’rona qo’llash va mutlaqlashtirishga intilishdir. Aqidaparastlik barcha dinlarda turli mazhab va yo’nalishlar orasida keskinlik, nizo va to’qnashuvlar keltirib chiharishga sababchi bo’lgan. Aqidaparast guruhlar haqiqatni tushuntirish, ishontirish kabi usullar orqali tarqib etishni tan olmaydi. Ular o’z g’oyalari bid'atli, qayriinsoniy bo’lishiga haramasdan, o’ta johil va boshqalarga nibatan murosasiz munosabatda bo’ladilar. O’zini shak-shubhasiz haq deb bilish, haqiqatni faqat men bilaman, degan harashga asoslangan manmanlik esa zo’ravonlikni yuzaga keltiradi. Ya'ni, aqidaparastlik ekstremizmning paydo bo’lishiga zamin yaratadi. Ekstremizm turli ko’rinishlarda bo’lib, terrorchilikni jahon jahonz ichiga oladi. Ekstremistlar qaerda faoliyat ko’rsatmasin, o’z davlatini barpo qilishga intiladi. Bu maqsadga ular o’zaro nizolar, ixtiloflar, qurolli to’qnashuvlar orqali, ya'ni qon to’kish va zo’ravonlik orqali erishishni ko’zlaydi.
"Terrorizm atamasi esa (lotincha. terror - qo’rquv, dahshat) - ma'lum yovuz maqsadlar yo’lida, kuch ishlatib, odamlarni jismoniy yo’q qilishdan iborat bo’lgan g’oyaga asoslangan zo’ravonlik usuli. qo’rqitish va dahshatga solish orqali o’z hukmini o’tkazishga urinish terrorchilikka xosdir. U iqtisodiy, siyosiy, diniy, g’oyaviy, irqiy, milliy, gruppaviy, individual shakllarda namoyon bo’lishi mumkin. Ta'qib, zo’ravonlik, qo’poruvchilik va qotillik terrorchilikning har qanday ko’rinishi uchun umumiy xususiyat bo’lib, gumanizm, demokratiya, adolat tamoyillariga ziddir. Shuning uchun terrorizm qanday "bayroq" ostida amalga oshirilmasin, moqiyatan insoniyatga, taraqqiyotga, ezgulikka harshi jinoyatdir"(H.Zuhriddinov. "Islom yo’nalishlar, mazhablar, oqimlar"). Iqtisodiy manfaatlarni ko’zlovchi va moddiy boyliklarni o’zlashtirishni maqsad qilib olgan terrorchilik keng tarqalgan. Unda raqiblarini yoki ularning yaqinlarini jismoniy yo’qotish, o’qirlab ketish, zo’ravonlik, tajovuz bilan qo’rqitib, o’z hukmini o’tkazishga urinish, boyliklarini o’zlashtirib olish yo’llaridan foydalaniladi. Keyingi yillarda intellektual va ommaviy axborot sohalarida terrorchilik elementlaridan foydalanilmoqda. Muayyan mafkuraviy poligonlarning muttasil tarqatayotgan axborotlaridagi yovuz va zararli g’oyalar oqimi, teleekranlar orqali doimiy namoyish etiladigan jangari filmlar, bolalarga mo’ljallangan, buzqunchi g’oyalar asosida ishlangan o’yinlar, kompyuter tarmoqlari dasturlarini ishdan chiharadigan "viruslar"ni tarqatish bunga misol bo’la oladi.
