Tasdiqlangan fan dasturiga muvofiq ishlab chiqildi

DIQQATNING TURLARU 
Ixtiyorsiz diqqat
To’satdan taqillagan 
tovushni eshitsak, 
beixtiyor o’sha erga 
qaraymiz. 
Ixtiyoriy diqqat 
Lektorning 
ma’ruzalarini eshtish 
uchun ataylab unga 
diqqatimizni 
qaratamiz. 
Ixtiyoriydan so’nggi 
diqqat 
Badiiy asarga qiziqib 
ketib unga doimiy 
diqqatimizni qaratamiz.
 

---

243 
 
Ixtiyoriydan so’nggi diqqat
- diqqatning muayyan obyektga avvalo ixtiyoriy 
ravishda qaratilib, so’ngra uning ahamiyati tushunilgan sari o’z-o’zidan qaratilib 
boriladigan (avtomatlashgan) diqqat turi bo’lib, ushbu tushuncha psixologiya faniga 
psixolog olim N.F.Dobrinin tomonidan kiritilgan.
Ixtiyoriydan so’nggi diqqat biror obyektga uzoq muddat qaratilishi bilan 
belgilanib, bunda hech qanday sezilarli irodaviy kuch-g’ayrat sarflanmasa ham 
bo’ladi. Insonning yuqori darajadagi jadal va unumli aqliy faoliyatini hamda barcha 
turdagi mehnatning yuqori, samarali ko’rsatkichi diqqatning shu turi bilan bog’liq 
bo’ladi. 
Diqqat tanlovchanligi va baxtsiz hodisalar. Mashina haydayotgan paytda 
telefonda gaplashsangiz e’tibor mashinadan telefonga ko‘chadi. Bunday vaziyatda, 
tezlik o‘zgartirish ayniqsa qiyin bo‘ladi va halokatni yuzaga keltirish mumkin. 
Mashina halokatlarining 80%i haydovchilarning chalg‘ishida deb hisoblanadi. Utan 
universitetidagi haydash tajribalarida talabalarning telefonda gaplashishlari 
mobaynida yo‘ldagi yo‘l belgilari, reklamalar va boshqa mashinalarni payqashi 
sekin bo‘lishlari aniqlangan.
Diqqat tanlovchanligi bo‘lgani uchun biz qo‘ng‘iroqqa javob beraolamiz 
(GPS navigatsion Sistema yoki DVD magnitafon) boshqa narsalarga e’tibor 
berishga sabab bo‘ladi. Suzanne Meevay va uning Sidney universitetidagi 
hamkasblari (2005,2007) avtomobil halokati paytidan oldingi telefon qo‘ng‘iroqlari 
sabab hatto qo‘llari bo‘sh payt ham 4 marta ko‘proq riskda bo‘lishlarini aniqlashdi. 
Yo‘lovchilarda bo‘lsa xavf 1 dan 6 martaga oshadi.Hatto telefonda 
gaplashayotganda qo‘llar bo‘sh bo‘lsa-da yo‘lovchi bilan suhbatlashganda ham 
mashina haydash yoki suhbatni to‘xtatib pauza qilish talab qilinadi.
Ogaya Universiteti piyoda yuruvchilarni tabiiy ravishda kuzatishlariga 
binoan gapirgan holda yurish ham xavfni ko‘paytirishi mumkin ekan. Yo‘lni kesib 
o‘tayotganda uyali aloqadan foydalanayotgan yo‘lovchilarning yarmi va chorak 
qismida parishonxotirliklik bilan mashina yaqinlashganda yo‘lni kesib o‘tish 
jarayonida yaqqol ko‘zga tashlanadi.
158
 
Diqqatning obyektga to’planishi, mustahkamlanishi odamning qiziqishlariga 
bog’liqdir. Hatto ixtiyorsiz diqqatning faoliyatda mujassamlashishida kishining 
ishtiyoqi va qiziqishi katta ahamiyatga egadir. Odatda faoliyatga qiziqish bevosita va 
bilvosita shaklda namoyon bo’ladi. Bevosita qiziqish faoliyat jarayoniga, xatti-
harakatlarning o’ziga, ish uslublariga qaratilgan qiziqishdan iboratdir.
Bilvosita qiziqish esa, faoliyatning maqsadga, uning natijasiga yo’naltirilgan 
qiziqishdir. 
 
 
 
 
 
158
David G. Mayers Psychology,© 2010 by Worth Publishers.90-91-b.