Tarjima nazariyasi va amaliyoti

Chosonning qayta tashkil topishi

Koryo davlatining ijtimoiy hayotining so’ngi davrida (14- asr oxirida) mazkur davlatdagi harbiy doiralar va aslzodalar tabaqasi o’rtasidagi qarama-qarshiliklar mamlakatni boshboshdoklik va milliy inqiroz yoqasiga keltirib qo’ygan edi. Mamlakatning sog’lom kuchlari yangi davlatni vujudga keltirish yo’llarini izlay boshladilar. O’lkada ta’sir doirasi kuchli bo’lgan harbiylar qo’mondonlar guruhi qo’shinlar yordamida aslzodalar tabaqasini hokimiyatdan chetlashtirib, davlatni o’z ko’llariga oldilar. Xalqning madadini olish va iqtisodiy siljishlarni kuchaytirish uchun ular zudlik bilan yer islohoti o’tkazdilar. Shundan so’ng yangidan shakllangan aslzodalar tabaqasining Ten To Jo, Te Jun kabi vakillari Li Son Gyoni qirollik taxtiga o’tkazdilar va yangi davlat tuzilganini e’lon kildilar. Koreya tarixida muxim rol o’ynagan bu voqea 1392 yilda ro’y bergan edi. Yangi davlatga «Choson» deb nom berdilar. Bu nom mazkur yangi davlatning eng qadimgi Choson davlatiga tarixiy vorisligiga ishora bor edi. Davlat boshidagilar poytaxtni Xanyan (xozirgi Seulga) ko’chirdilar.1394-yilda rasmiy din sifatida Konfutsiylik qabul qilinadi (Konfutsiylik diniga dastlab Xitoyda asos solinadi). Cho’sonning ichki va tashqi siyosatida asosiy rol o’ynagan faktorlar- konfustiylik, qishloq xo’jaligini rivojlantirish va Min sulolasi hukmron bo’lan Xitoyga yoqadigan tarzda tashki yo’l tutish edi, bu shart-sharoitlar o’lkaning tarixiy taraqqiyoti va o’sha davr koreys jamiyatining o’ziga xos xususiyatlarining shaklilanishida uzoq davr o’z ta’sirini saqladi. Li Son Ge hokimiyatga kelgan vaqtda keksayib qolgan edi. Shu bois taxt uchun uning o'g'illari orasida kelishmovchiliklar bo'lib turdi Uning katta o'g'li Li Ban Von yoki van Txejon (1401-1418) Choson hukmdori bo‘ldi.Yangi sulolaga asos solinishi bilan Koryoning zaiflashib qolganda qator chora-tadbirlar amalga oshirildi.Muxolifatni bostirish maqsadida avval van Konyan va uning o 'g'illari hamda eski sulola tarafdorlari qatl etildi. Amaldorlaring avvalgi mansablari bekor qilindi. Faqatgina vanning eng yaqin qarindoshlarigina mansabga erishish huquqiga ega bo'ldilar Qolganlar, xususan "ta'sirli oilalar" umumdavlat miqyosida 18-darajadagi lavozimlarnigina egallashi mumkin edi. Davlat boshqaruvi faoliyatini yaxshilash uchun bir qator hu- kumat tashkilotlari tarqatib yuborildi, ba'zi davlat tuzilmalari qisqartirildi. Van tasarrufida bosh vazir va uning ikki o'rinbosaridan iborat oliy hukumat organi - Davlat yig'ini (Iychjonbu) tashkil qilindi. Barcha davlat tashkilotlari 6 vazirlik bo'yicha taqsimlandi:1) amaldorlar bo'yicha; 2)moliya; 3) mudofaa; 4) tantanalar; 5) adliya; 6) hunarmandchilik va jamoat ishlari, Vazirliklar bilan birga davlat boshqaruvida 3ta nazorat devonxona "sam sa"(nazorat)tuzildi. Birinchi devonxona vanning noto'g'ri