Тартибга солинадиган иктисодиёт зарурми ёки эркин бозорми

19.3. Ishlab chiqariladigan va import qilinadigan tovarlariga aksiz solig’ini qo’llash tartibi.

Aksiz solig’iga nafaqat Qozog’iston Respublikasi hududida ishlab chiqarilgan tovarlar balki, import tovarlar va qimor o’yinlari ham tortiladi. Aksiz osti tovarlar ro’yxati ichki ishlab chiqarish uchun ham, import tovarlar uchun ham bir xil ammo Rossiyadan farqli ancha tovarlar doirasini o’z ichiga oladi. Aniq stavkalar Respublika hukumati tomonidan belgilanadi. Bunda qatiy va foizli stavkalar bir-biridan farq qiladi.
Soliqqa tortish ob’ekti bo’lib quyidagilar hisoblanadi:
-mahsulotlar bo’yicha- aksizlarni hisobga olmagan holda tovarning narxiga asosan aniqlanadigan mahsulotning qiymati;
- tovar ishlab chiqaruvchi tomonidan aksiz osti tovarlarni natura sifatida berishi hamda qaytarmaslik va tovarayirboshlash jarayonlarida-aksiz solig’isiz yoki natura ko’rinishidagi mahsulot hajmi bo’yicha o’zi ishlab chiqarilgan mahsulot qiymati;
- import qilinadigan aksiz osti tovarlar bo’yicha-bojxona qonunchiligiga asosan aniqlanadigan tovarlarning bojxona qiymati yoki natural ko’rinishidagi mahsulot hajmi.
- qimor o’yini bo’yicha–qimor o’yinlaridan tushgan tushum.
Agar aksiz osti mahsulot, Qozog’iston hududdida aksiz solig’iga tortilgan xom-ashyodan ishlab chiqarilsa, sotiladigan mahsulotga belgilangan aksiz solig’i miqdori xom-ashyodan olingan aksiz summasiga kamayadi. To’lov muddatlari aksiz osti tovarlar turiga bog’liq. Bunda soliq to’lovchi hisoblash uslubi yoki xazina uslubi bo’yicha sotish vaqtini mustaqil aniqlaydi. Etil spirti, aroq, spirtli ichimliklar, sok va balzamlar, vino, konyak, shampon vinosi, pivo uchun aksiz solig’i ushbu tovarlar sotilgan kundan keyingi uch kun orasida byudjetga to’lanishi shart. Tamaki mahsulotlari, baliq ikralari, zargarlik buyumlari, mo’yna terilar, tabiiy mo’ynadan qilingan buyumlar, tabiiy teridan tikilgan kiyimlar, xrustal buyumlar, benzin, yengil avtomobillar, o’q otadigan va gazli qurollar hamda qimor uyinlaridan tushgan tushumlardan aksizlar quyidagi muddatlarda byudjetga o’tkaziladi:

oyning birinchi o’n kunligi ichida sotilgan tovarlar bo’yicha hisobot oyining o’n uchinchi kunigacha;

oyning ikkinchi o’n kunligi ichida sotilgan tovarlar bo’yicha hisobot oyining yigirma uchinchi kunigacha;

oyning qolgan kunlarida sotilgan tovarlar bo’yicha hisobot oyidan keyingi oyning uchinchi kunigacha.
Bu soliq bo’yicha qator imtiyozlar ko’zda tutilgan. Jumladan, quyidagi tovarlar aksiz solig’iga tortilmaydi: musodara qilingan aksiz osti import tovarlari, davlat ixtiyoriga o’tgan egasiz mulklar, muhtojlarga yordam berish maqsadida gumanitar yordam sifatidagi tovarlar. Eksport qilinishi lozim bo’lgan aksiz osti tovarlar haqiqatda eksport qilinganligi sharti tasdiqlangach, aksiz solig’idan ozod qilinadi. Shuni inobatga olish kerakki, xalqaro shartnomalarga asosan, narxlarda aksizlar mavjudligini inobatga olgan holda tovarlarni yetkazish uchun o’zaro hisob-kitoblar amalga oshirilishi mumkin.