O’zlarining yovuz niyatlariga erishish uchun hokimiyatni qo’lga kiritishni ko’zlovchi kuchlarning zo’ravonligi va qo’poruvchiligi siyosiy terrorga misol bo’ladi. Siyosiy terrorizm nafaqat jinoyatchi guruhlar, hatto ba'zi reaksion agressiv ruqdagi rasmiy siyosiy doiralar va kuchlar tomonidan uyushtirilishi va qo’llanishi jahon mumkin. Chorizm imperiyasining kolonial va shovinistik siyosati, sovet imperiyasining g’oyaviy qataqonlari xalqimizga harshi o’ziga xos terror edi. Bugungi kunda jahon mustaqil rivojlanish yo’lidan borayotgan mamlakatimizga nisbatan haraz niyat bilan harovchi "yovuz" kuchlar terrorchilik yo’li bilan taraqqiyot yo’limizdan chalqitishga, bizni haramlikka, asoratga solishga urinmoqda. Ular vatanfurush xoinlardan jahon, terrorchilikni "kasb" qilib olgan, "buyurtma" bo’yicha qo’poruvchilik va bosqinchilik bilan shuqullanuvchi yollanma xalharo terrorchi, jinoyatchi guruhlardan jahon foydalanilmoqdalar. 1999 yil fevral voqealari, Amerika qo’shma Shtatlarida 2001 yil 11 sentyabrda sodir bo’lgan voqealar terrorchilar o’z maqsadlari yo’lida qech narsadan tap tortmasliklarini ko’rsatib turibdi.
Terrorizm qanday bayroq ko’tarib chiqmasin, qanday shiorlar bilan niqoblanmasin, uning reaksion, jinoyatkorona moqiyatini farqlab olish, yovuz niyatini ochib tashlash ongli, qurfikrli insonning, har bir vatanparvar fuharoning burchidir. Ekstremizm mazmuniga ko’ra - diniy va dunyoviy, namoyon bo’lishiga ko’ra-qududiy, mintaqaviy, xalharo shakllarga bo’linadi. Ekstremistik harashlar juda chuqur ildizlarga ega bo’lib, qech qachon chegara bilmagan, din, millat, qududni tan olmagan. Dunyoviy ekstremizmning siyosiy, iqtisodiy, mafkuraviy ko’rinishlari mavjud bo’lgani qolda, diniy ekstremizm barcha dinlar doirasida rivojlangan. Diniy ekstremistik ruqdagi harashlarni katoliklar, protestantlar, provoslavlar orasida jahon uchratish mumkin. Bunday holat sobiq sho’rolardan qolgan makonda jahon kuzatildi.
Diniy ekstremizm islom olamida jahon keng tarqalgan. Diniy ekstremistlar qaerda faoliyat ko’rsatmasin, asosiy maqsadi islom davlatini barpo qilish bo’lib, bu maqsadga o’zaro nizolar, ixtiloflar, qurolli to’qnashuvlar orqali, ya'ni qon to’kish va zo’rlik bilan erishishni ko’zlaydilar. Bu esa, mustaqillikka jahon, jamiyat taraqqiyotiga jahon katta qov bo’ladi. Ekstremistik guruhlarning yagona maqsadi hokimiyatni qo’lga olish bo’lib, bu yo’lda ular eng jirkanch usullardan foydalanadilar.
Ma'lumki diniy ekstremizm oxir oqibatda diniy fundamentalizga olib boradi. Bunday holat dunyoning barcha dinlarida kuzatilgan. hozirgi kunda dunyo afkor ommasining diqqat marazida turgan harakat islom fundamentalizi bo’lib, bu moqiyatiga ko’ra - qur'on va qadislarni so’zma-so’z talqin etuvchi, ilk islomga qaytishga haratilgan o’z aqidalarini keng tarqib qiluvchi, diniy konservativ ruqdagi yo’nalishga nisbatan ishlatiladigan atama. Aslida "fundamentalizm" so’zi 20-asr boshida amerikalik protestantlarning bir guruhiga berilgan nom bo’lsa-da, oxirgi paytlarda jahon matbuotlarida mutaasib islom jangarilarini fundamentalistlar deb atash odat tusiga kirdi. Islom fundamentalizmi turli-tuman yo’nalish va kayfiyatdagi guruhlarni o’z ichiga oladi. ularning ba'zilari siyosiy jabqada, inqilobiy va hatto terroristik usullar bilan qonuniy hokimiyatga harshi kurashda o’zlarini namoyon etsalar, boshqalari tarqibot-tashviqot