Tarmorlarni rejalashtirish 12 bob indd

1.2.4. Boshqa topologiyalar
Yuqorida ko‘rib o‘tilgan asosiy uchta topologiyadan 
tashqari, «Daraxt» topologiyasidan ham kam foydalanilmay-
di. Bu topologiyani bir necha «yulduz» topologiyasidan hosil 
bo‘lgan deb qarash mumkin. Yulduz topologiyasidek daraxt to-
pologiyasida ham aktiv yoki haqiqiy (1.6-rasm) va passiv (1.7-
rasm) topologiya bo‘lishi mumkin. Aktiv daraxt topologiyasida 
bir necha aloqa yo‘llarining birlashgan markazida–markaziy 
komp’yuterlar, passiv daraxt holatida esa–konsentratorlar 
(xablar) joylashgandir. 
1.6-rasm. «Aktiv daraxt» topologiyasi.
– 19 –
1.7-rasm. «Passiv daraxt» topologiyasi. K–konsentrator. 
Odatda turli topologiyalarning elementlaridan hosil bo‘l-
gan Yulduz-shina (1.8-rasm) va Yulduz-halqa (1.9-rasm) 
topologiyalardan ham foydalaniladi. 
1.8-rasm. Yulduz-shina topologiyasi.
Yulduz-shina (Star-bus) topologiyasi shina va passiv yul duz 
topologiya elementlaridan foydalanib hosil qilingan. Bu holda 
konsentratorga alohida komp’yuter va shuningdek, shina sigment-
lari ulanadi. Ya’ni, ayni vaqtda butun tarmoq komp’yuterlarini 
o‘z ichiga oladi va «Shina»ning jismoniy topologiyasi

---

– 20 –
1.9-rasm. Yulduz-halqa topologiyasi.
amalga oshiriladi. Keltirilgan topologiyada biri biri bilan ulan-
gan va magistral deb atalgan tayanch shina hosil qilingan bir 
necha konsentratorlar ham ishlatilishi mumkin.
U holda har bir konsentratorlarga alohida komp’yuter yoki 
shina sigmentlari ulanadi. Shunday qilib tarmoqdan foydalanu-
vchi shina va yulduz topologiyalarini afzalliklaridan mohiro-
na foydalana olish va tarmoqqa ulangan komp’yuterlar soni-
ni oson o‘zgartira olish imkoniga ega bo‘ladi. Yulduz–halqa 
(Star–ring) topologiya holatida halqaga komp’yuterlarni emas, 
maxsus konsentratorlarni (1.9-rasm) ulab, konsentratorlarga 
komp’yuterlarni ikkita aloqa yo‘li orqali yulduzsimon qilib ula-
nadi. Aslida tarmoqdagi hamma komp’yuterlar yopiq halqaga 
ulanadi, chunki konsentrator ichida hamma aloqa yo‘llari yopiq 
halqani hosil qiladi (1.9-rasmda ko‘rsatilgandek). Bu topologiya 
yulduz va halqa topologiya afzalliklarini birlashtirish hamda, 
barcha ulanish nuqtalarini bir joyga jamlash imkonini yaratadi. 
Topologiya tushnchasining ko‘p ma’noliligi
. Tarmoq to-
pologiyasi komp’yuterlarni faqat jismoniy o‘rnini emas, bun-
dan ham muhimroq komp’yuterlar orasidagi ulanish turlari va 
tarmoqda signallarni tarqatish xususiyatini belgilaydi. Aynan 
komp’yuterlarning ulanish turi tarmoqning buzilishga barqaror-
lik darajasini, tarmoq qurilmalarini murakkablik darajasini, ax-
borot almashish usullarini qaysi biri mos tushishini, foydalanilishi 
– 21 –
mumkin bo‘gan axborot uzatish vositalari (aloqa yo‘li), tarmoq-
ni ruxsat etilgan o‘lchami (abonentlar soni va aloqa yo‘lining 
uzunligi), elektr energiyasini moslash va ko‘p boshqa masala-
larni aniqlab beradi. Tarmoq tarkibiga kirgan komp’yuterlarni 
jismoniy o‘rni tarmoq topologiyasini tanlashga umuman olgan-
da kam ta’sir ko‘rsatadi, har qanday komp’yuterlarni joylashish 
holatidan qat’iy nazar oldindan tanlangan topo logiya bo‘yicha 
xohlagan vaqtda ulash mumkin (1.10-rasm).
1.10-rasm. Turli topologiyalarning ishlatilishiga misollar.
Agarda ulanayotgan komp’yuterlarning jismoniy joylash-
gan o‘rni doirasimon bo‘lsa ham ularni bemalol «Yulduz» 

---

– 22 –
yoki «Shina» topologiyalari bo‘yicha ulash mumkin. Ak-
sincha, komp’yuterlar qandaydir markaz atrofiga joylash-
gan bo‘lsa, ularni o‘zaro «Shina» yoki «Halqa» topologi-
ya ko‘rinishida ulash mumkin. Komp’yuterlar bir chiziq 
bo‘ylab joylashgan taqdirda ham, ularni o‘zaro «Yulduz» 
yoki «Halqa» simon ulash mumkin. Kabellarni jami uzun-
ligi necha metrni tashkil qilishi esa boshqa masaladir.
Adabiyotlarda tarmoq topologiyasi haqida gap yuritilganda 
to‘rtta bir-biridan farqli tushunchalarni nazarda tutiladi, bu tushun-
chalar tarmoq arxitekturasining turli bosqichlariga tegishlidir: