«Tasdiqlayman» O'quv ishlari bo'yicha prof. Teshaev O. R

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI SOG'LIQNI SAQLASH VAZIRLIGI

TOSHKENT TIBBIYOT AKADEMIYASI
«TASDIQLAYMAN»

O'quv ishlari bo'yicha

prof. __________ Teshaev O.R.

«27» avgust 2015 y.


Davolash fakul`teti FAKUL`TET VA GOSPITAL JARROXLIK KAFEDRASI
FAKUL`TET JARROXLIK fani
YO'G'ON ICHAK KASALLIKLARI

mavzusi bo'yicha amaliy mashg'ulotlari uchun

O'QUV TEXNOLOGIYASI

Toshkent-2015

Tuzuvchilar: Professor Xakimov M.SH.

Dotsent: Berkinov U.B.

Assistent: Djafarov S.M.

O'quv texnologiyasi tasdiqlandi:

Davolash fakul`teti gospital va fakul`tet jarroxlik kafedrasi o'quv-metodik kengashi, protokol № 1 «27» avgust 2015 y.dan

Tema: YO'G'ON ICHAK KASALLIKLARI

1. 
   O'quv mashg'ulotida o'quv texnologiyasi modeli.
   

Davomiyligi – 5 ch	Talabalar soni – 8-10 chel.
O'quv mashg'uloti shakli	O'quv xonasida amaliyot darsi va seminar “qora kutichat” va “o'rgimchak ini” usullarini qo'llash bilan.
Mashg'ulot o'tkazilishi joyi	Mashg'ulot fakul`tet va gospital jarroxlik kafedrasida va statsionarda o'tkaziladi (o'quv xonasi, palata, bog'lov xonalari, poliklinika – TTA 2 -klinikasi).
O'quv mashg'uloti strukturasi	1. Kirish 2. Amaliy qism - bemorlar kuratsiyasi - amaliy ko'nikmalarni bajarish - amaliy qismni muxokama qilish 3. Nazariy qism - Nazariy qismni muxokama qilish 4. Baholash - o'z-o'ziga baho berish va o'zaro baholash - o'qituvchi tomonidan baholash 5. O'qituvchi xulosasi. Bilimlarni baholash. Kelgusi dars mashg'uloti bo'yicha savollarni berish.
O'quv mashg'ulotining maqsadi: Talabalarga yo'g'on ichak kasalliklari bilan ogrigan bemorlar, kuratsiya uchun olingan bemorlar misolida tekshirish yo'llarini, tashxis ko'yish, qiyosiy tashxis va davolash usullarini o'rgatish. Tugri ichak kasalliklari etiologiyasini, patogenezini, klassifikatsiyasi, klinikasi va umumiy davolash xususiyatlarini taxlili kilish.
O'qituvchining vazifalari: - Yo'g'on ichak kasallik-lari klinik manzarasi va kechishi xususiyatla-ri haqida talabalar bilimlarini mustah-kamlash va yanada chuqurlashtirish. - Yo'g'on ichak kasallik-lari klinik manzarasi va kasallikni kechish variantlari. - Boshqa kasalliklar bilan differentsial diagnostika o'tkazish tamoyillarini tushuntirish. - Talabalarda kasallik-ni o'z vaqtida erta aniqlash va xavfli asoratlar rivojlani-shidan avval bemorlar-ni ixtisoslashtirilgan muassasalarga yuborish ko'nikmalarini shakl-lantirish. Kasallikni yangi davo-lash usullari tamoyil-lari va oldini olish chora-tadbirlari bilan talabalarni tanishti-rish.	O'quv faoliyati natijalari: Talaba bilishi lozim: - diagnostika va differentsial diagnostika uslublari, va ularning asoratlari haqida; - tashxisni asoslash va ratsional davoni tanlash uchun instrumental-diagnostik tekshiruvlar interpretatsiyasi; - ushbu bemorlarning amaliyot oldi tayyorlashning o'ziga xos xususiyatlari; - operativ va konservativ davolash uchun ko'rsatmalar, va ularning o'ziga xosligini bilish; - amaliyot davri va undan keyingi asoratlarni oldini olish; - yo'g'on ichak kasalliklari bilan og'rigan bemorlarni tekshirish bo'yicha amaliy ko'nikmalarni o'zlashtirish; - maxsus tekshiruv usullarni o'rganish. Talaba bajara olishi lozim: Amaliy ko'nikmalarni bajara olishi – yo'g'on ichak kasalliklari bilan og'rigan bemorlarni tekshirish bo'yicha amaliy ko'nikmalarni o'zlashtirish, maxsus tekshiruv usullarni o'rganish, operativ va konservativ davolash uchun ko'rsatmalar va qarshi ko'rsatmalarni bilish.
O'quv metodlari va texnikasi	“Qora quticha” va “O'rgimchak ini” usullari, vaziyatli masalalar, mavzu bo'yicha testlar.
O'quv vositalari	O'quv qo'llanmalari, o'quv materiallari, slaydlar, video va audio materiallar, kasallik tarixi.
O'quv shakllari	Individual ishlash, guruxda kollektiv bilan ishlash, prezentatsiya qilish.
O'quv sharoitlari	Auditoriya, palata.
Monitoring va baholash	Og'zaki nazorat: nazorat savollari, guruxda o'quv vazifalarini bajarish, amaliy ko'nikmalarni bajarish; yozma nazorat: test o'tkazish.

2. Motivatsiya

Mashg'ulot mutaxassis shaxsini shakllanishiga, o'zini tuta bilishga o'rgatishga, tashxis qo'yishda ma'suliyatni xis qilishga o'rgatadi. Talabalar kasallikning xavfli asoratlari

rivojlangunga qadar o'z vaqtida adekvat operatsiyalarni bajarish lozim ekanligini bilishlari kerak, asoratlar rivojlanganda esa – eng informativ va zamonaviy

diagnostika xamda xirurgik davolash usullari bilan tanishtirish, operatsiyadan tashqari va operatsiya jarayonidagi asoratlar, ularni oldini olish usullari bilan

tanishtirish. Talabalarda klinik fikrlashni shakllantirish.
3. Fanlararo va fan ichida bog'liqlik

Shu mavzuni o'qitish talabalarning normal anatomiya, normal va patologik fiziologiya fanlari bo'yicha bilimlariga asoslanadi. Dars davomida olingan bilimlar ichki

kasalliklar, reanimatologiya va boshqa klinik fanlarni o'rganilganda kerak bo'ladi
4. Mashg'ulot mazmuni

4.1. Nazariy qism

Anatomik-fiziologik ma'lumotlar. Chambar ichak yo'g'on ichakning bir qismi bo'lib, uzunligi 1-2 m ga teng, uning diametri ko'richak sohasida 7-8 sm ga, distal sohasida esa 4-5

sm ga teng. U ko'richak, yuqoriga ko'tariluvchi, ko'ndalang, pastga tushuvchi chambar ichak, sigmasimon ichak qismlaridan iborat.

Yo'g'on ichak ingichka ichakdan farq qilib, bo'ylama mushak tolalari bir-biriga parallel yo'nalgan tasmalarni (teniae) hosil qiladi. Tasmalar orasida esa, bo'rtmalar (haustrae

coli) joylashib, ular orasida toraymalar almashinib keladi. Bundan tashqari gaustralar devorida ”yog'li shokilalar“ joylashadi.

Yuqoriga ko'tariluvchi chambar ichak mezoperitonel, ayrim xollarda esa, qisqa ichak tutqichiga ega bo'lib intraperitoneal joylashadi. U o'ng qovurg'a osti sohasida ”jigar

bukilmasi“ ni hosil qilib, uzunligi 50-60 sm bo'lgan, har tomonlama qorin parda bilan o'ralgan (intraperitoneal), uzun tutqichli ko'ndalang chambar ichakka o'tadi. Ko'ndalang

chambar ichak old yuzasiga katta charvi birikkan bo'ladi. Chap qovurg'a osti sohasida ko'ndalang chabar ichak ”taloq bukilmasi“ ni hosil qilib, aksariyat mezoperitoneal,

ba'zan in-traperitoneal joylashuvchi pastga tushuvchi chambar ichakka, u esa o'z navba-tida intraperitoneal joylashuvchi o'z tutqichiga ega bo'lgan sigmasimon ichakka o'tadi.

Chambar ichak o'ng yarmini yuqorigi tutqich arteririyasining tarmog'i bo'lgan yonbosh-chambar ichak (a. ileocolica), o'ng va o'rta chambar ichak (a.a. colica dextra et media) arteriyalari

qon bilan ta'minlasa, chap yarmini pastki tutqich arteriyasi tarmog'i – a. colica sinistra qon bilan ta'minlaydi. Chap cham-bar ichak arteriyasi o'rta chambar ichak arteriyasi

tarmog'i bilan anastomoz ho-sil qilib – Riolan ravog'ini yuzaga keltiradi. Sigmasimon ichakni qo'shimcha 2-3 ta sigmasimon arteriyalari (a. sigmoideae) ham qon bilan

ta'minlaydi.

Venoz qon oqimini yuqorida sanab o'tilgan arteriyalarga nomdosh venalar amalga oshirib, yuqori va pastki tutqich venalari (v.v. mesentericae superior et inferior), ular esa

darvoza venasini (v. porta) hosil qilishda ishtirok etadilar. Huddi shunday, limfa oqimi ham arteriyalar bilan yonma-yon o'tuvchi limfa tomirlari orqali yuqorigi va pastki

tutqich arteriyalari atrofida joylashuvchi limfa tugunlariga quyiladi.

Ichak faoliyatining nerv boshqarilishi nerv sistemasining parasim-patik va simpatik bo'limlari, Meysner va Auerbax chigallari tomonidan amalga oshirilib, bunda

parasimpatik bo'lim motorika va sekretsiyaning kuchayishiga imkon beradi, simpatik bo'lim esa bunga teskari ta'sirga ega.

Chambar ichakda 95% suv, elektrolitlar, ayrim gaz moddalar so'riladi. Bundan tashqari, ichak mikroflorasi ta'sirida V va K guruh vitaminlarining almashinuvi amalga

oshiriladi.

Mahsus tekshirish usullari.

Yo'g'on ichak kasalliklarida rentgenologik tekshirish to'g'ri diagnoz qo'yish uchun ob'ektiv ma'lumotlar beradigan asosiy usullardan biri hisoblanadi. Kontrast moddani

peroral yuborish ichakning motor funktsiyasini va ileotsekal klapan xolatini o'rganish uchun maqsadga muvofiq.

Irrigoskopiya (retrograd kontrastlash) ichakning xolatini, shaklini va uzunligini aniqlash, o'smalar, poliplar, kolit, divertikulyoz va boshqa kasalliklarni aniqlash

maqsadida qo'llaniladi.

Kolonoskopiya — bu yo'g'on ichakni endoskopik tekshirish usuli bo'lib, yo'g'on ichak patologiyasida diagnostik imkoniyatlarni birmuncha kengaytirdi. Najasni va ichak

aralashmalarini koprologik tekshirish, me'da-ichak yo'llarining turli bo'limlaridagi funktsional va organik zararlanishlar to'g'risida xulosa chiqarishga imkon beradi.
Chambar ichak anomaliyalari va rivojlanish nuqsonlari

Embriogenez buzilishi oqibatida chambar ichak joylashuvi (distopiyasi) vujudga kelib, u qorin bo'shlig'ining o'ng yoki chap yarmida joylashishi mumkin. Ichakning uzayib ketishi

uning barcha qismlari (dolixokoliya) yoki ayrim qismining (dolixosigma) uzayishi hisobiga yuzaga kelishi mumkin. Natijada, ichakning motor-evakuator funktsiyasi buzilib,

qabziyat, meteo-rizm, og'riqlar paydo bo'ladi.

Ichak stenozlari va atreziyalarining yakka xolatda yoki ko'plab joylashi-shi kuzatilib, bola tug'ilishining erta davrida o'tkir ichak tutilishi bel-gilari bilan namoyon bo'ladi.

Bu esa, xirurgik davo qo'llanilishini talab etadi.

Girshprung kasalligi

Girshprung kasalligi – chambar ichak megakoloni yoki gigantizmi, uning evakuator funktsiyasi buzilishi bilan kechuvchi tug'ma kasallik hisoblanib, qabziyat va qorinning keskin

dam bo'lishi bilan namoyon bo'ladi. Tug'iladigan har 5000 ta chaqaloqdan bittasida uchrashi mumkin. Asosan yosh bolalarda va o'smirlarda uchrab, kattalarda esa juda kam

xollarda kuzatiladi.

