Тақризчилар: Ўзбекистон Давлат Жисмоний тарбия Институтининг пфд, профессор Ф. А. Керимов; твпктмои амалий фанлар кафедрасининг мудири профессор. Ф. Хўжаев Масьул

КООРДИНАТСИЯ ҚОБИЛИЯТЛАРИНИ ТАРБИЯЛАШ ВОСИТАЛАРИ

Координатсия қобилиятларини тарбиялашда турли-туман жисмоний машқларни восита сифатида қўллаш мумкин, лекин бу машқлар ҳар хил координатсион ҳаракатлар мураккаблиги билан боғлиқ бўлиб, уни енгиш талабларига ега. Умуман, машқлар техникасини ўзлаштириш жараёнида ҳар хил қийинчиликларни енга олишга тўғри келади. Шуни ҳам айтиш керакки, бу машқларни ўрганишда улар мустаҳкамланади ва мураккаблиги йўқолиб боради. Демак: координатсион ҳаракат қобилиятини ошириш учун координатсион-ҳаракатлар фаолиятини мураккаблигини ўзгартириб бориш мақсадга мувофиқ.

15 - жадвал

Координатсион ҳаракат қобилиятларини тарбиялашда кенг қўлланила-диган воситаларга: ҳаракатли ва спорт ўйинлари, гимнастика, акробатика киради (15-жадвал). Шунинг учун ҳам, бу машқлар ўқувчиларнинг жисмоний тарбиялашда катта ўрин егаллайди. Бу воситалар умумий чақ­
қонлик ривожланишига кўмаклашади. Махсус чаққонликни тарбиялашда характери ва йўналиши бўйича мусобақавий машқларига яқин тайёрлов машқлардан фойдаланилади.
Чаққонлик кичик ва ўрта синф ўқувчиларида яхши тарбияланади. Бу ёшдаги ўқувчиларда ҳаракат, кўриш, ешитиш ва бошқа анализа-торлар шиддатли ривожланиши кузатилади. Машғулот ва дарс жараёнида чаққонликни тарбиялашга йўналтирилган машқлар тайёрлов қисмида ва асосий қисмини бошланишида берилади, чунки чарчаш шароитида чаққонликнинг ривожланиши паст бўлади.
Координатсион қобилиятларни тарбиялаш методикасининг асослари
Координатсион қобилиятларни тарбиялашда асосий мақсад янги ҳаракатлар кўникмаси ва малакаларини егаллашга қаратилган бўлади. Бу сифатни тарбиялашда ҳар хил қўлланмалар ишлатилади. Чаққонликни ривож-лантиришга йўналтирилган жисмоний юкламанинг ўзгариши шуғуллануV-чилар енгила оладиган координатсион қийинчиликларни ошириш йўли билан содир бўлади. Бу қийинчиликлар асосан:
1. Ҳаракат аниқлигига; 2. Уларнинг ўзаро мослашувига; 3. Муҳитнинг бирдан ўзгаришига бўлган талаблардан келиб чиқади. Чаққонликни тарбиялаш жараёнида ҳаракат координатсияларининг янада юқорироқ акс еттирувчи турли методик усулларидан фойдаланилади (16-жадвал).
16-жадвал

	МЕТОДИК УСУЛ МАЗМУНИ		МИСОЛЛАР
1	2	3	4
1.	Одатланмаган дастлабки ҳолатнинг қўлланилиши	1.	Сакраш йўналишига нисбатан орқа билан туриб узунликка сакраш.
2.	Машқларнинг кўзгусимон (зеркално) бажарилиши.	2.	Дискни чап қўл билан ирғитиш.
3.	Тезликнинг ёки ҳаракат темпини ўзгарилиши.	3.	Тезлаштирилган темпда машқларни бажариш.
4.	Машқларни бажаришда усул-фазовий чегараларнинг ўзгариши.	4.	Кичик доирадаги дискни ирғитиш, ўйин майдонининг кичиклаштирилиши.
5.	Машқлар бажариш усулларини ўрин алмаштириш	5.	Турли усуллар билан баландликка сакраш.
6.	Қўшимча ҳаракатли машқларнинг қолдиқлари	6.	Ерга қўнишда қўшимча бурилиш билан таяниб сакраш.

1	2	3	4
7.	Гуруҳли ёки жуфт машқларда шуғулланувчиларнинг қарама-қарши таьсирининг ўзгариши.	7.	Ўйинларда турли тактик комбинатсияларни қўллаш; турли рақиблар билан учрашувлар ўтказиш.
8.	Таниш бўлган ҳаракатларни олдиндан номаьлум ҳолатларда бажариш.	8.	Аксинча старт ҳолатидан чиқиш.

Чаққонликни ривожлантиришга йўналтирилган машқлар тезда чар-чашга олиб келади. Шу билан бирга, буларни бажариш мускул сезгиларининг тўлиқ аниқлигини талаб етади ва чарчашда кам еффект бўлади.