Tarmorlarni rejalashtirish 12 bob indd

3.2. Paketlarni manzillash 
Mahalliy tarmoqning har bir obyekti (uzel) o‘zining 
manziliga bog‘lanishi kerak (u identifikator, MAS – adres), 
uning manziliga paket jo‘natish mumkin bo‘lishi uchun tarmoq 
obyektiga manzil berishining ikkita tizimi mavjud (aniqrog‘i 
obyektlarning tarmoq manzillariga).
Birinchi tizim juda ham oddiy. Bu quyidagi oddiy tadbirlar-
dan iborat. Tarmoq o‘rnatilayotgan vaqtda tarmoq obyektlari-
ning har biriga o‘z manzili beriladi (dasturiy yoki adapter plata-
sidagi ulash moslamalari yordamida). Bu holda talab qilinadi-
gan razryadlar soni keltirilgan ifoda yordamida aniqlanadi.
2
n 
>N max
Bu yerda n – manzil razryadlar soni, N max – tarmoqda 
eng ko‘p bo‘lishi mumkin bo‘lgan obyektlar soni. Masalan, 
sakkizta manzil razryadi 255 ta obyekt bor tarmoq uchun yetar-
lidir. Bitta manzil (odatda 1111......11) hamma obyektlarga bir 
vaqtda manzillashtirilgan paket uchun ajratiladi. Xuddi shun-
day yondashish taniqli Arcnet tarmog‘ida qo‘llaniladi. Bunday 
yondoshishning afzalligi – sodda va paket tarkibida kam xiz-
matchi axborotning mavjudligi, shuningdek, paket manzilini 
aniqlovchi adapterdagi qurilmaning soddaligi. Kamchiligi – 
manzillashni ko‘p mehnat talab qilinishi va xatolik mavjud 
– 53 –
bo‘lishligi (masalan, tarmoq abonentlaridan ikkitasiga bir xil 
manzil berib qo‘yishi). 
Manzillashga ikkinchi yondoshish IEEE halqaro tashkilot 
tomonidan taklif qilingan (bu tashkilot tarmoqlarni standart-
lash bilan shug‘ullanadi). Aynan shu taklif ko‘p tarmoqlarda 
ishlatiladi va yangi loyihalarda ham ishlatish tavsiya qilinadi. 
Uning g‘oyasi, tarmoq manzilini tarmoqdagi har bir adapter-
larga ishlab chiqarish bosqichida berilishidadir. Agarda bo‘lishi 
mumkin bo‘lgan manzillar soni yetarli darajada ko‘p bo‘lsa, 
u holda ishonch bilan aytish mumkinki xohlangan tarmoqda 
bir xil manzilli abonent bo‘lmasligini ta’minlash uchun 48 bit 
formatli manzil tanlanganda, 280 trillion turli xil manzillar 
hosil bo‘ladi. Tushunarliki, buncha taromoq adapterlari hech 
qachon ishlab chiqarilmaydi, demak tarmoqda bir xil manzilli 
adaptrlar uchramaydi. Ko‘p sonli tarmoq adapterlarini ishlab 
chiqaruvchilari o‘rtasida bo‘lishi mumkin bo‘lgan manzillar 
oralig‘ini taqsimlash uchun quyidagi manzil tuzilishi taklif qi-
lingan (3.4-rasm): 
3.4-rasm. 48 bitli standart manzil tuzilishi.
Manzilning kichik 24 razryadli kodi OUA deb ataladi 
●
(Organizationally Unigue Addres, îðãàíèçàöèîííî 
óíèêàëíèé àäðåñ) – tashkiliy yagona manzil. Aynan 
shuni tarmoq adapterini ishlab chiqaruvchi nomlaydi. 
Hammasi bo‘lib 16 milliondan ortiqroq kodlar holati 
bo‘lishi mumkin. 
Keyingi 22 razryadli kod OUI deb nomlanadi (Organi-
●
zationally Unigue Identifer, îðãàíèçàöèîííî óíèêàë-
íèé èäåíòèôèêàòîð) – tashkiliy yagona identifikator. 
Har bir tarmoq adapterini ishlab chiqaruvchiga IEEE 