Etiologiya. Kasallik vegetativ nerv sistemasi rivojlanishining buzilishi, yo'g'on ichak mushaklararo (Auerbax) va shilliqosti (Meysner) nerv chigallari ganglionar

hujayralarining o'sib yetilmaganligi (gipo-ganglioz) yoki mutlaqo bo'lmasligi (aganglioz) oqibatida kelib chiqadi. Aganglionar zona kattalarda, asosan, to'g'ri ichakda,

bolalarda esa sigmasimon ichak yoki chambar ichakning boshqa qismlarida uchrab, ichakning bu qismi doimo spastik qisqargan xolatda, peristaltikasiz bo'ladi va ichak

mahsulotining ushbu sohadan qiyinchilik bilan o'tishi oqibatida ichakning normal innervatsiyali yuqori turuvchi sohalari kengayib, gipertrofiyaga uch-raydi. Ichakning

kengayib ketgan qismi gistologik tekshiruvida mushak tolalarining gipertrofiyasi va sklerozi aniqlanadi.

Klinikasi. Girshprung kasalligi belgilari ichak mahsuloti passaji-ning buzilishi bilan xarakterlanadi. Asosiy simptomlari – qorinning dam bo'lishi, bir necha

kundan bir necha oygacha ich kelmasligi, qabziyat, ich kelishga aslo mayl yo'qligi bilan ifodalanadi. Qorin keskin dam, assimet-rik bo'ladi, bunda chayqalish shovqinini payqash

mumkin. Ba'zan qabziyat ich surishi bilan almashinadi (paradoksal ich surishi). Qorinning tobora taranglashib dam bo'lishi diafragma ekskursiyasini cheklab qo'yadi, bu xolat o'z

navbatida nafas qisishiga, yurak urib ketishiga olib keladi. Qabziyat yuzaga kelishi bilan intoksikatsiya alomatlari: bosh og'rig'i, bexollik, ko'ngil behuzur bo'lishi, ishtaha

yo'qligi paydo bo'ladi.

Diagnostikasi. Bemorning shikoyatlari, anamnezidagi uzoq davom etib kelayotgan qabziyat bilan bir qatorda ob'ektiv ko'ruvda qabziyat, doimiy meteorizm natijasida

qorinning keskin dam bo'lishi, ba'zan najas toshlarini paypaslanishi kuzatiladi. Rektal tekshiruvda sfinkter tonusining kuchayganligi, ampulaning bo'sh bo'lishini ko'rish

mumkin. Rektoromanoskopiyada to'g'ri ichak spazmi sababli rektoskopning qiyinchilik bilan o'tishi, kengaygan joyga yetganda ”tushib ketish“ hissining paydo bo'lishi va shu

sohada najas toshlarining yig'ilib qolganligi aniqlanadi.

Irrigografiyada yo'g'on ichakning toraygan va kengayib ketgan (10-15 sm gacha) bo'limlari aniqlanadi. Ichakning kengaymagan bo'limlaridan kengaygan bo'limlariga o'tishi

voronkasimon shaklda bo'ladi (rasm 1.).

Kolonoskopiyada to'g'ri ichakning va sigmasimon ichak distal qismining diametrda 2,5-3 sm gacha torayganligini kuzatish mumkin. Bu sohada ichak peristal`tikasi kuzatilmaydi

devori qalinlashgan bo'lib ko'rinadi, ichak qiyinlik bilan bo'shaladi. Bo'shalgandan so'ng chambar ichak devorlari puchaymaydi.

Asoratlari. Chambar ichakning uzayishi va kengayishi turli bo'limlarining buralib qolishiga sabab bo'ladi va natijada o'tkir ichak tutilishi vujudga keladi. Ichak devorida

yaralar paydo bo'lishi, uning teshilishi, peritonit, qon ketishi, enterokolit rivojlanishi Girshprung kasalligining asoratlaridan hisoblanadi.

Davolash. Girshprung kasalligida konservativ davolash operatsiyaga tayyorgarlik bosqichi hisoblanadi, u ichakning bo'shatilishiga qaratilgan chora-tadbirlardan iborat.

Parhezga rioya qilish, ichak motorikasini yaxshilashga imkon beradigan yangi sabzavotlar va mevalardan iborat mahsu-lotlarni iste'mol qilish, ichak peristal`tikasini

fizioterapevtik usul-lar bilan yo'lga solish, turli xil xuqnalar qo'yish shular qatoriga kiradi.

Xirurgik davolash aganglionar zonani va yo'g'on ichakning dekompensa-siyalangan kengaygan bo'limlarini olib tashlab, ichak o'tkazuvchanligini tik-lashdan iborat.

Nospetsifik yarali kolit

Nospetsifik yarali kolit chambar va to'g'ri ichaklar shilliq qavatining yarali-nekrotik o'zgarishi bilan kechuvchi surunkali yallig'lanish kasalligidir. Abu Ali ibn Sino

asarlarida yo'g'on ichakda yaralar hosil qilish bilan o'tadigan qon aralash ich ketishi tasvirlangan. O'zbekiston olimlari bu patologiyani o'rganishga (professorlar I. A.

Kassirskiy, A. A. Askarov, U. A. Askarov), shuningdek nospetsifik yarali kolitni xirurgik davolashga (prof. S. M. A'zamxo'jaev) katta hissa qo'shdilar. O'rtacha har 100000

aholidan 1,2 tasi kasallanadi.

Etiologiyasi yetarli o'rganilmagan. Kasallikni chaqiruvchi mikrob yoki virusni aniqlash ustida olib borilgan ishlar natijasiz yakunlangan. Shu sababli kasallik kelib

chiqishida infektsion nazariya o'z ahamiyatini bir-muncha yo'qotgan. Buning aksi allergik jarayon esa, kasallik rivojlanishida muhim o'rin tutadi. Ovqatlanish ratsionidan sut,

tuxumga o'xshash allergen-larni olib tashlash kasallik klinik kechishini ijobiy tomonga o'zgartir-ganligi ma'lum. Bundan tashqari, immun jarayonlarning ahamiyati ham

kasal-lik rivojlanishida ma'lum bir ma'noga ega. Bemor qon zardobida yo'g'on ichak shilliq qavatiga qarshi mahsus antitelolarning bo'lishi buning yaqqol dalilidir.

