Тармоқдаги рақобатга субститут товарлар таъсири

Тармоқ жозибадорлиги ва унинг кўрсаткичлари
Tarmoqni va raqobatni tahlil etishning oxirgi bosqichi – bu tarmoqdagi umumiy vaziyatni o’rganish va tarmoqning uzoq yoki qisqa muddatli nisbiy jozibadorligi haqida bir xulosaga kelishdir. Tarmoq jozibador degan xulosa agressiv o’sishni, sotishni va ishlab chiqarishni kengaytirishga investitsiyalarni kiritishni taqozo etadi, chunki kompaniya ushbu tarmoqda uzoq muddatli raqobatbardoshlikni oshirishi lozim. Agar tarmoq va raqobat vaziyati jozibasiz degan xulosaga kelinsa, tarmoq qatnashchilari investitsiyaga ehtiyotkorlik bilan yondoshadi, o’zining raqobat mavqeining uzoq muddatli himoyasini izlaydi. Zaif kompaniyalar tarmoqdan ketishni yoki qo’shnilar bilan qo’shilishni ma’qul ko’radi. Kuchli kompaniyalar esa jozibador tarmoqlarga diversifikatsiyani o’ylaydi.
Kompaniya rahbarlari tarmoqning jozibadorligini aniqlash uchun quyidagi muhim omillarga e’tiborni qaratishi lozim.

• 
  Tarmoqning o’sish potentsiali;
  
• 
  Asosiy harakatlantiruvchi kuchlarning tarmoqqa ta’siri;
  
• 
  Asosiy kompaniyalarning tarmoqqa kirish yoki undan chiqish potentsiali (kirish tarmoqda mavjud kompaniyalarning jozibadorligini pasaytirishi, chiqish esa oshirishi mumkin);
  
• 
  Talabning doimiyligi va ishonchliligi (mavsumiylik, iqtisodiy tsikl, iste’molchilar xulqining o’zgarishi, o’rinbosar tovarlarning ta’siri va boshqalar).
  
• 
  Raqobat kuchlarining kuchayishi yoki zaiflashishi
  
• 
  Tarmoq oldida turgan muammolarning muhimligi va ularning ahamiyati
  
• 
  Kelajakning noaniqligi va tavakkalchilik darajasi
  
• 
  Tarmoqdan olinadigan foyda hajmiga harakatlantiruvchi kuchlarning ta’siri.
  

Umumiy qoida sifatida ta’kidlash mumkinki, agar tarmoqda o’rtachadan yuqori foyda olish istiqboli mavjud bo’lsa, uni jozibador teskari vaziyatda esa uni jozibasiz deyish mumkin. Lekin tarmoq jozibadorligini absolyut deb qabul qilish xato bo’ladi. Kuzatuvchi mutaxassislarning sub’ektiv fikrlari bo’yicha jozibadorlik nisbiy aniqlanadi. Kompaniya muayyan tarmoqdagi vaziyatni o’rganib, u jozibador emas degan fikrga kelishi va navbatdagi tarmoqni o’rganishga kirishishi mumkin. Aynan jozibasiz deb qabul kilingan shart-sharoitlarni o’rgangan yaxshi mavqega ega boshqa komaniya esa, tarmoq jozibador degan fikrga kelishi mumkin. CHunki u o’z raqobatchisining kuchsiz tomonlaridan foydalanib, qo’shimcha bozor ulushini, sardorlikni va qo’shimcha foydani qo’lga kiritishi mumkin.
Boshqa tarmoqlarda faoliyat ko’rsatadigan kompaniyalar uchun jozibasiz hisoblangan tarmoqlar aynan shu tarmoqda faoliyat ko’rsatadigan kompaniya uchun esa jozibador bo’lishi mumkin. Zaif kompaniyalar nazarida jozibasiz hisoblangan tarmoqlar qudratli kompaniyalar nazarida jozibali bo’lishi mumkin.