Tasdiqlangan fan dasturiga muvofiq ishlab chiqildi

 
iqtisodiy ong
 
iqtisodiy tafakkur
 
iqtisodiy xulq
.

---

325 
xususiyatlarini tushunish mumkin.
Demak, iqtisodiy ong murakkab psixologik tuzilma bo’lib, u bevosita iqtisodiy 
vaziyatlar va shart-sharoitlarning shaxs ongi, dunyoqarashi va motivlariga ta’siridan 
hosil bo’ladi.
Tanlovning natijasi esa, foyda va yo’qotishlar hisoblanib, sarflangan - kuch, 
vaqt, qobiliyat, pul va olingan manfaat - ishlangan haq, foyda taqqoslanadi. Oddiy 
ko’ringani bilan, bu iqtisodiy jarayonlar qiyin, sirli va o’ziga xos ilmiy izlanishni 
talab etadi. 
Psixolog V.M.Karimovaning fikricha, iqtisodiy ong mahsuli bo’lgan 
iqtisodiy 
tafakkur
- xo’jalik munosabatlariga kirishgan subyektlarning iqtisodiy 
munosabatlarga oid tasavvurlari, bilimlari, g’oyalari hamda qarashlarini ongdagi 
aksi bo’lib, u amalga oshirilayotgan faoliyatning mohiyatini tahlil qilish, 
umumlashtirish, taqqoslash va xulosalar chiqarish imkonini beradi.
228
Iqtisodiy xulq
- iqtisodiy ta’sirotga javob beruvchi, ishlab chiqarish shart-
sharoitlari, vositalari va turtkilari ta’sirida namoyon bo’ladigan xatti-harakat va 
xulq-atvordir. Iqtisodiy xulqning subyektlari hisoblangan insonlar - ijtimoiy 
guruhlar hamda jamiyat bilan psixologik tuzilmalar shaklida bo’lib, ular o’zaro 
tabiiy ravishda bir-biri bilan bog’liqdir. Shuning uchun ham, shaxs iqtisodiy xulq-
atvorining namoyon bo’lishi yuzasidan tovarning iste’molchi didiga mos kelishini 
aniqlash, uni har tomonlama bashorat qila olish, hamkor va raqobatchilarning 
individual-psixologik xususiyatlarini bilish zarur bo’ladi. 
Demak, u iqtisodiy ong hamda ishlab chiqarish vaziyatlarining shaxs 
harakatlarida namoyon bo’lishi sifatida qaraladi. Bunda eng avvalo, iqtisodiy 
motivlar, ya’ni ishlab chiqarish shart-sharoitlaridan va shaxsning ularga 
munosabatlaridan kelib chiqadigan sababiy munosabatlar tizimi katta rol o’ynaydi. 
Iqtisodiy xulq-atvorning mikroiqtisodiyot darajasida namoyon bo’lishini Adam 
Smit qarashlarida kuzatamiz. Uning g’oyalari nafaqat iqtisodiy qonuniyatlarda, 
balki inson ichki kechinmalari, xulq-atvori, axloqiy jihatlarini o’rganishga 
bag’ishlangan psixologik qonuniyatlarda ham o’z ifodasini topgan.
229
 
Iqtisodiy psixologiya o’z ilmiy tadqiqot izlanishlari doirasida aynan iqtisodiy 
ong, iqtisodiy tafakkur va iqtisodiy xulqning u yoki bu sharoitlarda namoyon 
bo’lishi, rivojlanishi hamda inqirozga yuz tutishi qonuniyatlarini o’rganadi. Shuni 
alohida ta’kidlash kerakki, bu uchala hodisa jamiyatda ijtimoiy mehnat va faoliyat 
sharoitlarida namoyon bo’lgani uchun ham, ular sof ma’noda ijtimoiy hamda 
iqtisodiy-psixologik kategoriyalardir. Shuning uchun ham iqtisodiy psixologiya 
o’rganadigan barcha masalalar va muammolar tabiatan hamda mohiyatan ijtimoiy-
psixologik hodisadir. 
Shunday qilib, iqtisodiy psixologiyaning o’rganishi mumkin bo’lgan masalalari 
ko’lami keng va barchasi bugungi kunda o’ta dolzarbdir. Bu holat ushbu sohaning 
metodologiyasini mukammal ishlab chiqish va uni kun sayin ortib borayotgan 
amaliy ehtiyojlarga buysundirishni taqozo etadi. Bu esa, fanning tadbirkorlik 
228
Karimova V.M., Akramova F.A. Iqtisodiy psixologiya. Ma’ruzalar matni. – T.: “Shams-ASA” MCHj 
bosmaxonasi, 2002. 53-b. 
229
David G. Mayers Psychology,© 2010 by Worth Publishers 58-b.
 

---

326 
psixologiyasi sohasiga, undagi shaxsga bo’lgan munosabatlarni keskin o’zgartirib, 
aloqador barcha jarayon va hodisalarga nisbatan yangicha ijtimoiy-psixologik 
qarashlar shakllanishini nazarda tutadi.