Nospetsifik yarali kolit kelib chiqishida oilaviy moyillik ham muhim ahmiyat kasb etadi.

Patogenezi. Kasallik organizmning sensebilizatsiyasi va autoimmun reaktsiya rivojlanishi bilan kechadi. Ichak shilliq qavati antigen ishlab chiqaradi va unga qarshi

antitelolar paydo bo'ladi. Antigen-antitelo reaktsiyasi yuzaga keladi, keyin esa kolit, yaralar kelib chiqadi. Keyinchalik ikkilamchi infektsiya qo'shiladi, ichak nerv apparati

shikastlanadi, alimentar yetishmovchilik yuzaga keladi.

Patalogik anatomiyasi. Ichak devori shishgan, giperemiyalashgan, oson yirtiluvchan bo'lib, shilliq qavatida ko'plab yara va eroziyalar paydo bo'ladi. Yara tubida ba'zan,

arroziyaga uchrovchi va qon ketishiga sabab bo'luvchi qon tomirlar ko'rinib turadi, ayrim xollarda yaralar chuqurlashib ichak perfo-ratsiyasiga olib keladi. Shilliq qavat

fibrin parda bilan qoplangan, ba'zi-da kasallik juda og'ir kechib, hatto shilliq qavatning ko'chib tushishi ham kuzatiladi. Gistologik tekshiruvda shilliq qavat atrofiyasi,

shilliq osti qavatining leykotsitar infil`tratsiyasi va kriptalarda mikroabstsesslar yuzaga kelib, keyinchalik ichak devori chandiqli fibrozi va psevdopolipozi vujudga

keladi (rasm 2.).

Nospetsifik yarali kolit chambar va to'g'ri ichakning barcha qismiga tarqalgan bo'lishi mumkin (total zararlanish), ba'zan alohida ichak qism-larini egallashi ham mumkin

(segmentar zararlanish).

Nospetsifik yarali kolit klinik kechishida uning qaysi shakli ekanligi ahamiyatga ega. O'tkir (yashin tezligida kechuvchi) shaklida (10% bemorlarda) kasallik juda og'ir kechadi.

Bunda ich surishi sutkasi 40 marotabagacha yetishi mumkin. Najas shilliq, qon, yiring aralash bo'ladi, qorinda kuchli og'riq tenezmlar, qayt qilish, yuqori harorat yuzaga

keladi. Bemorning axvoli og'ir, qon bosimi tushishi, pul`sining tezlashuvi kuzatiladi. qorin kattalashgan, paypslaganda yo'g'on ichak bo'ylab og'riqli. Leykotsitoz, leykotsitar

formulaning chapga siljishi, gemoglobin, eritrotsitlar sonining gematokrit ko'rsatkichining kamayishi kuzatiladi. Ich surishining davom etishi organizmning

suvsizlanishiga, tana vaznining pasayishiga, suv-elek-trolit almashinuvining va kislota-ishqor muvozanatining buzilishlariga olib keladi. Rektoromanoskopiyada ichak

shilliq qavati shishgan, undan qon ketayotganligi, ichak bo'shlig'ida shilliq, qon va yiring borligi ko'rinadi. Kasallikning o'tkir shakli ko'pincha og'ir asoratlar bilan kechadi –

massiv qon ketishi, ichak perforatsiyasi, ichak toksik dilyatatsiyasi. O'lim kasallikning birinchi kuni (yashin tezligida kechuvchi shakli) yoki yaqin oylar ichida yuzaga kelishi

mumkin. O'tkir shakli ko'p uchramasada, undagi letallik 20% ni tashkil qiladi.

Ko'pchilik (50%) bemorlarda kasallikning surunkali retsidivlovchi shakli uchraydi. Bu shaklida kasallikning avj olish va remissiya davrlari almashinib keladi. Remissiya

davri bir necha yilgacha davom etishi mumkin. Kasallikning avj olishiga emotsional stress, ko'p charchash, parhezni buzish, antibiotik va surgi dorilarni qo'llash sabab bo'lishi

mumkin. Avj olgan davri huddi o'tkir shaklini eslatadi. Remissiya davrida bemorlar xech qanday shikoyat bildirmaydilar, ammo, najas shakllanmagan xolatda qoladi. Ayrim

xollarda kasallik o'tkir yoki asta-sekinlik bilan boshlanib, to'xtovsiz ravishda kuchayib boradi. Bu kasallikning surunkali uzluksiz shakli hisoblanib, 35-40% bemorlarda

uchraydi.

Nospetsifik yarali kolitning barcha shakllariga anemiya, jigarning yog'li distrofiyasi xos bo'lib, og'ir kechuvchi shaklida gipoal`buminemiya, beta- va gammaglobulin

miqdorining ko'payishi kuzatiladi. Ko'p miqdorda suv va elektrolit yo'qotilishi oqibatida organizmda suv-elektrolit muvozanatining buzilishi, suvsizlanish, gipokaliemiya

vujudga keladi. Natijada vitamin almashinuvi buziladi. Ichak devorining destruktsiyasi juda og'ir asoratlarga – qon ketishi (5-6%), perforatsiya (3-4%), ichak toksik

dilyatatsiyasi (NYAKning barcha shakllari bo'yicha bemorlarning 2-6% ida, o'tkir shakli bilan og'rigan bemorlarning 10-20% ida), stenoz, malignizatsiya (7-10%) olib keladi.

Ba'zan, qon ketishi shu darajada kuchli bo'ladiki, hatto shoshilinch jar-rohlik amaliyoti haqida savol dolzarb bo'lib qoladi. Huddi shunday ichak perforatsiyasi va toksik

dilyatatsiyasida ham operativ davo yakuniy hisobla-nadi.

Nospetsifik yarali kolit rak oldi kasallik hisoblanadi. Yo'g'on ichak raki 5-7% bemorlarda, kasallik boshlangandan 10-20 yil o'tgach esa bu ko'rsatkich 40% ni tashkil qiladi.

Diagnostikasi bemorning shikoyati, anamnezi, rektoromanoskopiya, ir-rigografiya, kolonoskopiya natijalariga asoslanib bajariladi.

Davolash. Konservativ davo oqsilga boy, uglevodlar va sutni cheklovchi parhezdan, desensibilizatsiyalovchi va antigistamin dori vositalari (dimedrol, pipol`fen, suprastin,

tavegil), vitaminlar (A, YE, S, K, V guruh), bakteriostatik preparatlar (etazol, ftalazol, sul`gin, enteroseptol) dan tashkil topadi. Bundan tashqari, salazopiridazin

antimikrob va desensibi-lizatsiyalovchi ta'sir ko'rsatib, juda yaxshi natija beradi. Davo natijasiz bo'lgan xolatlarda davoga steroid gormonlarni (prednizolon,

deksametazon) qo'shish maqsadga muvofiqdir.

Xirurgik davo kasallik asoratlari yuzaga kelganda, ya'ni, profuz qon ketganda, ichak perforatsiyasi va toksik dilyatatsiyasida qo'llaniladi. Bundan tashqari, operativ davo

kasallikning uzluksiz va retsidivlovchi shakllarida, konservativ davo natija bermaganda, rak rivojlanganda ham qo'llaniladi. Ichak toksik dilyatatsiyasida ileo- yoki

kolostomiya amaliyoti bajariladi. Qolgan xolatlarda zararlangan ichak qismi rezektsiyasi, kolektomiya yoki ileostomiya bilan yakunlanuvchi koloproktektomiya amalga

oshiriladi.
Chambar ichak divertikullari va divertikulyozi

Tug'ma divertikullar embrional davrda gistogenezning buzilishi oqibatida yuzaga keladi. Orttirilgan divertikullar esa, ichak mushak qavati defektlaridan shilliq

qavatning bo'rtib chiqishi natijasida rivojlanadi (sohta divertikul). Ichak devorida mushak qavati uning ko'ndalang yo'nalgan tasmalari orasida sust rivojlanganligi

tufayli shu yerda paydo bo'ladi. Ayniqsa, ichak devorida qon tomirlar kiradigan teshiklari sohasida diver-tikullar ko'p uchraydi. Divertikullar kelib chiqishida ichakdagi

yallig'lanish jarayoni, qabziyat muhim rol` o'ynaydi. Kasallik aksariyat 40 yoshdan oshgan odamlarda ko'p uchraydi. Divertikullar 3-5 mm li bo'yinchasi va diametri 0,5-1,5 sm

bo'lgan tanasiga ega bo'rtmalardan iborat. Ko'pincha divertikullar sigmasimon va pastga tushuvchi chambar ichak (68%) larda kuzatiladi. diver-tikul kattalashavergach, uning

devori yupqalashib, shilliq qavati atrofiyaga uchraydi va natijada najasning shu joylarda turib qolishi oqibatida eroziyalar, yaralar hamda divertikulitlar rivojlanadi

(rasm 3.).

Divertikulyoz klinik belgilarisiz kechib, yallig'lanish jaryoni (divertikulitlar) rivojlanishi bilan qorin pastida og'riq, qabziyatning ich surishi bilan almashinib

kelishi,ishtaha pasayishi, ko'ngil aynishi, ba'zan qayt qilish bilan ifodalanasa, keskin yallig'lanish jarayoni tana harorat-ining subfebril bo'lishi, qorindagi og'riqlarning

intensivliligining or-tishi, lekotsitoz bilan namoyon bo'ladi. Qorinni paypaslaganda zararlangan soha ustida kuchli og'riq, mushaklar biroz tarangligi kuzatiladi.

Klinik kechishi huddi o'tkir appenditsitga o'xshab ketadi, ammo bu belgilar qorinning chap tarafida aniqlanadi. 2-27% xolatlarda divertikul qorin bo'shlig'iga yorilib

peritonitni, qorin orti sohasiga yorilib qorin orti flegmonasini va ichak tutqichi klechatkasiga yorilib esa parakolik abstsessni keltirib chiqaradi. Divertikul ichida

hosil bo'lgan abstsess ichak bo'shlig'iga yorilib belgilarisiz kechsa, uning qorin bo'shlig'iga yorilishi peritonitga, bo'shliqli a'zoga yorilishi esa, ichki oqma rivojlanishiga olib

keladi. Uzoq muddat davom etib kelgan divertikul bitishmalar hosil qilib, o'tkir ichak tutilishiga sabab bo'ladi. Yo'g'on ichak divertikulida 3-5% bemorlarda qon ketish

asorati kuzatiladi. Bunda arteriya devori arroziyaga uchrab, aksariyat xollarda u profuz bo'ladi va umumiy xolsizlik, bosh aylanishi, teri qoplamlarining oqimtir tusda

bo'lishi, najasning qon aralash kelishi, taxikardiya belgilari bilan namoyon bo'ladi.

Diagnostikasi. Irrigoskopiya tekshiruv usullari ichida eng ma'quli hisodlanib, u nafaqat diagnostik, balki, davolash muolajasi bilan qimmat-lidir (qon ketayotgan

tomirli divertikul bo'shlig'ini bariy oxagi bilan tamponada qilish). Divertikulitda kolonoskopiya va rentgenologik tekshi-ruvlarini o'tkazish uning perforatsiyasi yuz

berishi mumkinligi tufayli xavflidir.

Davolash. Konservativ (parhez, spazmolitiklar, antibioti¬klar, sul`fanilamid preparatlari, antiseptik vositali huqnalar). Xirurgik da-voga ko'rsatma divertikul

perforatsiyasi, o'tkir ichak tutilishi, massiv qon ketishi, juda kuchli divertikulitda medikamentoz davo naf bermaganda va ichki oqmalar rivojlanganda yuzaga keladi.

Operatsiya gemikolektomiya, sigmasimon ichak rezektsiyasi bilan ifodalanadi.
Chambar ichak poliplari

Polip havfsiz o'smalar katoriga kiradi, biroq uning malignizatsiyaga moyilligi bor, aksariyat chambar ichakning chap yarmida joylashadi (75% to'g'ri va sigmasimon chambar

ichakda uchraydi). Poliplar yakka va ko'p sonli, o'lchami 0,5 dan 2 sm gacha bo'ladi, ular ichak bo'shligiga osilib turadi.

Chambar ichakning yuvenal, giperplastik, bezsimon, bezsimon-tukli, tukli diffuz polipozi uchraydi.

Poliplar paydo bo'lishini aksariyat yallig'lanish, kolit, dizenteriya, yarali proktosigmoidit bilan bog'laydilar.

Klinik manzarasi qorinda joylashishi aniq bo'lmagan og'riqlar, ich ketishi, qon, shilimshik aralash najas, qabziyat, ichakda g'alati sezgi (diskomfort) bilan xarakterlanadi.

Diagnostikasi: klinik simptomlari va anamnez ma'lumotlari bilan birga rekto- va kolonoskopiya, irrigoskopiyaning muhim ahamiyati bor.

Poliplarni davolash usulini har kim o'ziga xos tanlashi kerak. Yakka poliplar elektrokoagulyatsiya yo'li bilan rekto- yoki kolonoskop orqali olib tashlanadi.

Operatsiya usulida olib tashlashning iloji bo'lmasa, ichak devorini polip zonasida ponasimon qilib kesiladi. Polip malignizatsiyasida esa radikal operatsiya: o'ng tomonlama

yoki chap tomonlama gemikolektomiya qilinadi. Chambar ichak diffuz polipida subtotal kolektomiya qilinib, ileorektal yoki ileosigmasimon anastomoz qo'yiladi.

4.2. Ushbu mashg'ulotda yangi pedagogik texnologiyalarni qo'llash

«QORA QUTICHA» usulini qo'llash.

Ushbu usul mashg'ulot davomida xamkorlikda ishlash va har bir talabaning faol qatnashishini ko'zda tutadi, o'qituvchi butun guruh bilan ishlaydi.

Xar bir talaba qora qutichadan savol yozilgan kartochkani oladi.

Talabaga javob berish uchun 3 daqiqa beriladi. So'ngra javoblar muhokama qilinadi. Usulning ohirida o'qituvchi berilgan javoblarni muhokama qiladi va talabalarning

faolligini aniqlaydi.

Ushbu usul talaba nutqi, fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi va talabada mustaqil fikrlash, muloxaza yuritishni shakllantiradi.

Annotatsiya turlari:

Bemorda defekatsiya vaktida kup mikdorda axlatga aralashmagan xolda kirmizi kon chikishi kuchatiladi

«O'RGIMCHAK INI» usulini qo'llash.

Talabalarga o'tgan darslardan savollar tayyorlash uchun vaqt beriladi.

Ishtirokchilar doira bo'lib o'tirishadi.

Ishtirokchilarning biriga ip bilan bog'langan koptokcha beriladi, u xoxlagan talabaga o'zi oldindan tayyorlagan savolni ( javobni o'zi bilishi shart) berib, koptokchani

topshiradi.

Koptokchani olgan talaba savolga javob beradi (savol bergan ishtirokchi javobni sharxlab turadi) va savolni boshqa ishtirokchiga beradi. Bu musobaka hamma ishtirokchilar

“”o'rgimchak ini”ga o'ralguncha davom etadi.

Hamma talabalar savol berib bo'lgach, ohirga talaba qo'lidagi koptokchani birinchi savol bergan ishtirokchiga qaytaradi va unga savol beradi va x.k., bu xol chigal yechilgunga

qadar davom etadi.

Eslatma: talabalardan xar bir javobga e'tiborli bo'lish talab qilinadi, chunki oldindan qaysi talabaga koptokcha berilishi noma'lum.

4.3. Taxliliy qism

Vaziyatli masala:

Nospetsifik yarali kolitda yo'g'on ichakni o'tkir dilatatsiyasiga xarakterli xususiyat.

A. Utkir formalarida uchrashi*

B. Kuprok total formalarida rivojlanishi

V. Rentgenologik tekshiruvda aniklanidi

G. Kabziya shilimshik aralash

D. Perforatsiya rivojlanish xafi

5. Amaliy qism

Amaliy ko'nikmalar bo'yicha topshiriqlarni bajarish (differentsial tashxis o'tkazish va so'ngi tashxisni asoslash, to'g'ri parxez va rejali davoni belgilash, UTT, rentgenologik

tekshiruv).
1. DIFFERENTSIAL TASHXIS UTKAZISH VA YAKUNIY TASHXISNI ASOSLASH.
Maqsad: differentsial tashxis o'tkazish va so'ngi tashxisni asoslashni o'rgatish.

№	Chora tadbirlar	Bajarmadi	To'liq bajardi
1.	Klinik simptomlari ushbu kasallik bilan o'xshash bulgan kasalliklarni keltirib o'tish	0	25
2.	Asosiy klinik sindromlarning differentsial tashxisini o'tka-zish	0	35
3.	Shikoyatlar, anamnez, ob'ektiv va laborator tekshiruvlarga asosla-nib va differentsial tashxis utkazib sungi tashxisni qo'yish	0	40
	Jami	0	100

To'g'ri parxez va rejali davoni belgilash.

Maqsad: Kasallikni davolash va remissiyaga erishish.

№	Chora tadbirlar	Bajarmadi	To'liq bajardi
1.	Pevzner bo'yicha davo parxezlarining xarakteristikasini o'rganish	0	10
2.	Tashxisga mos ravishda parxez stolini to'g'ri tanlash	0	10
3.	Parxezning sifatini baholash	0	20
4.	Tashxisga mos ravishda va kasallikni og'irlik darajasini hisobga olib asosiy terapiyani tayinlash	0	20
5.	Tashxisga mos ravishda va kasallikni og'irlik darajasini hisobga olib simptomatik terapiyani tayinlash	0	20
6.	Profilaktik choralar	0	20
	Jami	0	100

