Tarixiy O’lkashunoslik fanining predmeti, maqsad va vazifalari. Tarixiy o‘lkashunoslik

9. Tarixiy o‘lkashunoslikning fan sifatida shakillanishi va rivojlanishi
O‘lkani o‘rganish masalasi O‘rta Osiyoda, shu jumladan, O‘zbekistonda ham XIX asrning ikkinchi yarmidan boshlanadi. Rus tadqiqotchilari O‘rta Osiyoni Rossi imperiyayasi tomonidan bosib olinishidan oldin bu o‘lkani o‘rganish bo‘yicha bir qancha ishlarni amalga oshirdilar.
Jumladan o‘lka haqidagi dastlabki ma’lumotlardan birini 1819- 1822 yillarda Xivaga sayohat qilgan N.N. Muravev berib o‘tadi. U Kaspiy dengizini ko‘zdan kechirib, uning sharqiy qirg‘oqlarini o‘rganadi. Shuningdek, Xiva xonligi aholisining turmush tarzi urf odatlari, tabiati to‘g‘risida ham ma’lumotlar beradi.
1820-1821 yillarda Buxoroga A.Negri boshchiligida elchilar tashrif buyuradi. Elchilar tarkibida bosh shtab ofetsirlaridan K. Meyendorf, V.D. Volxoskiy, A.K. Temofiev, tabiatshunos X. Pander va sayyoh E.A. Eversmanlar ham bor edi. Ular Buxoro xonligida tadqiqot ishlarini olib borishadi. To‘plangan ma’lumotlarni K.Meyndorf 1826 yili Parijda kitob qilib chop etadi. Kitobda Buxoroning geografiyasi, aholisi, xo‘jaligi va davlat boshqaruvi haqida ma’lumotlar bayon qilingan.

10. Yevropa tadqiqotchilari nigohida o‘lkamiz.
1876-1877 yillarda frantsiyalik sayyoh Jan Uyfalvi Farg‘ona vodiysiga sayohat qiladi. Uning sayohati Frantsiya hukumapti tomonidan tashkil etilgan bo‘lib, bu haqda muallifning o‘zi shunday yozadi: “Frantsiya hukumati tomonidan Rossiya, Sibir va Turkistonga arxeologik, antropologik anropologik, etnografik va filologik tadqiqotlar maqsadida yuborilgan edim. Men..., Orol dengizi bo‘ylari, Sirdaryo, Toshkent, Samarqand, Zarafshon vodiysining yuqori qismi, Farg‘ona mamlakatlariga birin-ketin sayohat qildim”.
“O‘rta Osiyoning etnografik kartasi” da Jan Uyfalvi o‘lkadagi asosan ko‘pchilikni tashkil etuvchi xalqlarni o‘z kartasiga tushirgan. Uni quyidagicha izohlash mumkin:

1. 
   Farg‘ona vodiysi (asosan o‘zbeklar, qipchoqlar va qoshg‘arliklar);
   
2. 
   Samarqand, Kattaqo‘rg‘on (tojiklar va eroniylar);
   
3. 
   Hisor, Qarshi (o‘zbeklar);
   
4. 
   Jizzax, Toshkent, Chimkent va Avliyoota (o‘zbeklar);
   
5. 
   Qozog‘iston yerlari (qozoqlar va qirg‘izlar);
   
6. 
   Qirg‘iziston, Pomir, Oloy (Qora qirg‘iz va qirg‘iz qipchoqlari);
   
7. 
   Ruslar keng tarqalgan hududlar esa (Samarqand, Kattaqo‘rg‘on, Xo‘jand, Chinoz, Toshkent, Chimkent, Turkiston, Avliyoota, Marg‘ilon, Andijon, Namangan, Kopal).
   

Jan Uyfalvi “O‘rta Lsiyoning etnografik kartasi haqida” nomli maqolasida o‘zbeklar O‘rta Osiyo va unga tutash viloyatlarda yashashligi, qoraqlpoqlar esa Oksus (Amudaryo), Orol dengizi bo‘ylarida, Zarafshon va Farg‘ona ham uchrashini, ular o‘zbeklardan kam farqlanadilar, deb yozadi.
Uyfalvi kartasi Yevropada O‘rta Osiyoning etnik tarkibi haqida ma’lumot beruvchi o‘z davrining mashhur kartasi sifatida baholanadi.