Tarmorlarni rejalashtirish 12 bob indd

Nazorat uchun savollar 
Ikki komp’yuterni bir-biriga ulashda nimalarga e’tibor berish 
1. 
kerak?
Ikki komp’yuterni bir-biriga ulashda qanday vositalardan foyda-
2. 
laniladi?
Bluetooth texnologiyasidan foydalanib komp’yuterlarni bir-biriga 
3. 
ulaganda qanday yutuq va kamchiliklarga mavjud bo‘ladi?
Ikki komp’yuterni bir-biriga ulashda ishlatiladigan kabellar ha-
4. 
qida aytib bering.
Ikki komp’yuterni USB-port orqali ulashning o‘ziga xos afzal 
5. 
tomonlari nimada?
Simsiz tarmoq va kabel yordamida qurilgan tarmoqlarning farqi 
6. 
nimada?

---

– 176 –
 X bob. «O‘RALGAN JUFT» KABELIDAN 
FOYDALANIB TARMOQNI QURISH
Tarmoq qurishda 
«
o‘ralgan juft
»
kabelidan foydalanish 
keng tarqalgan bo‘lib, kichik va katta mahalliy tarmoqlarni 
qurishda ishlatiladi. Xususan uy sharoitida tarmoqni tashkil 
etish ommalashib borayotgan bir vaqtda bunday tarmoqda bir 
necha integrallashgan tarmoq adapterlari va keraklicha uzun-
likdagi kabellardan foydalaniladi. 
«
O‘ralgan juft
»
kabel yordamida qurilgan mahalliy tarmoq-
larning ommalashib ketishiga asosiy sabab, unda ma’lumotlarni 
uzatish juda tez va tizimli platadagi tarmoq ATX standarti 
mavjudligidir. Shu bilan birgalikda o‘ralgan juft kabelidan foy-
dalanilganda tarmoq adapterida aynan bitta standartdan, ya’ni 
100Base-TX yoki 1000Base-TX standartdan foydalanish naz-
arda tutiladi. 
10.1. Segment uzunligini chegaralash
Dastlab 
«
o‘ralgan juft
»
kabeldan qurilgan tarmoq haqida 
eslaylik:
- segment uzunligi 100 m dan oshmasligi;
- tarmoqqa ulanuvchi komp’yuterlar soni 1024 tadan osh-
masligi kerak;
- tarmoqda repiterlar soni 3 tadan oshmasligi kerak.
Nima uchun segmentlar uzunligi 100 m dan oshmasligi 
kerak? Hammasi oddiy. Misol uchun ikki komp’yuter va bitta 
repiterdan tashkil topgan tarmoqni olamiz. Ma’lumotni bir 
komp’yuterdan boshqa bir komp’yuterga jo‘natilishini na’muna 
sifatida ko‘rib chiqamiz. Jo‘natuvchidan kerakli manzilga sig-
nalni yetkazishdagi asosiy omil quyidagicha bo‘ladi:
– 177 –
- Jo‘natuvchining tarmoq kartasi. Ma’lumotlar paketini 
shakllantirish, kerakli xizmatchi axborotlarni ta’minlash. Shun-
dan keyin signal kabel orqali yuboriladi, bu yerdagi qarshilik 
bilan tarmoq kartasi chiqishdagi qarshilik ideal munosabatda 
bo‘ladi. Ikkala holatda ham u 50 Omni tashkil qiladi. Bu holda 
birinchi ushlanish tarmoq kartasi orqali amalga oshiriladi va 
signalni tashkil qilish uchun kerak bo‘ladigan vaqt 0.25 mks 
dan iborat bo‘ladi.
- Jo‘natuvchining tarmoq kartasidan birinchi repitergacha 
masofani o‘tishda signal kabel orqali yuboriladi. Signalni qabul 
qiluvchi kabel qarshiligi 0.55 mks ni tashkil qilishini hisobga 
olib, ikkinchi ushlanib qolishni hisobga olamiz.
- Signal repiter orqali o‘tadi. Repiter bir qancha vazifani 
bajaradi, ulardan biri signalni qayta tiklash uchun xizmat qi-
lish, ya’ni signalni yangidan shakllantiradi. Eng oddiy holatda 
u qabul qilgan repiter portidan tashqari barcha repiterlarga 
jo‘natadi. Bu holatda 0.35 mks dan 0.7 mks gacha bo‘lgan 
uchinchi ushlanish vaqtiga ega bo‘lamiz. Berilgan ketma-ket-
likda jo‘natuvchining tarmoq kartasidan o‘tuvchi signal faqat 
yo‘lning yarmida tasvirlanadi. Signalning qolgan yarmi qabul 
qiluvchining tarmoq kartasi va kabelning qolgan qismi orqali 
signalni etkazishga sarflanadi.
Ma’lumotlarni uzatishda qo‘yilgan talablarga binoan umu-
miy ushlanish tezligi 100 Mbit/s bo‘lgan tarmoqda 5.12 mks 
dan ko‘p bo‘lmasligi kerak. Bundan quyidagi formulani hosil 
qilamiz:
2* birinchi ushlanish + 2*X* uchinchi ushlanish < 5.12 mks
Tarmoqda nechta repiterdan foydalanish mumkinligini bi-
lish uchun noma’lum X kiritiladi. Agar repiterlar soni belgi-
langadan oshib ketsa signallar kuchsizlanib qoladi.
Tarmoqni yaratishda ikkita topologik modeldan biri tanla-
nadi.
Birinchi modelning mohiyati shundan iboratki signalni 
tutilib qolishini qaytadan hisoblashda, uni tarmoq kartasi, ka-
bel va konsentratorlardan o‘tishda ko‘p ushlanishi mumkin.

---

– 178 –
Ikkinchi modelda haqiqiy ushlanishni hisoblash nazarda 
tutiladi. Bundan ko‘p uzunlikdagi segmentdan foydalanishga 
erishish mumkin. 
Birinchi modelda ikkita holat yuz berish ehtimoli bor:
- faqat bitta repiterdan foydalanish (har bir segment uzun-
ligi 100 m dan oshmasligi kerak);
- ikkita repiterdan foydalanish(repiterlarni bir-biriga ulash-
da kabel uzunligi 5 m uzunlikda bo‘lish kerak).