6. Bilim, amaliy ko'nikmalarni nazorat qilish turlari

1. Og'zaki;

2. Yozma;

3. Vaziyatli masalalarni yechish;

4. O'zlashtirgan amaliy ko'nikmalarni ko'rsata olish
7. Joriy nazoratni baholash mezoni

№	O'zlashtirish % va balda	Baho	Talabaning bilish darajasi
1.	96-100	Аlo «5»	Yo'g'on ichak kasalliklari ta'rifi, tasnifi, etiologiyasi va patogenezi, turli davolash usullariga bo'lgan ko'rsatmalar va qarshi ko'rsatmalar, asoratlar bo'yicha berilgan savollarga to'liq javob beradi. Xulosa va qaror qabul qila oladi, ijodiy fikrlay oladi, mustaqil mushohada yurita oladi. Vaziyatli masalalarga to'liq asoslangan va ijodiy yondoshgan holda javob beradi. Interaktiv o'yinlar o'tkazishda yuqori faollik bilan va ijodiy yondasha oladi, amalda qo'llay oladi. Barcha test savollarini va vaziyatli masalalarni to'g'ri yecha oladi. Savollarni mohiyatini tushunadi, to'g'ri javob beradi, ishonch bilan aytib beradi, aniq tasavvurga ega.
2.	91-95		Yo'g'on ichak kasalliklari ta'rifi, tasnifi, etiologiyasi va patogenezi, turli davolash usullariga bo'lgan ko'rsatmalar va qarshi ko'rsatmalar, asoratlar bo'yicha berilgan savollarga to'liq javob beradi. Xulosa va qaror qabul qila oladi, ijodiy fikrlay oladi, mustaqil mushohada yurita oladi. Vaziyatli masalalarga to'liq asoslangan va ijodiy yondoshgan holda javob beradi. Interaktiv o'yinlar o'tkazishda yuqori faollik bilan va ijodiy yondasha oladi, amalda qo'llay oladi. Vaziyatli masalalarni 1 xatolik bilan to'g'ri yecha oladi. Test savollarini 1 xatolik bilan to'g'ri yecha oladi. Savollarni mohiyatini tushunadi, to'liq javob beradi, ishonch bilan aytib beradi.
3.	86-90		Yo'g'on ichak kasalliklari ta'rifi, tasnifi, etiologiyasi va patogenezi, turli davolash usullariga bo'lgan ko'rsatmalar va qarshi ko'rsatmalar, asoratlar bo'yicha berilgan savollarga to'liq javob beradi. Xulosa va qaror qabul qila oladi, ijodiy fikrlay oladi, mustaqil mushohada yurita oladi. Vaziyatli masalalarga to'liq asoslangan va ijodiy yondoshgan holda javob beradi. Interaktiv o'yinlar o'tkazishda yuqori faollik bilan va ijodiy yondasha oladi, amalda qo'llay oladi. Vaziyatli masalalarni 2-3 xatolik bilan to'g'ri yecha oladi. Test savollarini 2-3 xatolik bilan to'g'ri yecha oladi. Savollarni mohiyatini tushunadi, 1 savolga noaniqlik bilan javob beradi.
4.	81-85	Yaxshi «4»	Yo'g'on ichak kasalliklari ta'rifi, tasnifi, etiologiyasi va patogenezi, turli davolash usullariga bo'lgan ko'rsatmalar va qarshi ko'rsatmalar, asoratlar bo'yicha berilgan savollarga to'liq javob beradi. Xulosa va qaror qabul qila oladi, ijodiy fikrlay oladi, mustaqil mushohada yurita oladi. Vaziyatli masalalarga to'liq asoslangan va ijodiy yondoshgan holda javob beradi. Interaktiv o'yinlar o'tkazishda yuqori faollik bilan va ijodiy yondasha oladi, amalda qo'llay oladi. Vaziyatli masalalarni 2-3 xatolik bilan to'g'ri yecha oladi. Test savollarini 2-3 xatolik bilan to'g'ri yecha oladi. Savollarni mohiyatini tushunadi, 2-3 savolga noaniqlik bilan javob beradi.
5.	76-80		Yo'g'on ichak kasalliklari ta'rifi, tasnifi, etiologiyasi va patogenezi, turli davolash usullariga bo'lgan ko'rsatmalar va qarshi ko'rsatmalar, asoratlar bo'yicha berilgan savollarga to'liq javob beradi. Xulosa va qaror qabul qila oladi, ijodiy fikrlay oladi, mustaqil mushohada yurita oladi. Vaziyatli masalalarga to'liq asoslangan va ijodiy yondoshgan holda javob beradi. Interaktiv o'yinlar o'tkazishda yuqori faollik bilan va ijodiy yondasha oladi, amalda qo'llay oladi. Vaziyatli masalalar, test va savollarga 3-4 xatoliklar bilan javob beridi.
6.	71-75		Yo'g'on ichak kasalliklari ta'rifi, tasnifi, etiologiyasi va patogenezi, turli davolash usullariga bo'lgan ko'rsatmalar va qarshi ko'rsatmalar, asoratlar bo'yicha berilgan savollarga to'liq emas, ammo to'g'ri javob beradi. Xulosa va qaror qabul qila oladi, ijodiy fikrlay oladi, mustaqil mushohada yurita oladi. Vaziyatli masalalarga to'g'ri javob beradi. Interaktiv o'yinlar o'tkazishda yuqori faollik bilan va ijodiy yondasha oladi, amalda qo'llay oladi. Test va savollarga 3-4 xatoliklar bilan javob beridi.
7.	66-70	Qoniqarli «3»	Yo'g'on ichak kasalliklari ta'rifi, tasnifi, etiologiyasi va patogenezi, turli davolash usullariga bo'lgan ko'rsatmalar va qarshi ko'rsatmalar, asoratlar bo'yicha berilgan savollarga to'liq, ammo 60%ga to'g'ri javob beradi. Xulosa qabul qiladi, ammo qaror qabul qila olmaydi, har doim ham mustaqil mushohada yurita olmaydi. Vaziyatli masalalarni yarmiga to'g'ri, to'liq asosli javob beradi. Interaktiv o'yinlar o'tkazishda qatnashadi va ijodiy yondasha oladi, amalda qo'llay oladi. Vaziyatli masalalar, test va savollarni yarmiga to'g'ri javob beradi.
8.	61-65		Yo'g'on ichak kasalliklari ta'rifi, tasnifi, etiologiyasi va patogenezi, turli davolash usullariga bo'lgan ko'rsatmalar va qarshi ko'rsatmalar, asoratlar bo'yicha berilgan savollarga to'liq emas, ammo 50%ga to'g'ri javob beradi. Xulosa va qaror qabul qila olmaydi, har doim ham mustaqil mushohada yurita olmaydi. Vaziyatli masalalarni yarmiga to'g'ri, har doim ham to'liq asosli bo'lmagan javob beradi. Interaktiv o'yinlar o'tkazishda qatnashadi, har doim ham asosli xulosa qabul qila olmaydi, amalda qo'llay olmaydi. Vaziyatli masalalar, test va savollarni yarmiga to'g'ri javob beradi.
9.	55-60		Yo'g'on ichak kasalliklari ta'rifi, tasnifi, etiologiyasi va patogenezi, turli davolash usullariga bo'lgan ko'rsatmalar va qarshi ko'rsatmalar, asoratlar bo'yicha berilgan savollarga to'liq emas, ammo 50%ga to'g'ri javob beradi. Xulosa va qaror qabul qila olmaydi, mustaqil mushohada yurita olmaydi. Vaziyatli masalalarni yarmiga to'g'ri, to'liq asosli bo'lmagan javob beradi. Interaktiv o'yinlar o'tkazishda qatnashadi, har doim ham asosli xulosa qabul qila olmaydi, amalda qo'llay olmaydi. Vaziyatli masalalar, test va savollarni yarmiga to'g'ri javob beradi.
10.	31-54	Qoniqarsiz «2»	Berilgan savollarni 1/5 qismiga to'g'ri javob beradi. Yo'g'on ichak kasalliklari ta'rifi, tasnifi, etiologiyasi va patogenezi, turli davolash usullariga bo'lgan ko'rsatmalar va qarshi ko'rsatmalar, asoratlar bo'yicha berilgan savollarga talaba javob bera olmaydi. Xulosa va qaror qabul qila olmaydi, mustaqil mushohada yurita olmaydi. Vaziyatli masalalarni noto'g'ri, asossiz yondogan holda yechadi. Interaktiv o'yinlarda qatnashmaydi, asosli xulosalar qabul qila olmaydi, amalda qo'llay olmaydi.
11.	20-30		Savollarga javob bera olmaydi. Yo'g'on ichak kasalliklari ta'rifi, tasnifi, etiologiyasi va patogenezi, turli davolash usullariga bo'lgan ko'rsatmalar va qarshi ko'rsatmalar, asoratlarni bilmaydi. Xulosa va qaror qabul qila olmaydi, mustaqil mushohada yurita olmaydi. Vaziyatli masalalarni noto'g'ri, asossiz yondogan holda yechadi. Interaktiv o'yinlarda qatnashmaydi, asosli xulosalar qabul qila olmaydi. Barcha vaziyatli masalalar va testlarni noto'g'ri yechadi. Talaba darsda qatnashmoqda, kiyimlari joyida, daftar va fonendoskopi o'zi bilan birga.

