Tasdiqlandi” O‘quv ishlari bo‘yicha prorektor D. Q. Durdiyev

Lokal shinalar
Zamonaviy hisoblash tizimlari quyidagilar bilan tavsiflanadi:
• mikroprosessorlar (masalan, Pentium MP qiymatlarni 64 razryadli qiymatlar shinasi bo`yicha 528 MbaytҒs tezlik bilan berishi mumkin) va bazi bir tashqi qurilmalar (masalan, yuqori sifatli raqamli to`liq еkranli videoni tasvirlash uchun 22 MbaytҒs o`tkazish qobiliyati kerak bo`ladi) tezkorligining juda ham o`sib ketishi bilan;
• ko`p sO’nli interfeys amallarining bajarilishini talab еtuvchi (masalan, Windows da grafikani qayta ishlash dasturlari, multimedia) dasturlarning paydo bo`lishi bilan.
Bu sharoitlarda, bir vaqtning o`zida bir nechta qurilmalarga xizmat ko`rsatuvchi kengaytirish shinasining o`tkazish qobiliyati foydalakuvchilarning qulay ishlashi uchun etarli bo`lmay qoldi, negaki kompyuterlar uzoq vaqt «o`ylanib qoladigan» bo`lib qoldi.Interfeyslarni ishlab chiqaruvchilar lokal shinalarni yaratish yo`lidan bordilar, bu shinalar bevosita MP ning shinasiga ulanib, ular MP ning taktli chastotasida (lekin uning ichki ishchi chastotasida еmas) ishlaydi va MP ga nisbatan ba`zi tashqi tezkor qurilmalar: asosiy va tashqi xotira, videotizimlar va b. bilan aloqani ta`minlaydi.
Hozir universal lokal shinalarning 2 ta asosiy standarti mavjud: VLB va PCI.
• VLB (Vesa Local Bus) shinasi 1992 yilda videojixozlar standartlari associaciyasi (VESA — Video Equipment Standards Assotiation) tomonidan ishlab chiqilgan va shuning uchun ko`pincha VESA shinasi deb atashadi.
VLB shinasi, moxiyati jihatidan, videoadapter va qisman vinchester, multimedia platalari, tarmoqli adapter bilan aloqa qilish uchun MP ni ichki shinasining kengaytmasidir. SHina razryadliligi — 32 bit, yaqin orada shinaning 64-razryadli varianta chiqadi. VLB bo`yicha qiymatlarni uzatishning haqiqiy tezligi — 80 MbaytҒs (nazariy еrishiladigani — 132 MbaytҒs).
Shinaning kamchiliklari:
• 80386, 80486 MP lari bilan ishlashga mo`ljallangan, hozircha Pentium, Pentium Pro, Power PC processorlari uchun moslashmagan;
• MP ning taktli chastotasiga qattiq bog`liqligi (har bir VLB shinasi faqat aniq bir chastotaga mo`ljallangan);
• ulanadigan qurilmalar sonining kamligi — VLB shinasiga faqat 4 ta qurilma ulanishi mumkin;
• shina xakamining yo`qligi — ulanadigan qurilmalar o`rtasida ziddiyatlar bo`lishi mumkin.
• PCI shinasi (Peripheral Component Interconnect) 1993 yilda Intel firmasi tomonidan ishlab chiqilgan.
PCI shinasi VLB ga qaraganda birmuncha universalroq hisoblanadi, u istalgan MP bilan ishlash uchun mos kelishi mumkin: 80486, Pentium, Pentium Pro, Power PC va b.; u avtokonfiguraciyalash imkoniyati bilan turli xil konfiguraciyali 10 ta qurilmani ulash imkonini beradi, o`zining «hakamiga», qiymatlarni uzatishni boshqarish vositalariga еga. PCI shinasi hozircha ancha qimmat. PCI ning razryadliligi — 32 bit, uni 64 gacha kengaytirish imkoniyati bor, nazariy o`tkazish qobiliyati 132 MbaytҒs, 64 bitli variantda еsa — 263 MbaytҒs (2 marta pastroq).PCI shinasi lokal bo`lsa ham kengaytirish shinasining ko`pgina vazifalarini bajaradi, va xususan, ISA, EISA, MCA kengaytirish shinalari PCI shinasi bor bo`lganda bevosita MP ga еmas (VLB shinasini ishlatilgani kabi), balki PCI s hinasining o`ziga (kengaytirish interfeysi orqali) ulanadi (u ular bilan mos keladi).
Tizimlarning VLB va PCI shinalari bilan konfiguraciyalarning variantlari mos ravishda 38 - va 39 -rasmlarda ko`rsatilgan. SHuni ta`kidlash kerakki, SHK da VLB va PCI shinalarini faqat mos ravishda VLB yoki PCI-bosh platasi bor bo`lganda ishlatish mumkin.
Multishina strukturali bosh platalar ishlab c hiqarilmoqda, ular VIP shinali (VLB, ISA va PCI ning bosh harflari
38-rasm. Tizimning VLB shinasi bilan konfituratsiyasi.