harakatlari va qarorlarini tanqid qilgan, ikkinchisi amaldorlar faoliyatini nazorat qilgan, uchinchisi esa vanning ilmiy faoliyatiga javob bergan va konfutsiylik ruhida rasmiy tarixni yozish uchun materiallar yig'ish bilan shug'ullangan.Islohotlar tufayli samarali davlat boshqaruv devonxonasi shakillangan. Bu borada shuni aytish kerakki, mamlakat poytaxtida amaldorlar 500-600 kishini tashkil qilgan. Li sulolasi davrida mamlakat aholisi 3milliondan 11 millionga ko'paygan Markazlashgan hokimiyatni mustahkamlash uchun bar ha shaxsiy harbiy guruhlar tarqatib yuborilgan. Umumiy harbiy majburiyat asosiga qurilgan doimiy armiya markaziy va viloyat qo'shiniariga bo'lingan. Qo'shinlarni saqlash zaxiradagilar zimmasiga tushgan bo'lib, ularning asosini dehqonlar tashkil etgan. Davlat hududini himoya qilish maqsadida mamlakat bo'ylab gulxanli signallar va pochta xizmati tizimi joriy etilgan.Mamlakat 8 ta ma'muriy bo'linmaga bo'lingan bo'lib, ushbu bo'linmalar, o'z navbatida, okruglar, volostlar,uyezdlar va prefekturalarga bo'lingan.Barcha rahbar amaldorlar poytaxtdan tayinlangan. Rahbar va mahalliy amaldorlar orasida poraxo'rlikning hamda ajralib ketishlam ing oldini olish maqsadida rotatsiya tizimi joriy etilgan: ya'ni amaldorlar vaqt-vaqti boshqarayotgan hududlardan boshqasiga o'tkazib turilgan. Mansabdor shaxslar doimiy inspeksion nazoratda bo'lib, ulam ing faoliyati rasmiy va yashirin taftishdan o'tkazilgan. Poytaxtda maxsus do'mbira o'm atilgan. Uni chalish orqali amaldorlarning faoliyatini suiste'mol qilishi yoki ularning nojo‘ya ishlari haqida ma'lumot berilgan. Eng quyi darajadagi qishloq uyushmalari xanyak-mahalliy boshqaruv shakli bo'lgan.Uning faoliyatiga konfutsiylik ta'limoti asosidagi tartib-intizom ni saqlash, mayda o'g'riliklar uchun jazo belgilash, mablag' ajratish, maktablar tashkil qilish, jamoat ishlari va marosimlarning bajarilishini nazorat qilish kirgan. Chosonni boshqarganlar sulolaviy oqsuyaklardan iborat bo‘lgan yanbanlardan tashkil topgan bo'lib, ular fuqaroviy va harbiy zodagonlarga bo'lingan. Yanbanlar lavozim uchun davlat imtihoni topshirishgan. Uncha ko'p bo'lmagan yuqori martabalilar avlodigina "ajdodlarga xizmati" yoki "ezgu xizm atlari" uchun imtihonsiz lavozimga ega bo'lishi mumkin bo'lgan. Fuqarolik lavozimlari uchun imtihonga faqatgina yanbanlar oilasiga mansub kishilargina (bu konfutsiylik davlatchiligi me'yorlariga zid bo'lgan,lekin XVIasrdan boshlab Chosonni boshqarganlar sulolaviy oqsuyaklardan iborat bo‘lgan yanbanlardan tashkil topgan bo'lib, ular fuqaroviy va harbiy zodagonlarga bo'lingan. Yanbanlar lavozim uchun davlat imtihoni topshirishgan. Uncha ko'p bo'lmagan yuqori martabalilar avlodigina "ajdodlarga xizmati" yoki "ezgu xizmatlari" uchun imtihonsiz lavozimga ega bo'lishi mumkin bo'lgan.Fuqarolik lavozimlari uchun imtihonga faqatgina yanbanlar oilasiga mansub