ishlari, diniy ta'lim, turli jamoat tashkilotlari, maktab, universitet, ommaviy axborot vositalariga kirib borish, ayniqsa, foydalanish oson bo’lgan audio-video kassetalarni tarqatish bilan shuqullanadi. Islom fundamentalizmi uchun umumiy bo’lgan g’oyalar - go’yoki dinsiz yoki "sof islomdan chekingan" davlat raqbarlarini jismonan yo’q qilish, va nig’oyat, ularning ta'biri bilan aytganda, islomda "shirk" (butparastlik)ka barjahon berishdir. Aziz avliyolar qabrlariga e'zoz bildirish, masalan Aqmad Yassaviy, Najmiddin Kubro va Baqouddin Naqshband kabi tasavvuf tariqatlari asoschilarining ruqi-poklarini qurmatlash jahon islom fundamentalizmi talqinida budparastlikka kiradi. Transport va kommunikasiya vositalarining taraqqiyoti yuz berayotgan, xalharo aloqalar tobora erkinlashayotgan hozirgi davrda islom fundamentalizmi vakillari o’z harakatlarini butun dunyo bo’ylab yoyishga intilmoqdalar. Keyingi vaqtlarda ro’y berayotgan terroristik harakatlar bu hodisaning naqadar xavfli ekanligini va unga harshi birlashgan qolda kurashish lozim ekanligini yaqqol ko’rsatmoqda. Diniy ekstremizm tarafdorlarining xususiyatlaridan biri boshqalarga nisbatan o’ta radikal kayfiyatda bo’lishdir. hozirgi kunda radikalizmning o’ng, so’l va mo’'tadil ko’rinishlari mavjud bo’lib, o’ng radikalizm hayotni zudlik bilan qayta qurish, bunda eskini butunlay yo’qotish, faqat yangiga tayanish lozim deb qisoblasa, so’l radikalizm jamiyat taraqqiyotida eskiga, oldingi davrlarga qaytish, yangiliklardan ko’ra aqidalarga tayanish zarur degan harashni ilgari suradi. Mo’'tadil radikalizm ko’proq reformistik g’oyalar tarafdori bo’lganidan, jamiyat hayotida pishib yetilgan muammolarni qal qilishda ishni paysalga solmaslik lozim degan tamoyilga tayanadi. Afsuski, radikalizm ko’proq mo’'tadil qolda emas, balki o’ng va so’l shakllarda uchraydi.
XIX asrda radikalizmning keskin siyosiylashuv jarayoni sodir bo’ldi, u hokimiyat tepasiga chiqishga da'vogarlik qilib, barchani madadga chaqirgan qolda, bunga qurolli yo’l bilan erishishga ochiqdan - ochiq urina boshladi. Bu ayniqsa, hokimiyatni zo’rlik bilan egallab olgan marksistik va diniy partiyalar faoliyatida yaqqol namoyon bo’ldi. XIX asr boshlarida jahon iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy hayotida katta o’zgarishlar yuz bera boshladi. Ayni shu sharoitlarda bolshevizm, fashizm sof radikal g’oyalarni mutlaqlashtirish yo’lidan bordi. Bugungi kunda dunyo saqnida diniy soflik niqobi ostida davlat hokimiyatiga da'vogarlik qilayotgan radikal diniy xarakatlar va tashkilotlar jahon faoliyat ko’rsatmoqda.
Umuman olganda, radikalizm jahonisha ijtimoiy barharorlik, tinchlik va jamoat tartibiga jiddiy putur yetkazadigan, jamiyat hayotini izdan chiharuvchi, vayronkor omil sifatida namoyon bo’ladi. Yuqorida ta'kidlagandek ekstremizm va terrorizmning natijasi bo’lgan fundamentalizm nasroniylikdagi ilk davrlarni iloqiylashtirish, soddalashtirilgan kultni e'tirof etish va shu kabi talablar asosiga qurilgan aloxida oqim tarafdorlariga nisbatan ko’llanar edi. Yevropa va Amerikada mavjud bo’lgan xuddi shunday nasroniylik oqimlariga nisbatan, shuningdek, "modernizm" va "tradisionalizm" tushunchalari jahon ko’llanar edi. "Nasroniylik"ka xos voqeliklarni musulmon olamiga nisbatan qo’llash yuzaki haraganda asossizdek bo’lib ko’rinadi.
Yuqorida ta'kidlangan oqimlar ichidan o’ziga eng ko’p jalb qiladigani fundamentalizmdir. Diniy fundamentalizm turli diniy tizimlarda o’ziga xos xususiyat, ko’rinish, shaklu sjahonoyil kasb etuvchi murakkab hodisadir. Islom fundamentalizmida siyosiylashuv birinchi o’ringa chiqdi. Bu "hokimiylik" tamoyiliga, ya'ni jamiyatda faqatgina Olloh tomonidan o’rnatilgan qonunlargina amal qilishi lozimligiga qat'iy sodiqlikda namoyon bo’ladi. Shunga ko’ra, "islomning dastlabki o’n yilliklarida mavjud bo’lmagan har qanday davlat tuzumi noqonuniydir; diniy qonunlardan tashhari, har qanday qonun - qech qanday kuchga ega emas" .
Fundamentalistlarning ta'biriga ko’ra, diniy qonunlarga asoslanmagan har qanday jamiyat, qayritabiiygina emas, balki Olloxga harshi qilingan jinoyat jahondir. Bu jahon "hokimiylik" tamoyillari bilan asoslanadi. Shuni jahon ta'kidlash joizki, ushbu (yoki unga o’xshash boshqa bir) atama islomda keng tarqalmagan. Biror-bir musulmon muallifi tarafidan uning qo’llanishi esa, qech bo’lmaganda, uning islom fundamentalizmi nazariy asoslariga xayrixoxligi, moyilligini anglatadi. hattoki "Musulmon birodarlar" jahon bu tushunchaga bir xil munosabatda bo’lmaydilar.
"Hokimiylik"ning moxiyati shundan iboratki, Olloh tomonidan yaratilganlardan qech kim o’z qonunlarini joriy qilishi, o’rnatishi mumkin emas. Chunki ularni faqatgina Ollohning o’zi joriy qiladi, o’rnatadi. Boshqacharoq qilib aytganda, odamlar qonun chiharuvchi emas, balki ijro hokimiyatigagina egadirlar. "hokimiylik"ni e'tirof etish bir qator oqibatlarni keltirib chiharadi. Bu tamoyil teokratiyadan tashhari, siyosiy hokimiyatning har qanday shaklini, diktaturani jahon, demokratiyani xdm birday inkor etadi. Mamlakat qukumati xuddi xalqi kabi qonun chiharish hokimiyatidan maqrumdirlar. qonun tizimi ulargacha joriy qilib bo’lingan va u abadiydir. Shariatdan boshqa har qanday qonun kuchga ega emas. Ularga bo’ysunish esa - gunoxdir. Yuqoridagalardan ma'lum bo’ladiki, sharoitga zvd bo’lgan qonunlar va hodisalarni joriy etuvchi qukumat Ollohga xos bo’lgan sifat - "xuquqni" o’zlashtirib olgan qisoblanadi. Demak, ular "qayridin" bo’lib, musulmonlarga raqbarlik qilish ququqiga ega emaslar.Ushbu g’oya o’zining ko’rinishlarida ko’plab islomiy (bunda noqonuniylikni yodda tutish kerak) tashkilotlar faoliyatining asosini tashkil etadi. U yoki bu ko’rinishdagi teokratik boshharuv shaklini o’rnatish; shariat qonunlariga asoslangan ququqiy tizimni kiritish; davlat qurilishining dunyoviy shakllarini faol ravshsda rad etish talablari jahon shundan kelib chiqadi.

