“Тасдиқлайман” Табиий фанлар факультети декани

3-расм. Айдар-Арнасой кўллар тизими

Ўзбекистон Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг маълумотига кўра, ҳозирда сувдан фойдаланиш Республикада жами 62—65 км³ ни ташкил қилмоқда. Шундзн Амударё сувидан 25 км³, Сирдарё сувидан 11 км³, яъни 36 км³ сув белгиланган лимит бўйича ҳавзадан олинмоқда. Қолган 29 км3 сув асосан Ресцубликадаги кичик дарёлар оқими, ер ости сувлари, хусусай ташлама на зовур сувлари ҳамда бошқа манбалар ҳисобидан олинмоқда.

Ўзбекистонда фойдаланиладиган сувнинг асосий қисми — 85% (53—55 км³) қишлоқ хўжалиги мақсадларида, 12% (6,0 км³) саноатда ва қолган 3% (1,7 км³) коммунал хўжаликда сарфланади.
Чучук ва ўртача шўрланган (ҳар литр сувда 3 г гача) ер ости сувларининг жами башоратли заҳираси 17,6 км³ бўлиб, бундан ярмидан кўпи (54%) амалда фойдаланилмоқда. Унинг 3,43 км³ дан ичимлик ва хўжалик суви сифатида, 3,2 км³ суғоришда, 0,11 км³ яйловларни сув билан таъминлашда, 0,74 км³ техник сув сифатида ва бошқа мақсадларда фойдаланилмоқда. Ер ости сувларидан турли мақсадларда фойдаланиш ҳажМи тобора ортиб бормоқда. Зовур тармоқларининг бир йиллик оқими Республикада 23—25 км³ ни ташкил қилади, шундан 5 км³ ҳажмдаги сув яна қайтадан Амударёга, 10 км³ эса Сирдарёга ташланади ва суғориш ҳамда бошқа мақсадларда фойдаланилади. 8—10 км³ миқдордаги сув турли ботиқларга оқизилмоқда. Бутун Орол денгизи ҳавзасида йилига ўртача 33 км³ зовур сувлари оқими таркиб топади. Шундан 17 км³ Амударё, 13 км³ Сирдарё ҳавзаларида ва 3 км³ кичик дарё ҳавзаларида вужудга келади. 20 км³ дан ортиқ сув Амударё ва Сирдарёга ташланади, қолганлари ботиқлардаги кўлларга юборилади.
Қора ва рангли металлургия, кимё ва нефтни қайта ишлаш саноати корхоналари сув манбаларига оғир металлар, фторидлар, феноллар, хлор, капролактам, ацетон, нефт маҳсулотлари ва бошқа зарарли моддаларни оқава сувларда эриган ҳолда тушириб, уларни ифлослаб келмоқдалар. Иссиқлик электростанциялари юқори даражада минераллашган сувларни ҳавзаларга ташлашлари оқибатида уларнинг кимёвий ва биологик хусусиятлари бузилмоқда. Чорвачилик фермалари, маиший хизмат корхоналари, даволаш марказлари кейинги йилларда ер ости ва усти сувларининг ифлосланишига жиддий сабаб бўлмоқда. Зовур тармоқлари сувлари фақат шўр бўлиб қолмай унииг таркибида кўплаб минерал ўғитлар, турли пестицидлар эриган бўлади. Натижада зовур суви ташланган дарё сувининг минераллашуви ошибгина қолмай, у жуда ифлосланади ҳам (4-расм).