---

– 54 –
bir yoki bir necha OUI ajratib beradi. Bu har xil tar-
moq adapterlarini ishlab chiqaruvchi bir xil manzil bi-
lan ishlab chiqarishin oldini oladi. Hammasi bo‘lib 4 
milliondan ortiq turli OUI bo‘lishi mumkin. OUA va 
OUI birgalikda UAA deb ataladi (Universally Admi-
nistered Address, óíèâåðñàëíî óïðàâëÿåìèé àäðåñ) – 
universal boshqariladigan manzil yoki IEEE – manzil 
deb ataladi. 
Manzilning ikkita katta razryadlari boshqaruvchi va 
●
manzil turini aniqlaydi hamda qolgan 46 razryadi inter-
pretatsiyalash usulini belgilaydi. I/G katta razryad biti 
(Individual/Group) bu manzil guruh yoki shaxsiy man-
zil ekanligini aniqlaydi. Agarda u 0 holatiga o‘rnatilgan 
bo‘lsa bu holda biz shaxsiy manzil bilan ish ko‘ramiz, 
agarda 1 holatga o‘rnatilgan bo‘lsa, u holatda guruh (ko‘p 
punktli yoki funksional) manzil bo‘ladi. Guruh man-
zilli paketlarni tarmoqda bor hamma adapterlar qabul 
qiladi, guruh manzili 46 kichik razryadlarning hammasi 
bilan aniqlanadi. Ikkinchi boshqarish biti U/L (Univer-
sal/Local) universal/mahalliy boshqarish bayrog‘i deb 
ataladi va bu tarmoq adapteriga qanday qilib manzil be-
rilganini aniqlaydi. Odatda u O ga o‘rnatilgan bo‘ladi.
U/L bitini 1 ga o‘rnatish, tarmoq adapter manzilini uni 
ishlab chiqargan korxona bergan emasligini, manzilni 
tarmoqdan foydalanuvchi belgilaganligini bildiradi. Bu 
holat juda kam uchraydigan holatdir. 
Keng miqyosda axborot uzatish uchun maxsus ajratilgan 
tarmoq manzili ishlatiladi, standart manzilning hamma 48 
bitiga mantiqiy bir o‘rnatib qo‘yiladi. Bunday tashkil qilingan 
axborot uzatishni shaxsiy va jamoa manzili bo‘lishidan qat’i 
nazar tarmoqdagi barcha abonentlar qabul qiladi. 
Bunday manzillash tizimiga, masalan, ko‘p tanilgan Ether-
net, Fast Ethernet, Token-Ring, FDDI, 100VG – AnyLAN
tarmoqlar ham rioya qiladi. Uning kamchiligi – tarmoq adap-
terlarining yuqori darajada murakkabligi, uzatilayotgan paket 
– 55 –
miqdorining ko‘p qismini xizmatchi axborot tashkil qiladi 
(uzatuvchi va qabul qiluvchi qurilmalar manzili uchun paket-
ning 96 biti ishlatilishi zarur, yoki 12 bayt). 
Ko‘p tarmoq adapterlarida aylanma tartib ko‘zda tutilgan. 
Bu o‘rnatilgan tartibda adapterlar o‘ziga kelayotgan hamma 
qabul qiluvchi qurilmaning manzil maydonidagi qiymati-
dan qat’i nazar hamma paketlarni qabul qiladi. Bunday tar-
tib, masalan, tarmoqni tashhislash ishlarini amalga oshirish 
uchun, ish unumdorligini o‘lchash uchun va uzatishda ro‘y 
beradigan xatoliklarni nazorat qilish uchun ishlatiladi. Bu hol-
da bitta komp’yuter tarmoqdan o‘tayotgan barcha paketlarni 
qabul qiladi va nazorat qiladi, ammo o‘zi hech qanday axborot 
uzatmaydi. Bunday tartibda ko‘priklar, tarmoq adapterlari va 
ulovchi qurilmalar (kommutator) ishlaydi, chunki ular o‘ziga 
kelgan hamma paketlarni qayta uzatishdan oldin ishlov be-
rishlari lozim.