Globallashuv jarayonlari chuqurlashib borayotgan bugungi kunda jamiyat va inson hayotiga bo‘layotgan tahdidilar, jumladan, ma’naviy tahdidlar kuchaymoqda.

Ma’naviyatga qarshi qaratilgan har qanday tahdid o‘z-o‘zidan mamlakat havfsizligini, uning milliy manfaatlarini, sog‘lom avlod kelajagini ta’minlash yo‘lidagi jiddiy xatarlardan biriga aylanishi va oxir-oqibatda jamiyatni inqirozga olib kelishi mumkin.
“Ma’naviy tahdid deganda, avvalo, tili, dini, e’tiqodidan qat’iy nazar, har qaysi odamning tom ma’nodagi erkin inson bo‘lib yashashiga qarshi qaratilgan, uning aynan ruhiy dunyosini izdan chiqarish maqsadini ko‘zda tutadigan mafkuraviy, g‘oyaviy va informatsion hurujlarni nazarda tutish lozim, deb o‘ylayman”,- degan edi I.A.Karimov.¹
Bugun “Ommaviy madaniyat” niqobi ostida ahloqiy buzuqlik va zo‘ravonlik, individualizm, egotsentrizm, g‘oyalarini tarqatish, shuning xisobidan boylik orttirish, boshqa xalqlarning necha ming yillik an’ana va qadriyatlari, turmush tarzining ma’naviy negizlariga bepisandlik, ularni ko‘parishga qaratilgan xatarli tahdidlar ezgu niyatli barcha insonlarni tashvishga solmoqda.
Bunday sharoitda inson o‘zligini yo‘qotadi, tilini, qadriyatlarini, urf-odat va an’analarini unutadi. SHuning uchun bunday salbiy xolatlarga qarshi kurash eng dolzarb vazifa xisoblanadi.
Mahalla a’zaldan yurtimizda tarbiya o‘chog‘i, milliy qadriyatlar maskani, xalqimizning turmush va tafakkur tarzi sifatida e’tirof etib kelinadi. Odamlar o‘rtasida o‘zaro mehr-oqibat, ahillik hamda totuvlik, ehtiyojmand kishilar holidan xabar olish, to‘y-tamosha, xashar va ma’rakalarni ko‘pchilik bilan bamaslahat o‘tkazish kabi el-yurtimizga xos urf-odat va an’analar, avvalambor, mahalla muhitida shakllangan.
Bugungi kunda respublikamizda 10 mingga yaqin, Xorazm viloyatida 602 ta fuqarolarning o‘zini-o‘zi boshqarish organlari faoliyat ko‘rsatmoqda. Diniy ma’rifat va ma’naviy-ahloqiy tarbiya masalalari bo‘yicha 8,5 mingdan ortiq mahalla maslahatchilari ishlab turibdi.
Mustaqillik yillarida davlatimiz rahbarining tashabbusi bilan fuqarolar o‘zini-o‘zi boshqarish organlarining maqomini belgilash, ularning vakolatlarni kengaytirish borasida bir qator qonun hujjatlari qabul qilindi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 105 moddasida,- “SHaharcha, qishloq va ovullarda, shuningdek ular tarkibidagi mahallalarda, hamda shaharlardagi mahallalarda fuqarolarning yig‘inlari o‘zini-o‘zi boshqarish organlari bo‘lib, ular ikki yarim yil muddatga raisni (oqsaqolli) va uning maslahatchilarini saylaydi”.¹ deb belgilab qo‘yildi.
2013 yil 22 aprelda qabul qilingan yangi tahrirdagi “Fuqarolarning o‘zini-o‘zi boshqarish organlari to‘g‘risida”gi, “Fuqarolar yig‘ini raisi (oqsaqoli) va uning maslahatchilari saylov to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasining Qonunlari mahallalarni aniq yo‘naltirilgan asosda aholini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash, xususiy tadbirkorlik va oilaviy biznesni rivojlantirish markazlariga aylantirishda, shuningdek, ularning davlat boshqaruvi organlari faoliyati ustidan jamoatchilik nazorati olib borishdagi faoliyatini, fuqarolarning o‘zini-o‘zi boshqarish organlarida saylov tizimini takomillashtirishga xizmat qilmoqda.²
