Tasdiqlayman” O‘quv ishlari bo‘yicha prorektor “tasdiqlayman” O‘quv ishlari bo‘yicha prorektor

4.3. Nazoratni magnit usullari

Har qanday moddalar u yoki bu darajada magnit xossalarga ega. Magnit xossalar, birinchidan magnit maydonda joylashgan jismga shu maydon yaratuvchi kuch ta’sir qilsa, ikkinchidan, agar maydonga har qanday jism joylashsa, u o‘zgaradigan kabi xodisalarda o‘z o‘rnini bildiradi. Jism yoki moddalarni magnit xossalari magnit singdiruvchanlik µ bilan ifodalanadi. Bu kattalikni miqdori bo‘yicha hamma moddalar uch guruxga bo‘linadi:

• 
  diamagnetiklar (µ<1)
  
• 
  paramagnetiklar (µ>1)
  
• 
  ferromagnetiklar (µ>>1)
  

Nazoratni magnit usullari qisman yoki butunlay ferromagnit materiallardan tayorlangan ob’ektlar uchun qo‘llaniladi va ular magnit maydon ta’sirida o‘z xossalarini o‘zgartiradi.

Magnit maydon tokli o‘tkazgichlar va doimiy magnitlar yaqinida paydo bo‘ladi, unga tegishli bo‘lgan asosiy xarakteristika magnit induksiya vektori:

;

F - magnit oqim;

V - magnit induksiya vektori;

S - berk kontur yuzasi;

α - maydon yo‘nalishi va kontur orasidagi burchak.

Magnit maydonni boshqa muhim xarakteristikasi - bu kuchlanganlik vektori:

;

-magnit doimiysi;

-materialni nisbiy magnit singdiruvchanligi;

N- magnit maydon kuchlanganligi, A/m;

V- magnit maydon induksiyasi, Tl.

Temir va uning qotishmalarini uning struktura, faza tarkibi, plastik deformatsiya darajasi bo‘yicha keng chegaralarda o‘zgarishi mumkin. Temir asosida qotishmalar tarkibi ferromagnit (ferrit) va noferromagnit (austenit) fazalarga ajraladi. Temirning nouglerod qotishmalari va austenit po‘latlar odatda paramagnit hisoblanadi. Ular kam miqdorda ferritdan iborat, shuning uchun magnit to‘yindirishga katta magnit maydonlar talab qilinadi (N=10⁶ A/m gacha). Kichik va o‘rta legirlangan po‘latlar uchun N≈10⁵ A/m.

Buzmasdan nazoratda barcha magnit usullar magnitlangan ferromagnetikdagi nuqsonlar orqali maydon o‘zgarishini aniqlashga asoslangan. Quyidagi 3.6-rasmda 1 yuzada joylashgan nuqson (kengligi b va chuqurligi h) atrofidagi tipik maydon tarqalishi F_t ko‘rsatilgan.

4.6-rasm. Magnitlangan ferromagnetikdagi nuqsonlar orqali maydon o‘zgarishi sxemasi.
F_t miqdorga quyidagilar ta’sir qiladi:

- tashqi magnit maydon kuchlanganligi, N₀;

- materialni (TO) magnit xossalari, V_τ;

- mahsulotni o‘lchami va shakli;

- nuqsonni o‘lchami, shakli va xarakteristikalari;

SHunday qilib nuqsonni yo‘q qismi uchun:

Nuqsonni bor qismi uchun:

bu erda, - TO ning ko‘ndalang kesim yuzasi; - nuqsonni ko‘ndalang kesim yuzasi; µ_N<<µ bo‘lganligi uchun nuqsonga nisbatan magnit maydon kuchlanganligi birdaniga ortadi (N_N>>N).

Talab qilingan magnit induksiya V_τ miqdorini olish va nuqsonlarni aniqlash uchun kerak bo‘lgan magnit maydonni optimal kuchlanganligi:

a) magnit yumshoq materiallar uchun (uglerodli va pastlegirlangan po‘latlar) N_P=(3....10)*10³ A/m.

b) magnit qattiq materiallar uchun ( legirlangan va yuqori uglerodli po‘latlar uchun) N_P=(10.....20)*10³ A/m ga teng.