kishilargina (bu konfutsiylik davlatchiligi me'yorlariga zid bu'lgan, lekin XVI asrdan boshlab Chosonni boshqarganlar sulolaviy oqsuyaklardan iborat bo‘lgan yanbanlardan tashkil topgan bo'lib, ular fuqaroviy va harbiy zodagonlarga bo'lingan. Vanbanlar lavozim uchun davlat imtihoni topshirishgan. Uncha ko'p bo'lmagan yuqori martabalilar avlodigina "ajdodlarga xizm ati" yoki "ezgu xizm atlari" uchun imtihonsiz lavozimga ega bo'lishi mumkin bo'lgan. Fuqarolik lavozimlari uchun imtihonga faqatgina yanbanlar oilasiga mansub kishilargina (bu konfutsiylik davlatchiligi me'yorlariga zid bo'lgan, lekin XVI asrdan boshlab an'ana tarzida yozila boshlagan) qo'yilgan bo'lsa, harbiy amallar uchun o'rta tabaqaga mansub va viloyatlardan kelgan kishilar qo'yilgan. Yanbanlar darajasiga ko'ra farqlangan. Ular barcha majburiyatlardan ozodqilingan. Yanbanlar o'zaro ichki nikohni qayd etish orqali yopiq tabaqaga aylangan.Davlat lavozimlari chegaralangan bir davrda yanbanlar tabaqasining o'sishi hukumatni ularga nisbatan qator cheklovlar joriy qilishga majbur qildi. Birinchidan,ikkinchi nikohdan yoki yanban bo'lmagan onadan tug'ilgan farzand amaldor bo'la olmagan, yoki viloyatlardagi yuqori lavozimlarga tayinlanmagan. Ikkinchidan, yer va oylik maoshsiz, lekin yanban statusini saqlab qoluvchi qator soxta lavozimlar joriy etilgan.Yanbanlardan keyingi tabaqadada chuninlar("o'rtakishilar")tabiblar,tarjimonlar,hattotlar,hisobchilar,huquqshunoslar,rassomlar,munajjimlar,geomantlar, boshqa mutaxassislar va kichik amaldorlar turgan. Ular huddi yanbanlar kabi jismoniy va mehnat majburiyatlaridan ozod qilingan.Ko'pincha, ular yanbanlaming asir ayollardan tug'ilgan farzandlari bo'lib, bu daraja ulaming xizmat sohasidagi yuqori martabasi bo’lgan.Chuninlarga sulolaviy kichik amaldorlar (sori, xyanri, txogimi)- devonxona xodimlari ham kirgan. Ular ham mehnat va jismoniy majburiyatlardan ozod qilingan.Keyingi o'rinda soliq to’lovchilar turgan. Bu qatlam saninlar ("oddiy odamlar") yoki yaninlar ("erkin odamlar") deb nomlangan. Ular erkin dehqonlar, hunarmand va savdogarlardan tashkil topgan. Bu qatlamning yuqorisida badavlat dehqonlar yoki xallyan ("bekorchi oddiy odamlar") turgan bo’lib, ular o'zlarini yanbanlar deb atashgan.Undan quyida sinyan yokchxon-kon va davlatga qarashli ustaxonalar ishchilari,daraxt kesuvchilar, baliqchilar, tuz tayyorlovchilar kirgan. Keyingi o'rinlarda qaram dehqon-nobilar va "jirkanch kasb egalari" qassoblar, mo'ynado'zlar, ko'cha artistlari, qomlar va xoninlar ("qabih odamlar") kirgan. Aholi o’rtasida soliq to’lovchilar va harbiy majburiyatga aloqador kishilarning sonini oshirish maqsadida hukumat doimiy ravishda nobilar sonini kamaytirib, ularni davlatga qarashli dehqonlarga aylantirgan. Soliq to’lashdan bo'yin tovlaganlarni ro'yxdan chiqarish maqsadida zamonaviy pasportlar ko'rinishidagi maxsus taxtacha joriy etilgan.