2013 yil davomida sohaga oid 20 ga yaqin nizomlar qabul qilindi, ular mahallalarda ma’naviy muhit barqarorligini, millatlararo do‘stlik va hamjixatlikni mustaxkamlash, yoshlarni Vatanga va milliy istiqlol g‘oyasiga sadoqat ruxida tarbiyalash, aholini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash borasidagi ishlarning samaradorligini yanada oshirishga ko‘maklashish, fuqarolar yig‘inlaridagi jamoatchilik tuzilmalari faoliyatini samarali tashkil etishga qaratilgani bilan e’tiborlidir. SHu jumladan, fuqarolar yig‘ini faoliyatining asosiy yo‘nalishlari bo‘yicha 8 ta komissiya faoliyatiga oid tasdiqlangan namunaviy nizomlarning amaliyotga tadbiq etilishi mahallalar ishiga keng jamoatchilikni jalb etish imkoniyatini bermoqda. Xozirgi fuqarolar yig‘inlari tomonidan ilgari maxalliy davlat hokimiyati organlariga taalluqli bo‘lgan 30 dan ziyod vazifalar muvoffaqiyatli tarzda bajarilib kelinmoqda. ³
Mahallalarning ma’naviyat va ma’rifat masalalari, xotin-qizlar bilan ishlash, voyaga etmaganlar, yoshlar va sport masalalari bo‘yicha komissiyalari a’zolari tomonidan ma’naviy tahdidlarga qarshi kurash yoshlarni begona, yot ta’sirlardan saqlash, ularda mafkuraviy immunitetni shakllantirish bo‘yicha tadbirlar muntazam o‘tkazilmoqda. Mahalla oqsoqollari va faollari tashabbuslari bilan radikalizm g‘oyalari bilan zaxarlangan, yovuz niyatli turli diniy siyosiy oqimlarning maqsad va xarakatlarini, “Ommaviy madaniyatning” g‘ayri insoniy va g‘ayri islomiy moxiyatini fosh qiluvchi filmlar, video lavxalar namoyish etilmoqda. Bu tadbirlarga keksalar, nogironlar, uy bekalari, yoshlar jalb qilinmoqda.
Xorazm viloyatining qator mahallalarida, jumladan, Urganch shaxridagi “Bo‘ston”, YAngiariq tumanidagi “SHixbog‘i”, SHovot tumanidagi “Do‘stlik”, Xiva tumanidagi “Sangar” kabi ko‘plab mahalla fuqarolar yig‘inlarida axolini ma’naviy tahdidlardan turli yovuz kuchlarning ta’siridan saqlash bo‘yicha ibratli ishlar amalga oshirilmoqda. “Oila- mahalla- ta’lim muassasasi” hamkorlikda, yoshlarning o‘qishlari, internet klublar faoliyati qattiq nazorat qilinmoqda. Globallashuv sharoitida ma’naviy taxdidlarning salbiy oqibatlaridan axolini ximoya qilish ishlari namunali yo‘lga qo‘yilgan.
Tarbiya jarayoni ishtirokchilari sa’y- xarakatlarini birlashtirish maqsadida 1994 yilda ishlab chiqilgan “Oila, mahalla maktab xamkorligi ” konsepsiyasi yoshlarni istiqlol g‘oyalariga sadoqatli, ma’naviy barkamol, vatanparvar etib, tarbiyalash uchun keng jamoatchilik faoliyatini muvofiqlashtirish borasida mahallalar uchun muhim dasturil amal bo‘ldi.
Urganch shaxridagi “Bo‘ston” mahallasi chinakamiga bog‘u-bo‘ston. Mahallada 3 mingga yaqin aholi yashaydi. Mahalla oqsoqoli ko‘pni ko‘rgan, tajribali, tadbirkor Jumaboy Madaminov kattayu kichik barchaning tashvish va quvonchlariga sherik. Ko‘p qavatli uy joylarni qishki mavsumga o‘z vaqtida tayyorlash, kammunal xizmat ko‘rsatish bilan dahldor shirkatlar faoliyatini jonlashtirishda mahalla faollariga tayanib ijobiy natijalarga erishib kelinmoqda.
Tabiatni muxofaza qilish, ekologik muvozanatni buzmaslik borasida olib borilayotgan ishlar diqqatga sazovor: xar xovli oldi gulzor, xiyobon. Xonadonlarda bir-biridan chiroyli gullar xatto limon o‘stirayotgan mahalladoshlari bilan faxrlanadi oqsoqol.
Fuqarolar yig‘ini raisi, Faxriddin Raximov, Ismoil Boltaev, Alisher Eshniyazov, Feruza Aminova, SHavkat SHaripov kabi mahalla faollariga tayanib ish tutadi, ko‘pni ko‘rgan Qurbonboy Bekturdiev, Qadamboy Safaev, O‘rinposhsha Axmedova kabi keksalarning maslaxatlariga jon dili bilan quloq tutadi.
“ Orasta qizlar” to‘garagi ishlab turibdi. Bolalar sport maydonchalarida bir-biridan shirin kichkintoylar yayrab-yashnab yurganliklarini ko‘rib bag‘ri dilingiz ochiladi. Mahalla markazida rus va ingliz tillarini chuqur o‘rgatishga ixtisoslashgan maktabgacha va boshlang‘ich sinflar ta’lim muassasasi faoliyat ko‘rsatmoqda.
