16
2-bob
DUNYONING RANGINI O’ZGARTIRGAN INSON
Titrayotgan Kendin oʻzini kenggina bir xonada koʻrdi. Xona
shunchalik ajoyib ediki, inson beixtiyor uni tomosha qilishni
boshlardi. Avvallari bunday xonani koʻrmagan, eshitmagan edi.
Katta devorlarda shunday surat bor ediki, uning surat ekaniga
ishonish imkonsiz edi. Goʻyo butun devor ko’zgu bilan
qoplangan-u, siz koʻrgan va rasm deb oʻylayotgan narsalaringiz
qarshisida turib ularni oʻzida aks ettirardi. Devorning tugash
burchagida qalinroq bir arqon boʻlib, uning bir uchi shiftdagi
yogʻochlardan biriga bogʻlab qoʻyilgandi. Kendin xonada aylanib
yurarkan, oyogʻi bir narsaga tegdi. Bu haligi arqonning yerga
uzangan qismi boʻlib, u xonani diagonaliga qoq oʻrtasidan boʻlib
turardi. Arqonning boshqa uchi esa narigi tomondagi shiftning
yog’ochlaridan biriga bogʻlangandi. Arqon bilan xonani teng
ikkiga boʻlib qoʻyishning hikmatini Kendin anglamadi. Xona uni
shu qadar oʻziga sehrlab qoʻygandiki, Kendin bir soniyaga
oʻzining koʻrinmasligini unutdi. Sekingina Jinning qulogʻiga
egilib, arqonning hikmatini soʻradi. Kendinning xuddi kimdir
eshitib qolishidan qoʻrqib pichirlashini koʻrgan Jin qahqaha otib
kulib yubordi.
- Unutib qoʻyding, shekilli, hech kimsa bizni koʻrmaydi va
eshitmaydi, - deb Kendinni tinchlantirdi. Jin bu yerdagi narsalar
hikmatini Kendinning anglashga harakat qilayotganini toʻgʻri deb
hisobladi. Kendin Jinning aytganini qilib, xonadagi buyumlarni
birma-bir tadqiq qilishni boshlab yubordi.
Yerda "gilamlarning eng qadimgisi shunday boʻlsa kerak" degan
fikr uygʻotadigan, ammo "koshki, barcha gilamlar ham shunga
oʻxshasaydi" deyiladigan muhtasham bir gilam bor edi. Unda
odatdagi klassik bezaklar yoʻq edi. Gilamning arqon ajratib
turgan yeridan rasmli devorga qadar boʻlgan qismi moyli
17
boʻyoqlarda qilingan rasmni eslatsa, narigi tarafi geometrik
shakllar va matematik belgilardan iborat edi. Kendin koʻzlarini
devordan uza olmasdi. Yengilgina harakat bilan ortga qadam
tashlagan edi, nimanidir turtib yubordi. Soʻnggi lahzada uni
tezlik bilan ushlab qoldi. Bu goʻyo hech kimsaning koʻzi
tushmasligi uchun yuzasi qizil ipak mato bilan berkitib qoʻyilgan
bir surat edi. Xonada jami 8 ta rasm boʻlib, ulardan 5 tasi ayni
shu shaklda qizil ipak matolar bilan yopib qoʻyilgan, 3 tasi ochiq
edi.
Yopiq suratlardan birining yuzasidan matoni koʻtardi-yu,
koʻzlariga ishonmadi. Pastki oʻng burchakda qoldirilgan
dastxatni aytmasa, rasm boʻm-boʻsh edi. Soʻng qiziqish bilan
barcha suratlarni birma-bir ocha boshladi. Hammasi bir xil,
barchasining pastki oʻng burchagida ayni imzo qoʻyilgandi. Bu
xonaning sohibi qanday boʻlmagʻur inson boʻldi, rasmni chizmay
turib imzosini qoʻysa.
Yuzasi ochiq boʻlgan suratlardan birining oldida oʻtirish uchun
hozirlab qo’yilgan to’nka turardi. Uning ustida esa yosh bola
rasm chizgandek fikr uygʻotadigan, aralashib, bir-biriga qorishib
ketgan boʻyoqli palitra bilan ikki dona mo’yqalam bor edi.
Xonaning bu qismini tomosha qilib ulgurmagan Kendin narigi
tarafga hanuz oʻtmagandi. Shu qadar sehrlanib qolgandiki,
birgina shu tomonda bir necha soat aylanib qoldi. Chap
tomondagi devorning boʻsh ekanligi birdan eʼtiborini tortdi. Bu
yerning ham rasm chizish uchun tayyorlab qoʻyilgani xayoliga
keldi. U adashmagandi. Sababi, biroz avvalgi yuzasi qizil ipak
matolar bilan toʻsilgan boʻsh suratlarning pastki oʻng
burchagidagi imzoning yana biri devorda ham koʻzga tashlanardi.
Katta hayajon va zavq bilan ortiga qaytdi. Orqa devorda narigiga
mutlaqo oʻxshamagan, xonaning bu qismidagi gilamning
bezaklariga oʻxshash geometrik shakllar, matematik ifodalar bor
18
edi. Goʻyo kimdir matematikaga maʼlum yoki aksincha, maʼlum
boʻlmagan jamiyki masalalarni shu devorda yechgandi.
Devorning shundoq oldida eman daraxtidan yasalgan kattagina
stol bor edi. Hali eman isi ketib ulgurmagan stolga uch kishi
bemalol oʻtira oladigan, dunyoning eng hashamatli kursisi mana
shu deya bemalol koʻrsatish mumkin boʻlgan muazzam bir stul
suyab qoʻyilgandi.
Xonaning eshigi yoʻq edi. Aniqrogʻi, eshik oʻrnatilishi kerak
boʻlgan joyda tor va peshtoqli oʻyiq boʻlib, bu yerga kirish uchun
xizmat qilardi.
Soʻngra xonaga uzun soch-soqolli, keng yelkali, gʻijim va kir
kiyim kiygan, burnining uchiga ozgina jigarrang boʻyoq tekkan
bir odam kirib keldi. Yoʻgʻoch kundaning ustida turgan boyagi
palitrani ingichka uchli mo’yqalami bilan qoʻliga oldi. Oʻng
oyogʻini goʻyo tuflisini ipini bogʻlamoqchi boʻlgandek kunda
ustiga qoʻydi. Mo’yqalamni chaqqonlik bilan boʻyoqqa botirdi,
bir necha daqiqa oʻzi istagan rangini chiqarishga urindi.
Mo’yqalamni sindirib yuboradigan darajada palitraga qattiq
urardi. Chiqargan rangini ingichka uchli mo’yqalam bilan
dunyodagi eng nozik shishadan yaratilgan qizning yuzida
ohistalik bilan yurgizardi. Soʻng qalin uchli mo’yqalamini olib,
bir necha daqiqa uni palitraga urib turdi. Keyin uni suratga xuddi
dushmaniga zarba berayotgandek urdi. Kendin shunchalik berilib
ketgan ediki, "Unday qilmaaaa!" deyishdan oʻzini toʻxtatib
qololmadi. Jin esa xotirjam ohangda:
- Haqsan, ammo qoʻrqma! U nima qilayotganini biladi, sen faqat
kuzat, - dedi. Kendin rassomni kuzatib turib, armon boʻlib qolgan
orzusini Jinga aytdi:
- Qobiliyatim boʻlsa edi, men ham rassom boʻlishni xohlardim.
Ishon, buni judayam istardim, lekin afsus bu iqtidor masalasi...
19
Jin Kendinning yuziga tikilib qoldi. Qarashlari maʼnosiz edi.
Kendin jim boʻlishi kerakligini tushunib, sukut saqladi va
rassomni kuzatishda davom etdi. U odam soatlab boʻyadi. Goʻyo
butun dunyoning rangini oʻzgartirardi. Birgina xato qilsa qiyomat
qoim boʻladigandek. Bu orada kun ham oʻz oʻrnini tunga
boʻshatib berishga hozirlanardi.
Rassom kerosin chiroqni yoqdi. Yana ozroq ishlagach, tashqariga
chiqdi. Koʻp oʻtmay ortiga qaytganda burniga tekkan jigarrang
boʻyoq ketkazilgan edi. U bu safar arqonning narigi tomoniga
oʻtdi. Stol ustidagi qalamlardan birini olib devorga yoza boshladi.
Butun devor toʻla edi. Qayerda bir boʻsh joy qolib ketibdiki, bu
odam yana yozsa? Odam ingichka ingichka yozardi. Soʻngra
viqor bilan dunyoning eng hashamatli kursisiga oʻtirdi. Muqovasi
oʻyma yogʻochdan qilingan qalin daftarni ochib, devorga qarab-
qarab, bir narsalarni yozdi. Bir necha soatdan soʻng qalamini
qoʻyib, oʻrnidan turdi va kerosin chiroqni oʻchirib, tashqariga
chiqdi.
- Qayerga ketyapti?, - dedi rassomning ortidan qarab qolgan
Kendin.
- Uxlashga..., - dedi Jin va davom etdi:
- Bu inson har toʻrt soatda bir marta yarim soat uxlaydi. Vaqti
boʻldi deguncha hech kimning uygʻotishini kutmasdan turib,
yana ishiga qaytadi. Bizni bu yerga kelganimizga taxminan toʻrt
soat boʻldi.
Kendin hayratlandi.
- Ishonish qiyin!
- Uning kim ekanini aytsam, ishonishing aniq, - dedi Jin.
Kendinning qiziqishi o’zining soʻnggi nuqtasiga yetdi.
20
- Bu inson da Vinchi. Leonardo da Vinchi. Rassom, matematik,
fizik, faylasuf va yana bir qancha sohalarda afsona boʻlgan inson.
Endi ishondingmi?
- Taxmin qilishim kerak edi; lekin ishon agar men ham shunday
ishlasam, da Vinchi boʻlardim, - deb yubordi Kendin, Jinning
nima deb javob berishini hech oʻylamagan holda.
- Ishla u holda, - soddagina javob qaytardi Jin. Kendin Jinga ilk
bora 3957 xil maʼno va tuygʻu mujassam nigohini qaratdi. Ha,
yoʻq, qanday, nega boʻlmasin, haqsan, ajabo, goʻyo, balki,
qoʻlimdan keladimi, shubhasiz qilaman, albatta, hech qachon,
tabiiy va yana bu yerda sanalmagan yuzlab boshqa maʼnolar bor
edi bu nigohda.
Bu kishi Leonardo da Vinchi edi, da Vinchi boʻlish ayni shunday
boʻladi. Sen faqatgina ishlaysan va ichingdagi da Vinchi ko’rinib,
afsonaga aylanasan. Yoki ishlamasdan, da Vinchini ko’masan-u,
yoʻq boʻlib ketasan.
21
Do'stlaringiz bilan baham: |