Tasdiqlayman” Farg’ona pedagogika kolleji O`ibd o`rinbosari O. Tuychibayeva

Ustamasiz zanjir to'qish. Kerakli uzunlikdagi zanjir hosil bo'lgach, burilish halqasi to'qiladi. Zanjirni o'ng tomoni bilan chap qo'lning ko'rsatkich barmog'i bo'ylab qo'yiladi va chap qo'lning bosh barmog'i bilan ushlab turib, ilgak zanjirning o'ng tomonidan uchinchi halqasiga suqiladi (ilgakning o'zida turganhalqa, ya'ni burilish halqasi ham qo'shib hisoblanadi). Kalavadagi ip ilgakda ilib olinadi va havo halqasi orqali tortib chiqariladi. Ilgakda ikkita halqa hosil bo'ladi. Yana ilgak bilan kalavadagi ipni olib, bu halqalar bog'lanadi. Ilgakda yana bitta halqa qoladi. Ikkinchi qator-ning zanjirini to'qish uchun ilgakni navbatdagi halqaning o'rtasiga suqiladi va kalavadan yana ip ilib olib, yana havo halqasidan tortib olib chiqariladi. Ilgakda bog'la-nadigan yana ikkita halqa hosil bo'ladi. Keyingi zanjirlar ham shu tariqa to'qiladi. Ustamasiz zanjir bilan to'qilgan buyumlar zich va tarang bo'ladi.

Ustamali zanjir.Ustamali zanjir bilan to'qilganda buyum nafis va jimjimador chiqadi. Bir ustamali zanjir quyidagicha to'qiladi. Birinchi (yetakchi) halqali ilgak uchining ustiga o'ng tomondan ip tashlanadi — bu ip ustama ipdir. Ustama ipli ilgak halqaga sanchiladi (chetidan uchinchi halqa); agar ustunchalar zanjir bilan to'qilsa, kalavadagi ip ilib olinadi va uni halqa shaklida ilgakka tortiladi. Bu vaqtda ilgakda ikkita halqa hosil bo'ladi, ularning o'rtasida esa ustama ip bo'ladi.

I lgakbilankalavadanipilibolinadivaqo'shnihalqabilanustamaipdantortibo'tkaziladi, ilgakdayanaikkitahalqabo'ladi. So'ngra ip ilib olinadi va bu ikkala halqadan tortib chiqariladi. Ilgakda yana bitta yetakchi halqa hosil bo'ladi. Agar ustunchalar to'qish zanjirdan boshlanmay, ustamali yoki ustamasiz zanjirdan iborat polotnodan boshlansa, u holda birinchi ustunida uchta havo halqasi hosil qilinadi.

Uchinchi yetakchi halqadan ustamali ustuncha to'qish boshlanadi. Ilgak bilan ishlagan vaqtda ba'zi bir maxsus terminlarni bilib olish kerak. Burilish halqasi - to'qish vaqtida to'rning bir qatoridan ikkinchi qatoriga o'tishda ilgakda turiladigan halqadir. Ilgak bilan to'qilgan qator yoki zanjirning ustki qismi bir-biriga ulangan halqalarga o'xshaydi. To'qilayotgan to'rning to'qilish tomonidan tashqarida turuvchi halqa qismi, tashqi yarim halqa deyiladi. To'quvchiga nisbatan narsaning ichki tomonida turuvchi halqa qismi ichki yarim halqa deyiladi. Ichki va tashqi yarim halqalar asosiy halqani tashkil qiladi. Amaliy qo'llanmalarda ishlarning tavsifi berilganda ilgakni qaysi halqaga — tashqi, ichki yoki asosiy halqaga suqish kerakligi ko'rsatiladi.

Ustuncha (ustamaliyokiustamasizustuncha) to'qibbo'lgandankeyinilgakdaqolganhalqaetakchihalqadeyiladi. U keyingi ustuncha yoki zanjirning boshlanishi hisoblanadi.

Ayrim buyumlarni to'qigan vaqtda ularni kengaytirish yoki zichlashtirish, ya'ni halqa sonini kamaytirish yoki ko'paytirish kerak bo'ladi. Halqa qo'shish uchun asosiy halqaga ustamali yoki usta­masiz bitta halqa emas, ikkita, uchta halqa to'qish kerak. Buyumni qo'shimcha havo halqalari bilan kengaytirish mumkin, bu halqalar ustamali yoki ustamasiz ustunchalar orasiga to'qiladi.

Buyumlarni zichlashtirish uchun halqalalr sonini qisqartirish lozim: ustamali yoki ustamasiz ustunchalar asosiy halqaga to'qilmay, oralatib to'­qiladi. Ilgak bilan to'qishni o'rganish uchun havo halqasi bir xil bo'lgan zanjir to'qishni mashq qilish kerak. To'qilgan zanjirni bog'ich o'rnida ishlatish mum-kin (narsalar osish, papkalarga bog'ich qilish va boshqalar). Agar uzunligi 25 sm li bog'ich kerak bo'lsa, ip uch barobar ortiq olinadi.

Suyakdan ishlangan ilgak bilan qalin ip yoki sutajdan zanjir to'qishni o'rganish oson bo'ladi.