Tarjima tarixi. Qadimgi Yunoniston va Rimda tarjimaning rivojlanishi. Evropada tarjimaning rivojlanishi. Tarjima maktablari. O’zbekistonda tarjimaning rivojlanishi

Tarjima tarixi. Qadimgi Yunoniston va Rimda tarjimaning rivojlanishi. Evropada tarjimaning rivojlanishi. Tarjima maktablari. O’zbekistonda tarjimaning rivojlanishi.

G’arbiy Yevropada tarjima tarixi

Tarjima tarixi e’tiborsiz bir fan emaski, undan uzoqdan yonadashilsa, umuman hech qaysi

fan insonlar, yanada aniqroq qilib aytadigan bo’lsak olimlar, tadqiqotchlar nazaridan chetda

qolmaydi. Agarda tarjima tarixiga ham oqilona, ham tanqidiy qaraydigan bo’lsak, u son-sanoqsiz

qadimda o’tib ketgan tilmochlarning, ya’niki tarjimon-olimlarning asarlariga borib taqaladi. Bu

asarlar madaniyat, urf-odat, tilshunoslikning rivojlanishi va globallashuvi kelajakda bizga qanday

naf keltirishi haqidagi o’y-fikrlarimizni o’zgartiradi. Misol tariqasida Antoni Pimning “Method in translation history” (“Tarjima tarixi uslubi”) kitobini keltirishimiz mumkin. U hozirgi zamon nigohida tarjima tarixi modellarini yaratdi. Unda bu tarix ob’yekti tarjimondir, deydi muallif.

Bundan tashqari, uning yozishicha, tadqiqotchilar o’zlarining maqsadlariga shunchalik

kirishishganki, madaniy tizimlar ijtimoiy xohishga asoslanadi. Chunki tarjimonlar madaniyatlararo

bamisoli ko’prik, shu ko’prik zimmasida mashaqqatli mehnat, javobgarlik bor bo’lib, uni

sidqidildan ado etish kerak bo’ladi. Uning asarida antik davrdan boshlab hozirgi davrgacha bo’lgan

tarjima tarixi ko’rib chiqiladi va maqsadiga ko’ra muhokama qilinadi. Tarjima tarixidagi uning bu

ishi adabiy tarjima ilmiy markazida (Gottingen, Germaniya) 1992-1994 yillarda olib borgan

izlanishlari va CETRA professori bo’lib Belgiyaning Luven Universitetida o’qigan ma’ruzalar

mahsulidir. U modellashtirish bo’yicha taklif qilgan metodni ko’pchilik konstruktiv deb

baholashmoqda. Uning yuqorida zikr etilgan kitobi hozirgi zamonga mos bayon etilgan faktlarga

boy manba sifatida qabul qilsa bo’ladi

TARJIMA TARIXI: 1965 yil 15 dekabrda O‘zbekistonda «Respublikada badiiy tarjima sifatini yanada yaxshilash

tadbirlari haqida» maxsus qaror qabul qilindi. Qarorga binoan universitetlar hamda boshqa bir qancha

pedagogika institutlarida tarjima nazariyasi va amaliyoti yuzasidan fakultativ darslar tashkil etish lozim deb

topildi. 1966—1967 o’quv yilida ToshDU hozirgi Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zbekiston milliy universiteti

filologiya fakultetining IV kursida ilk daf’a qiyosiy uslubiyot va tarjima buyicha maxsus kurs o‘qildi.

1969—1970 o‘quv yilida ToshDUning jurnalistika fakultetida tarjima nazariyasi va redaksiyanashriyot ishlari kafedrasi tashkil etildi. U 1973—1974 o‘quv yilidan boshlab tarjima nazariyasi, radio va televidenie kafedrasiga aylantirildi.

Tarjima tarixi juda qadim zamonlardan boshlanadi. Qadim zamonlardan buyon turli tillarda so‘zlashuvchi xalqlar bir-birlari bilan muomala qilganlarida tarjimon (tilmoch) orqali ish bitkazganlar.

Tarjimonsiz ish bitirish qiyin bo‘lgan. Savdo-sotiq ishlarida, diplomatik munosabatlar va madaniy aloqalarda hamma vaqt tarjimaga zarurat tugilgan.Qadim zamonlardan beri xalqlar o‘z tarjimonlariga katta hurmat bilan qaraganlar. Ularning nomlari tarix sahifalarida abadiy yozilib qolgan.Tarjima tarixi madaniyat, san’at, adabiyot tarixi bilan chambarchas bog‘langan.Ma’lumki, O’rta Osiyo xalqlarining madaniyati qadimiy davrlardan boshlanadi. Arablar istilosiga qadar ham O’rta Osiyoda yashab ijod qilgan olim va yozuvchilar o‘zlaridan keyin boy ilmiy va adabiy meros qoldirganlar, balki ular ichida ko‘pgina tarjima asarlari ham bo‘lishi haqiqatdan uzoq emas. Ammo arab istilochilari mamlakatni zabt qilgach, bu ajoyib asarlarni islom diniga qarshi deb yondirib yuborganlar.

Tarjima nazariyasi tilshunoslik yo’nalishi tamoyillarining takomillashuvi

O‘zbekistondagi tarjima maktablari

Tarjima tarixi juda qadim zamonlardan boshlanadi. Qadim zamonlardan buyon turli tillarda so’zlovchi

xalqlar bir-biri bilan muomala qilganda tarjimon orqali ish bitkazganlar. Tarjimonsiz ish bitish qiyin bo’lgan.

Savdo-sotiq ishlarida, diplomatik munosabatlar va madaniy aloqalarda tarjimaga zarurat tug’ilgan.

Markaziy Osiyoning dastlabki tarjimonlari

 Abu Nasr Forobiy

 Abu Ali ibn Sino

 Abu Rayhon Beruniy

 Mahmud Qoshg’ariy

 Mahmud Zamaxshariy

1. Forobiy Aristotelning “Metafizika”, “Fizika”, “Meteorologiya”siga sharhlar yozgan.

Ayrim zarur kitoblarni grekchadan arab tiliga tarjima qilgan.

2. Ibn Sinoning 5 tomdan iborat “Alqonun fit-tib” nomli asari Yevropada XV asrda lotin tiliga 16

marta, XVI asrda esa 20 martadan ko’proq nashr qilindi. “Tib qonunlari” Yevropaning boshqa

tillariga ham tarjima etilgan