Tasdiqlangan fan dasturiga muvofiq ishlab chiqildi

Modellashtirish
metodi kuzatish, so’roq, eksperiment yoki boshqa usullar 
yordamida o’rganilayotgan hodisaning tub mohiyati ochilmagan sharoitlarda 
qo’llaniladi. Bunda o’sha hodisaning umumiy xossasi yoki asosiy parametrlari 
modellashtirilib, o’sha modelь asosida tadqiqotchini qiziqtirgan jihat o’rganiladi va 
xulosalar chiqariladi. 
Modellar texnik, mantiqiy, matematik yoki kibernetik bo’lishi mumkin. 
Matematik model asosida o’rganilgan hodisaga mashxur tadqiqotchilar Veber - 
Fexnerlarning sezgirlikning kuyi va yuqori chegarasini aniqlashga qaratilgan 
matematik formulasi va shu asosda to’plangan ma’lumotlar tahlilini misol qilish 
mumkin.
Mantiqiy modellar yordamida ko’pincha inson aqli va tafakkuri jarayonlari va 
qonunlarini hisoblash mashinalari ish printsiplari bilan kiyoslash orqali tuzilgan 
g’oyalar va simvollar ishlatiladi. Kibernetik modellashtirishda esa g’oyalar 
psixologiyasini EXM dagi matematik programmalashtirish tamoyillariga 
moslashtirish nazarda tutiladi. Hozir ko’pgina murakkab shaxs xususiyatlari ham 
programmalashtirilgan bo’lib, ular algoritmlar asosda qisqa fursatda ko’pgina 
sifatlarni 
ko’plab 
parametrlar 
nuqtai 
nazaridan 
hisoblab 
natijalarni 
umumlashtirishga imkon bermoqda. Ko’pincha matematik o’yinlar g’oyasi odamlar 
o’rtasidagi o’zaro munosabatlar sohasini o’rganishda ham qo’llanilmoqda. Ma’lum 
bo’lishicha, odamning fikrlash operatsiyalari bilan EXM larning ishlash printsiplari 
o’rtasida ma’lum uyg’unlik bor ekan, bu esa murakkab psixik jarayonlarni 
modellashtirish orqali inson aqlu - zakovati chegarasini yanada kengaytirish
istiqbolini beradi. 
Psixolog bugungi kunda inson faoliyatining barcha yo‘nalishlarida zarur
psixologik xizmatini ko‘rsatishi lozim. Har bir shaxsning o‘z muammolarini hal
etishida, ta’lim sifatini oshirishda, inson salomatligini yaxshilashda va hukumat
ishlarini boshqarishda ham zarur psixologik bilimlarga ega bo‘lish talab 
qilinadi.
21
 
Umuman psixologiyaning va uning har bir alohida tarmoqlarining o’ziga xos 
metodlari bor. Ular ijtimoiy xulq va alohida individ ichki dunyosini kompleks tarzda 
o’rganish imkonini beradi. Gap shundaki, ularni o’z vaqtida va professional tarzda 
qo’llay bilish va olingan natijalardan to’g’ri xulosalar chiqara olishdir. 
Oliy ta’limda dars amaliyoti haqida tushunishimiz, o’qitish tushunchalari bilan 
hukmron bo’lganligiga unchalik ko’p vaqt o’tmadi. Shunda, “o’qitish va ta’lim” 
20
David G. Mаyers Psychology,© 2010 by Worth Publishers. 269-b. 
21
Kelvin Seifert and Rosemary Sutton
,
Educational Psychology © 2009
, 
Second Edition
. 
67-68 b.

---

34 
atamasi auditoriyada ham, auditoriya tashqarisida ham talaba tajribasini tan olish 
vositasi sifatida yuzaga keldi va bu ayni vaqtda, ta’lim tajribasining eng kuchli 
himoyasiga urg’u berish uchun (ma’lum darajadagi odillik bilan) “ta’lim va 
o’qitish”ga aylantirildi. Bu ibora qanday qo’yilishiga qaramasdan, bu ikki element 
o’rtasidagi bo’linishni nazarda tutgan qo’pol vosita bo’lib qoladi.
22
 
Eksperimental psixologik metodlariga murojaat qilishdan oldin ularni 
umumiy-ilmiy pozitsiyalarini ko’rib chiqamiz. Barcha metodlar ma’lumotlar olish 
uchun ishlatiladi. Ular aktiv va passivlarga ajratilgan. Aktivlariga laboratoriya 
eksperimentlari va ularning modifikatsiyasi, kvazi-eksperiment kiradi. Passivlariga-
kuzatish, kichik metod, faoliyat mahsuli analizi, o’lchash va korrelyatsion 
kuzatuvlar, ma’lumotlar yig’ish metodi va h.k. Birinchi metodda kuzatuv, hodisa va 
jarayonlar bilan faol tanishtiradi. Albatta obyektga ta’sir etgan holda, ikkinchi 
metod jarayoni esa uni faqat ro’yxat qilish bilan chegaralanadi. Kuzatuvchi 
ro’yxatni to’g’ridan-to’g’ri yoki savolnoma asosida yozib boradi. Xuddi shu narsa 
ta’sir qilish jarayonida ham qo’llanilishi mumkin. Eksperiment jarayonida 
to’g’ridan-to’g’ri muloqot metodi orqali o’tkaziladi. Bu ikkinchi jarayon psixologik 
eksperiment metodlaridir. Uchinchi jarayon ham mavjuddir. Eksperimentator 
kuzatuv jarayonida tabiiy usullardan yoki «tushunish metodi»dan to’g’ridan to’g’ri 
kuzatuvchiga nisbatan qo’llaydi. Eksperiment jarayonida kuzatuvchi vazifalarni faol 
bajaradi. Kuzatish, so’rov davomida esa unga hech qanday vazifa berilmaydi va u 
o’zini erkin tutadi. Asosiy mezonlar mavjud bo’lib bu quyidagilardan iboratdir: