Tarix va madaniyat muzeyi

TARIX VA MADANIYAT MUZEYI
U yoki bu xalqning tarixi, madaniyati, urf-odat va an’analari bilan tanishish har bir sayyohda doimo katta qiziqish uyg‘otadi.
U bu ma'lumotlarni muzeylarda topadi. Keng yurtimizning eng chekka go‘shalaridan biri – Qoraqalpog‘istonga press-tur doirasida Davlat tarix va madaniyat muzeyidagi noyob eksponatlarni tomosha qildik.
Press-turda bir guruh jurnalistlar ishtirok etdi. Tarixiy-madaniy maskanlarga tashrif buyurishdan ko‘zlangan asosiy maqsad Qoraqalpog‘iston xalqining turmush tarzi bilan yaqindan tanishish, uni targ‘ib qilish maqsadida uning turli hududlariga borish sayyohlarni imkon qadar ko‘proq jalb etishda katta yordam beradi.
Qoraqalpog‘iston xalqi ham mamlakatimizning boshqa shahar va viloyatlari ahli qatori mustaqillikka qadar achchiq va shirin hayot, ravon va murakkab yo‘lni bosib o‘tdi, hayot va ozodlikni obod qilish yo‘lida katta sa’y-harakatlarni amalga oshirdi.
Ma’lum bo‘lishicha, bu muzey Markaziy Osiyodagi eng qadimiy muzeylardan biri hisoblanadi. Uning ochilish sanasi - o'tgan asrning 1929 yil. Shu yili To‘rtko‘lda Qoraqalpoq tarixchilar jamiyati tomonidan ko‘rgazma tashkil etilib, muzeyga asos solingan. Tarixchilarning bunday harakati madaniyat sohasidagi olg‘a qadam sifatida baholanadi.
Ko'p yillar davomida u Etnografiya muzeyi deb nomlangan. Keyinchalik u Qoraqalpog‘iston tarix va madaniyati davlat muzeyi deb o‘zgartirildi. Ushbu muzey 93 yildan buyon turli jamoalarga qoraqalpoq xalqining boy tarixi va yuksak madaniyatini, tarixiy-me’moriy obidalarini aks ettiruvchi, bu haqda aniq ma’lumot beruvchi eksponatlarni namoyish etib kelmoqda.
Aytilishicha, dastlab muzeyda qoraqalpoq xalqiga oid turli liboslar, qo‘lyozmalar, kitoblar, tarixiy obidalarning fotosuratlari, qadimiy loy va metall buyumlari kabi 20 turdagi eksponatlar namoyish etilgan. Bu osori-atiqalarning bir qismi Istamas ko‘lining qurib qolgan hududlarida topilgan.
— Ammo hozir uning eksponatlari soni minglab marta oshdi. Muzeyda 80 000 dan ortiq eksponatlar mavjud. U uchta yo‘nalish: tabiat, me’morchilik va etnografiya hamda Qoraqalpog‘istonning eng yangi tarixini o‘z ichiga oladi. Har bir bo‘lim o‘z davriga qarab eksponatlar orqali xaridorlarni tarixiy, madaniy, me’moriy va boshqa tadbirlar bilan tanishtiradi, – deydi muzey direktori Oyjamol Yusupova.U taʼkidlaganidek, muzeyda mintaqada Orol dengizining qurishi natijasida asta-sekin nobud boʻlgan bir qancha noyob hayvonlar, qushlar va oʻsimliklar ham namoyish etilmoqda. Ulardan ba'zilari Qizil kitobga kiritilgan, avlodlari qolmagan.
Muzey direktorining soʻzlariga koʻra, yoʻqolib ketgan noyob hayvonlardan biri bu “ekskursiyaning soʻnggi yoʻlbarsi”dir. Yo'lbarsning bu turi Oltoydan Qora dengizgacha juda ko'p yashagan, ammo terisi juda chiroyli bo'lgani uchun yo'q bo'lib ketgan.
- Amudaryo qirg'og'idagi so'nggi go'zal yo'lbars 1949 yilda o'ldirilgan. Muzeyning o‘sha paytdagi direktori yo‘lbarsning jasadini muzeyga olib kelish uchun barcha chora-tadbirlarni ko‘rgan va odamlar bu hududda yo‘lbarsning bunday nasli borligini bilishadi, lekin u inson qo‘li va boshqa hodisalar tufayli yo‘q qilingan. Ma’lumki, hozir toshbaqaning bir ko‘rgazmasidan tashqari bitta ko‘rgazmasi bor, – dedi O‘. Yusupova.
Muzeyda qadimiy Xorazmning noyob arxeologik eksponatlari va maketlari ham mavjud. Ustunning boshi qo'y shoxiga o'xshaydi, lekin odam yuzini aks ettiradi. Bir qator eksponatlarning tarixi ikki yarim ming yilga borib taqaladi. VI-V asrlarga oid bronza qozon ham juda qiziq. U uchta oyoq ustida turadi va bu oyoqlar turli hayvonlarning oyoqlariga o'xshaydi va uning jamoasi ot shaklini oldi. Etnografik bo‘limda qadimiy xalq liboslari, zargarlik buyumlari va bezak buyumlari ko‘rgazmasi o‘rin olgan. Unda qadimda odamlar chodirlarini qanday bezashganligi, gilamlarning qanday turlari borligi, marosimlarda qanday musiqa asboblaridan foydalanganliklari ko‘rsatilgan.
Bu yerda turli davrlardagi jangchilarni qilich va kamon zarbalaridan himoya qilgan qurol-yarog‘ va zirhlar bilan ham tanishish mumkin.
Qo'lyozmalar bo'limida har xil yozuvlar mavjud bo'lib, ularning har biri ma'lum bir tarixiy davr haqida hikoya qiladi. Bu yerda hatto katta qog‘ozda saqlangan va qoraqalpoq xalqi tarixining turli yillariga oid juda uzun yilnomalarni ham ko‘rish mumkin. Arab alifbosida yozilgan turli kitoblar muzey eksponatlaridandir. Bir burchakda risola va kitoblarni chop etish bilan tanishishingiz mumkin.
Turli tangalar, epik qahramonlar va tarixiy shaxslar portretlari, turli fotosuratlar bu hududning turli davrlarda rivojlanganidan dalolat beradi. Tarix va madaniyat muzeyining katta qismini qoraqalpoq xalqining XX asr boshlaridagi asarlari tashkil etadi.
Qoraqalpog‘istonning mustaqillikka erishgandan so‘ng erishgan taraqqiyoti mamlakatimizning o‘tgan 30 yil davomida erishgan beqiyos yutuqlaridan dalolatdir.

Mirasror Axrorov,

muxbir
“Tojiklar ovozi”.
NUKUS - TOSHKENT.