Tasdiqlangan fan dasturiga muvofiq ishlab chiqildi

3.
 
Shaxsni kasbga yo‘naltirishda
ijtimoiylashuv institutlar va 
ijtimoiy ustanovkalarning roli. 
 
Ijtimoiylashuv jarayonlarining 
ro‘y beradigan shart-sharoitlarini 
ijtimoiy institutlar
 deb ataymiz.
 

---

202 
sharoitimizda oila va mahallaning roli o‘ziga xosdir. Insondagi dastlabki ijtimoiy 
tajriba va ijtimoiy xulq elementlari aynan oilada, oilaviy munosabatlar tizimida 
shakllanadi. Shuning uchun ham xalqimizda «Qush uyasida ko‘rganini qiladi» degan 
maqol bor. Ya’ni, shaxs sifatlarining dastlabki qoliplari oilada olinadi va bu qolip 
jamiyatdagi boshqa guruhlar ta’sirida sayqal topib, takomillashib boradi. Bizning 
o‘zbekchilik sharoitimizda oila bilan bir qatorda mahalla ham muhim tarbiyalovchi-
ijtimoiylashtiruvchi rol o‘ynaydi. Shuning uchun bo‘lsa kerak, ba’zan odamning 
qaysi mahalladan ekanligini surishtirib, keyin xulosa chiqarishadi, ya’ni mahalla 
bilan mahallaning ham farqi bo‘lib, bu farq odamlar psixologiyasida o‘z aksini 
topadi.
Masalan, bitta mahalladan yaxshi kelin chiqsa, aynan shu mahalladan qiz 
qidirib qolishadi. Ya’ni, shu mahalladagi ijtimoiy muhit qizlarning iboli, aqlli, 
sarishtali bo‘lib etishishlariga ko‘maklashgan. Masalan, ayrim mahallalarda sahar 
turib ko‘cha - eshiklarni supurish odatga aylangan va barcha oilalar shu udumni 
buzmaydilar. Shunga o‘xshash normalar tizimi xar bir ko‘cha-mahallaning bir-
biridan farqi, afzallik va kamchilik tomonlarini belgilaydi, oxirgilar esa shu 
mahallaga katta bo‘layotgan yoshlar ijtimoiylashuvida bevosita ta’sirini ko‘rsatadi. 
Kelvin yigirma yillaran buyon bolalarning ijro etish yo’li haqida izlanayotgan 
edi, u muloqotga doir bir necha strategiyalarni yoqlab chiqdi. U shunda birgalikdagi 
guruh ishi shaklidan foydalanayotgan edi: oquvchilar o’zlarini qiziqtirgan 
proyektlar olib kelar edi guruh bo’lishib, masalan olalarning kuzatishalri orqali, 
ularning ish rejasi haqidagi qisqacha report yozishi.
Kelvin ularga oddiy e’tibor qaratish orqali ularning orasidagi muloqtni 
samarali qilishga umidi bor edi. Shu asnoda suhbatlar topshiriqlar mohiyatini 
tasvirlab berid, hamda suhbat doirasida na gapiruvchining na tinglovchining 
ustunlik tarafilarini bartaraf etish yo’lga qo’yildi. 
Qaysidir sohada bu kabi yutuqlarga yana erishildi. Kelvinning ruhlantirishi 
orali oq’uvchilar o’zlarini oldingidanda ko’ra tinglay boshladilar Ular shuningdek 
topshiriqlarni rurlich farqlashni o’rganishdi, ma’suliyatlarni guruh bo’yicha birga 
baham ko’rishni, proyektlarga tayyorlanish mobaynida bir-birlaridan o’rganishdi. 
Bolalarning ijro etish yo’li haqidagi darslarda tayyorgarlik Kelvinning 
universitet hayotidagi yigirma yillik izlanishalrida yuqori cho’qqisiga yetar edi. 
Biroq bu yerda biroz chigalliklar ham bor edi.Ba’zi bir guruhlar boshqasiga 
qaraganda faolroq edi va bu guruhlar o’rtasida muloqot farq yuzaga keldi. Ba’zi 
guruhlarda, bir yoki ikki kishi suhbatni boshqaradigan edi. Agar ular noshqalarni 
eshitsa u g’oyalarni bir zumda sedan chiqarar va o’zlarining qarashlarini yoqlab 
chiqar edilar.Boshqa guruhlarda esa hamma a’zolari bir xilda qattiq mehnat 
qilishadi, biroq ular bir-birlari bilan g’oyalarini baham ko’rmas edi; asosiysi ular 
guruh uchun emas individual ravishda ishlashar edi.Bu yerda Kelvinning izlanishlar 
va tajribalari muloqotning kuzatishlari bilan uyg’unlashgan edi (Slavin, 1995). 
Barch guruhlar bir vaqtning o’zida rejalashtirayotgan paytida, muloqot sinadi: