Tasavvur xayoli biz idrok qilayotgan narsa hodisalar to`g`risida tasavvur va obrazlar yaratishdan

3. Ixtiyoriy va ixtiyorsiz xayol 

     Ixtiyorsiz xayolda obrazlar o`z  - o`zidan hosil bo`ladi, hech qanday maqsad belgilanmaydi. Masalan, 

orzu,  shirin  xayol  surish  ixtiyorsiz  bo`ladi.  CHanqagan  paytda  suv  obrazi  hosil  bo`ladi.  Tush  ko`rish 

ixtiyorsiz  bo`ladi,  biz  qattiq  uxlamagan  holatda  tush  ko`ramiz.  Tush  ko`rishning  sababi,  bosh  miyada 

tormozlanmay qo`zg`algan holatda qolgan markazlardir. Biz orzu qilgan kishilarimiz, o`ylagan, his qilgan 

narsalar  haqida  tush  ko`ramiz.  Uyqu  vaqtida  tug`iladigan  sezgilar  kishi  organizmining  holati  va 

ehtiyojlari, kishi bedor yurgan chog`ida tuyg`usidan kechirgan hissiyotlar, uyqu vaqtida beixtiyor paydo 

bo`ladigan  tasavvurlar  odamning  tush  ko`rishiga  sababchi  bo`ladi.  I.P.Pavlovning  fikricha,  tush 

ko`rishning fiziologik asosi ilmiy ta`sirotlarning nervda qoldirgan izlari kutilmagan tarzda bir - biri bilan 

bog`lanishidir.  Ixtiyoriy  xayol  oldindan  belgilangan  maqsadga  yo`nalgan  bo`ladi.  Muayyan  obrazni 

yaratish  uchun  zarur  bo`lgan  materialni  tanlash,  iroda  kuchini  ishlatish  yo`li  bilan  vujudga  keladi. 

Masalan,  san`at  asarlari.  Ixtiyoriy  xayol  ixtiyorsiz  xayol  bilan  bog`liq  bo`ladi.  Masalan,  biror  ixtironi 

kashf  qilayotganda  muxandis  beixtiyor  obrazlarga,  fikrlarga  berilib  ketgandek  bo`ladi.  SHoir  va 

rassomlarda ilxom keladi. Ilxom kelishi uchun mehnat qilish, iroda kuchi sarf qilish kerak. Ilxom kelishi 

mehnatning natijasidir. Realistik xayol turida voqelik aks ettiriladi, orzular amalga oshadi. Fantastik xayol 

- amalga oshmaydigan xayol turi. Masalan, “ko`knori xayol”.