Mahallada “Kimning ko‘chasi chiroyli”, “Orasta xonadan”, “Gulsevar oila”, “Men, otam va onam sportchi”, “Kitobxon oila” kabi tanlovlar o‘tkazish odat tusiga kirgan. Eng ulug‘, eng aziz bayram mustaqilligimizning 24 yilligi arafasida o‘tkazilgan “Ibratli oila” tanlovida Ismoil Boltaev va Nazira Obidovalarning xonadoni g‘olib bo‘ldi.
Mahallada ma’naviy-ma’rifiy tadbirlar xotin-qizlar qo‘mitasi “Kamolot” yoshlar ijtimoy xarakati, ichki ishlar bo‘limi, diniy idora vakillari, “Nuroniy” jamg‘armasi, siyosiy partiyalar, nodavlat notijorat tashkilotlari bilan hamkorlikda ijtimoiy sheriklik asosida turli mavzularda juda qiziqarli mazmunli tashkil qilinmoqda. SHuning uchun mahallada ma’naviy tahdidlar ta’siriga berilgan, qonun buzar, ishsiz yurgan odamlar yo‘q. Mana bir necha yildirki mahallada jinoyat sodir bo‘lmayapti.
Mahallada barqaror diniy va ma’naviy –ahloqiy muxit qaror topgan, ma’rifiy ishlar qat’iy reja asosida tashkil etilmoqda. Millatlararo do‘stlik va hamjixatlik mustaxkam, yoshlarni barkamol qilib tarbiyalash, milliy qadriyatlarni asrab avaylash, to‘y-ma’rakalarni ixcham hamda tartibli o‘tkazish,keksalarni xar tomonlama qo‘llab –quvvatlash, yoshlar va xotin qizlar bandligini ta’minlash kabi yo‘nalishlarga e’tibor qaratilgan.
Ayni paytda sog‘lom barkamol avlodni shakllantirish, yoshlarni mustaqil oilaviy xayotga tayyorlash, sog‘lom oilani shakllantirish hamda yosh avlodning kasb egallashida mahalla rolini oshirish, bolalar va o‘smirlarni turli to‘garaklarga, jismoniy tarbiya va sport bilan shug‘ullanishiga jalb qilish, “Ota-onalar universiteti” faoliyatini yanada takomillashtirishga qaratilgan chora-tadbirlar majmuasi doirasida keng qamrovli ishlar amalga oshrilmoqda.
YOshlarda yuksak ma’naviy fazilatlar, shu jumladan, kattalarga xurmat, yoshlarga g‘amxo‘rlik, ezgulik va insoniylik, mehribonlik va bag‘rikenglik, Vatan va xalqqa sadoqat tuyg‘ularini shakllantirish maqsadida Xorazm viloyati mahallalarida “Mustaqillik- ulug‘ ne’mat”, “Tinchlik-umuminsoniy qadriyat”, “YUksak ma’naviyat –taraqqiyot omili”, “Ommaviy madaniyat va uning salbiy oqibatlari”, “Globallashuv va ma’naviy tahdidlar”, “Ma’naviy tahdidlardan saqlanish yo‘llari”, “Dunyoning mafkuraviy manzarasi”, “Mafkuraviy va axborot xurujlarining insoniyat uchun xavfi”, “Diniy ekstremizm va fundamentalizmning mohiyati” kabi mavzularda etuk olimlar, psixologlar, ijodkor ziyolillar, din idoralari vakillari, mutaxassislar, oqsaqollar ishtirokida seminar, kecha, muloqot, uchrashuvlar va boshqa ma’naviy –ma’rifiy tadbirlar muntazam o‘tkazilmoqda.
Muxtaram yurtboshimiz shunday deydi, - “ Ma’lumki, azaldan o‘zbek mahallalari chinakam milliy qadriyatlar maskani bo‘lib keladi. O‘zaro mehr-oqibat, axillik va totuvlik, extiyojmand, yordamga muxtoj kimsalar xolidan xabar olish, etim-esirlarning boshini silash, to‘y-tomosha, xashar va marakalarni ko‘pchilik bilan bamaslaxat o‘tkazish, yaxshi kunda xam, yomon kunda xam birga bo‘lish kabi xalqimizga xos urf –odat va an’analar avvalambor mahalla muxitida shakllangan va rivojlangan. Xalqimizga xos o‘zini o‘zi boshqarish tizimining bu noyob usuli qadim-qadimdan odamlarning nafaqat tilida, balki dilida, butun xayotida chuqur joy egallagani bejiz emas. Biz “Mahalla-xam ota, xam ona” degan xikmatli naqlni ana shu xayotiy xaqiqatning ifodasi sifatida qabul qilamiz”¹.
Globallashuv jarayonida turli ma’naviy mafkuraviy va axborot xurujlarining yoshlar ma’naviyatiga ta’sirining oldini olish uchun quyidagilarni tavsiya qilamiz:

• 
  Milliy mafkuraning xar bir g‘oyasini amalga oshirishga undash;
  
• 
  Mukammal ta’lim –tarbiyaga e’tibor qaratish va bunda “Oila- mahalla-ta’lim muassasasi” konsepsiyasini qo‘llash;
  
• 
  Milliy urf-odat va an’analarni saqlab qoluvchi tadbirlar o‘tkazib borish;
  
• 
  Milliy va umuminsoniy qadriyatlarni e’zozlashga o‘rgatish;
  
• 
  Milliy axloq qoidalariga doimiy amal qilishni ta’minlash;
  
• 
  Muntazam sport bilan shug‘ullanishlari uchun sharoit va imkoniyat yaratib berish;
  
• 
  Milliy xunarmandchilikni o‘rgatish, xunar egallashlariga ko‘maklashish;
  
• 
  Mahalla kutubxonasini ezgulikka chorlovchi kitoblar bilan boyitish va yoshlarni kutubxonalarga faol jalb qilish;
  
• 
  Milliy o‘yinlar o‘tkazib turish, ularga yoshlarni qiziqtirish;
  
• 
  Ta’lim muassasalari bilan hamkorlikda intellektual o‘yinlar o‘tkazish;
  
• 
  Ma’naviy –ma’rifiy to‘garaklarning turini ko‘paytirish va yoshlarni jalb etish;
  
• 
  YOshlarning turli ko‘rik-tanlov va festivallarda qatnashishlariga imkoniyatlar yaratib berish;
  
• 
  Ma’naviy –ma’rifiy tadbirlarga uyushmagan yoshlarni faol jalb etish;
  
• 
  Ajdodlarning tarixiy, adabiy-badiiy merosini o‘rganishga o‘rgatish va buning uchun tashkiliy jarayonga ko‘maklashish;
  
• 
  Mustaqil fikrli va qat’iy e’tiqodli bo‘lishga undash;
  
• 
  “Ommaviy madaniyat” va uning salbiy oqibatlarini muntazam tushuntirib berish va boshqalar.