Тақризчилар: доцентлар Н

Жамият, айрим шахслар томонидан қўйилган мақсад ва 
вазифаларга кўра, мақсадга мувофиқ, системали ва режали 
йўлга қўйилган жараён ва унга раҳбарлик 
тарбия жараёни 
деб аталади. 
Тарбия жараёни - бу шахсни ижтимоийлаштириш жараёни 
ҳисобланиб, уни ҳаётга, жамиятдаги ўрнини топишга, фаол 
муносабатга тайёрлаш, жамиятга фойда келтира оладиган, шу 
билан бирга, ўз фаолиятидан маънавий ҳамда моддий 
қониқиш ҳосил қиладиган тарзда тарбиялаш демакдир. 
Шу сабабли ҳам қаерда тарбия бўлса, болаларнинг 
ривожланишидаги ҳаракатлантирувчи кучлар, ёш ва ўзига хос 
хусусиятлари ҳисобга олинади. Қаерда тарбия бўлса, жамиятнинг 
ва табиий муҳитнинг ижобий томонларидан фойдаланилади. 
Қаерда тарбия тўғри йўлга қўйилган бўлса, жамиятдаги номақбул 
ва салбий таъсир этувчи куч қирқилади. Қаерда тарбия тўғри 
йўлга қўйилган бўлса, барча ижтимоий институт, марказларнинг 
бирлиги ва ҳамкорлиги таъминланади. Қаерда тарбия тўғри йўлга 
қўйилган бўлса, шахснинг эртароқ мустақил фаолият кўрсатишига, 
қобилиятлари намоён бўлишига имкон яратилади. 
II. 
Авторитар тарбия. Эркин тарбия назарияси
 
Тарбия жараёнига шахсни мақсадга мувофиқ шакллантириш 
ва ривожлантириш жараёни сифатида қараш ҳақидаги замонавий 
илмий тасаввурлар бир қатор педагогик ғояларнинг узоқ давом 
этган ўзаро кураши натижасида пайдо бўлди. 
Ўрта асрдаёқ авторитар тарбия назарияси юзага келди ва 
у ҳозиргача турли кўринишларда (масалан, скаутинг 
назарияси) давом этиб келмоқда. Ушбу назариянинг ёрқин 
намоёндаларидан бири немис педагоги И.Ф.Гербарт бўлиб, у 
тарбияни болаларни бошқариш жараёни деб тушунтирди.
Ушбу бошқарувнинг мақсади - «уни у ёқ, буни бу ёққа ирғитаётган» 
болалардаги ёввойи 
феъл-атворни бостиришдан 
иборат. 

---

118 
Болаларни бошқариш мазкур ҳолатда унинг хулқини белгилайди. 
Гербарт бошқарув усуллари болаларни назорат қилиш ва уларга 
буйруқ беришдан иборат, деб билади.