8. Mashg'ulotning kartasi

№	Mashg'ulot bosqichlari	Mashg'ulot shakli	Davomiy-ligi (90 min.)
1.	1. O'qituvchining kirish so'zi (mavzuni asoslash).		5
2.	Amaliy mashg'ulot mavzusini muhokama qilish, yangi pedagogik texnologiyalar (kichik guruhlar, munozara-bahs, vaziyatli masala, «qorbo'ron», «aylana stol» va h.k.), shuningdek, ko'rgazmali materiallar (slayd, audio-videokasseta, mulyaj, fantom, EKG, rentgenogramma va h.k.) ni qo'llagan holda talabalarning dastlabki bilim darajasini tekshirish.	so'rov, tushuntirish	20
3.	Muhokamaga yakun yasash.		5
4.	Talabalarga mashg'ulotning amaliy qismini bajarish uchun topshiriq berish. Topshiriqlarni bajarish tartibi bo'yicha ko'rsatmalar va tushuntirish berish. Mustaqil kuratsiya.		10
5.	Talabalarni mashg'ulotning amaliy qismini o'qituvchi yordamida egallashi (tematik bemor kuratsiyasi)	kasallik tarixi, ishbilarmon o'yinlar, klinik vaziyatli masala	10
6.	Tematik bemorni laboratoriya, instrumental tekshiruvlaridan olingan natijalarni tahlili, differentsial diagnostika, davolash va sog'lomlashtirish rejasini tuzish, retseptlar yozish va h.k.	klinik-laborator anjomlar bilan ishlash	10
7.	Talabalarning o'zlashtirgan nazariy bilimlarini va amaliy ish natijalarini muhokama qilish, mustahkamlash va mashg'ulot maqsadiga erishilganlik darajasini hisobga olgan holda guruh faoliyatini baholash.	og'zaki so'rov, test, munozara-bahs, amaliy ish natijalari¬ni tekshirish	25
8.	Ushbu mashg'ulot bo'yicha o'qituvchining xulosasi, har bir talaba faoliyatini 100-ballik tizim bo'yicha baholash va e'lon qilish. Keyingi darsga tayyorlanish uchun talabalarga vazifa berish (savollar to'plami).	Axborot, mustaqil tayyorlanish uchun savollar	5

9. Tekshiruv savollari

1. Yo'g'on ichak kasalliklari xakida tushuncha, etiopatogenezi, klinikasi, tashxisi va davolash yo'llari.

2. Yo'gon ichak kasalliklari tasnifi

3. Yo'g'on ichak kasalliklarining davolash xususiyatlari.

4. Yo'gon ichak kasalliklari konservativ davolash printsiplari.

5. Yo'gon ichak kasalliklari jarroxlik yo'li bilan davolash.

6. Tashxis ko'yishga va jarroxlik amaliyotiga tayyorlashga o'rgatish.

7. Yo'g'on ichak kasalliklarining jarroxlik amaliyotiga ko'rsatmalari.

10. Tavsiya etilgan adabiyotlar

1. A.M. Aminev, Rukovodstvo po proktologii. Kuybishev, 1973y.

2. SH.I. Karimov, N.X. Shamirzaev., «Xirurgik kasalliklar» Toshkent, 1994y.

3. I.YU. Yudin. Xirurgicheskie lecheniya nespetsificheskogo yazvennogo kolita: vozmojnosti rekonstruktivnix operatsiy, Moskva 1976y.

4. SH. Drobniy «Xirurgiya kishechnika», Budapesht 1983y.

5. M.F. Mazurik «Ambulatornaya xirurgiya» 1988y.

Mavzu bo'yicha Internetdagi adreslar:

http://www.tma.tmn.ru/Vestnik

http://medi.ru/doc/83.htm

http://www.rmj.net/index.htm

http://www.consilium-medicum.com/media/refer

http://www.mediasphera.aha.ru