II BOB Siyosiy tizim va jamiyat
Choson davlati tashkil topgan ilk davrlarda boshqaruv davlatga xizmati singgan vazirlar qolida edi. Ular davlatni qurishda va yangi qirollikning tashkil topishida korsatgan Xizmatlari uchun hukumatdan joy olgan edilar. Ammo, kop otmay, davlat boshqaruvidagi mazkur demokratizmga chek koyildi. Choson monarxiyaga aylana boshladi. Ayniksa, qirol Txechjon davrida uning tashabusi bilan davlat tashkilotlari va mansabdorlari tizimi vujudga keltirildi, joylardagi feodallarning qorloari (drujinalari)ni tarqatildi, butun hokimiyat qirol qolida toplanishiga erishildi. Bundan tashkari mazkur qirol diniy ibodatxonalar ixtiyoridagi yerlar miqdorini qisqartirdi, bu esa erkin dehqonlar sinfining, bilvosita-davlat xazinasiga soliq tolaydiganlar tabaqasining miqdorini keskin oshirdi. Chosondagi oliy boshqaruv idorasi qirol xuzuridagi «Ijonbu» - Davlat Kengashi edi. Davlat Kengashi uch vazirdan iborat edi: kengash raisi, birinchi (ong qol) vazir, ikkinchi (sol kol) vazir. Ular qirolning irodasiga kora davlatning ichki va tashki siyosatining asosiy tamoyillarini ishlab chiqardilar va hayotga tadbiq etardilar. Ijonbuga ijroiya hokimiyatining 6 muassasasi boysunar edi: amaldorlar (kadrlar), moliya, tantanalar, xarbiy, sud ishlari, qurilish va hunarmandchilik ishlari muassasalari. Bundan tashkari qirol huzuridagi axloq- manaviyat ishlari idorasi va Fanlar akademiyasi ham mavjud edi. Mamlakat 8 viloyatga bolingan va ularni qirol tayinlaydigan voliylar boshqarar edilar. Viloyatlor «bu», «mok», «gun», «xyon» deb atalgan boshka kichik mamuriy tuzilmalarga bolingan edilar. Chosonda umumiy xarbiy majburiyat xam joriy etilgan bolib, 16 yoshga yetgan barcha dehqon erkak farzandlari harbiy xizmatga borishi yoki muqobil xizmat evaziga kerakli mablagni tolashi lozim edi. Harbiy ishlar idorasi 5 nafar qarorgohdan boshqarilar va ularning izmida 5 ta armiya (vardiya) mavjud edi. Ularning chegara xududlarida quruqlikdagi qoshinlar va harbiy-dengiz kuchlari joylashtirilgan bolib, ular markazdan nazorat kilib turilardi. Choson davlatida yanbanlar (aynan tarjimasi: «oqsuyaklar») hukmron sinf makomiga va juda kop imtiyozlarga ega edilar. Yanbanlar doimo davlat xizmatida bolib, mansab pillapoyaloridan «gvago» deb atalgan davlat imtihonlarini topshirib yuqorilar edilar. Yanbanlar jamiyatning eng oqimishli (malumotli) kishilari ham edilar. Ular moddiy ishlab chiqarish bilan shug’ullanmas edilar, aqliy mehnat ularning chekiga tushgan vazifa edi. Bu davrda ijtimoiy tabaqalashuv ham kuchaygan. Aholining aksariyat qismi qullardan iborat bo'lgan bo'lsa-da, lekin qulchilik qanday darajada bo'lganligi masalasi birmuncha bahsli hisoblanadi. Hukmdorlar sulolasi (van) meros tarzida o'tgan. Davlat boshqaruvi tizimi shakllangan. Xitoy manbalarida tebu, paksa, changun atamalarining uchrashi koreys davlatidagi vazirlar, maslahatchilar hamda qo'shin sarkardalari yoki shunga o'xshash boshqaruv tizimi haqida malumotlar beradi. Biroq, ba'zi olimlar mamlakatda davlat amaldorlari bilan bog'liq lavozimlar bo'lganiga shubha bilan qaraydilar. Kijada qadimgi Chosonda "Sakkizta taqiqlovchi bandlar" nomli kodeksdan iborat huquqiy tizim bo'lganligi haqida ma'lumotlami uchratamiz. oz navbatida shuni ham aytib o'tish joizki, mazkur huquqiy hujjatning uchta bandigina bizgacha yetib kelgan. Hujjatning birinchi bandida odam o'ldirgan kishiga o'lim jazosi berilishi, ikkinchisida jismoniy zarar yetkazgan odam don mahsulotlari bilan xun to'lashi to'g'risida yozilgan. Uchinchi bandda esa, o'g'rilik qilgan kishining ushbu xonadon quiiga aylantirilishi borasida fikr bildirilgan. Garchi, gunohkor kishi 500 000 von jarima to'lash orqali qullikdan ozod bo'lgan bo'lishiga qaramay, u jamiyatdan ajratilgan.Choson kodeksida bayon qilingan "Xan shu" (Xan sulolasi tarixi)da ta'kidlanishicha: "Agar kimki pul to'lab qulliqdan ozod bo'lgan bo'lsa ham, unga nisbatan o'g'ri deb qarash saqlanib qolgan. Shu bois, u bilan hech kim oila qurmagan". Aynan mazkur band koreys jamiyatida sinfiy tabaqalashuv va xususiy mulk institute bo'lganidan dalolat beradi. Manbada ta'kidlanishicha, mazkur bandning joriy etilishi odamlar orasida o'g'rilikning butkul yo'qolishiga olib kelgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |