Tarix” kafedrasi “tarbiya” fanidan

Tushkun holat. Ichkilik tushkunlikka olib boradi. Tushkunlik — eng yomon dushman. 
Tushkunlikka tushmoq - Tushkun holatga berilmoq. Irodali kishi hayotni hamisha toʻgʻri tushunadi, tushkunlikka tushmaydi. 
Iqtisodiy tushkunlik. Boy tarixga ega boʻlgan Oʻzbekiston fani, muayyan tarixiy sabablar-ga koʻra, bir necha asr davomida tushkunlikni boshidan kechiradi.
Yolg‘izlik - bu boshqa odamlar bilan yaqin ijobiy aloqalar yo‘qligi yoki mavjud aloqani yo‘qotish qo‘rquvi tufayli yuzaga keladigan odamning o‘ziga xos hissiy holati.
Ushbu talqinga ko‘ra, yolg‘izlik “izolyatsiya” tushunchasi bilan sinonim bo‘lib, salbiy ma’noni anglatadi. Ammo, shunga qaramay, ba’zi hollarda yolg‘izlik ijobiy funksiyani ham bajaradi. Masalan, yolg‘izlik ilhom manbai bo‘lib qoladigan holatlar ko‘p uchraydi, bu musiqachilar, rassomlar va yozuvchilar ijodida o‘z ifodasini topadi.
 Yolg‘izlik, o‘zini past baholaydigan odamlarga xosdir. Ular o‘zlarining ijtimoiy aloqalarini kengaytirishni xohlashadi, lekin o‘z-o‘ziga bo‘lgan past baho ularga buni qilishga imkon bermaydi. Natijada, yolg‘izlik tuyg‘usi kuchayadi va o‘z-o‘zini hurmat qilish, aksincha yanada pasayadi, bu esa og‘ir depressiyaga olib kelishi mumkin. Ba’zi hollarda yolg‘izlik psixikadagi patologik o‘zgarishlar (shizofreniya, autizm va boshqalar) bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.
Yolg‘izlik har bir kishi tomonidan individual ravishda boshdan kechiriladi, unga turli hodisalar sabab bo‘lishi mumkin. Yolg‘izlik hissi sizning shaxsiy tajribangizdan kelib chiqadi, masalan, boshqa odamlar bilan vaqt o‘tkaza olmaslik ta’sir qilishi mumkin. Yolg‘izlik hissiga turli omillar ta’sir qilishi mumkin:
-hayotdagi o‘zgarishlar
-yaqinlarning etishmasligi
-yaqinlaringizning o‘limi
-qo‘rquv va noto‘g‘ri qarashlar
-kasallik
-xotira muammolari
-yashash joyi
-moliyaviy qiyinchiliklar
Yolg’iz kishilar hayotdagi o‘zgarishlarga juda individual tarzda munosabatda bo‘ladilar. Yangilik va o‘zgarish yolg‘izlikka olib kelishi mumkin. Odatiy sharoitlar bizni atrofimizdagi dunyo bilan bog‘lab turadi, ammo o‘zgarishlar begonalashish va izolyatsiya tuyg‘usini keltirib chiqarishi mumkin. Qarishning oqibatlaridan biri kamroq ijtimoiy aloqadir. Do‘stlarni yo‘qotish izolyatsiya va yolg‘izlik tuyg‘usiga olib kelishi mumkin.
Ko'pchiligimiz boshqa odamlar bilan yashashimizga qaramay, biz ko'pincha hayotdagi quvonchimizni yo'qotadigan yolg'izlik tuyg'usini boshdan kechiramiz. Yolg'izlik qalbimizni yutib yuboradi va hayotimizni ma'nosiz qiladi, ba'zan uni qattiq azobga aylantiradi. Ehtimol, ko'pchiligingiz yolg'iz qolish yomon, juda yomon va qayg'uli degan fikrga qo'shilishadi. Ayni paytda, atrofimizda juda ko'p odamlar bor, ular hech qanday yolg'izlik haqida gapirish mumkin emasdek tuyuladi, ammo bu shunday, ammo biz buni his qilamiz. Nega biz yolg'izlikni his qilyapmiz va nega yolg'izlik biz uchun juda achinarli? Va eng muhimi - yolg'izlik bilan nima qilish kerak, undan qanday qutulish kerak? Aziz o'qiydiganlar, bu haqda ushbu maqolada gaplashamiz. Va agar siz o'zingizni yolg'iz odam kabi his qilsangiz, men sizga bu muammoni hal qilishda yordam beraman.
Yolg'izlik alohida ahamiyatga ega hissiy holat u o'zining foydasizligini his qiladigan va o'zini his qilmaydigan odam. Yolg'iz odam boshqa odamlar bilan aloqaning yo'qligi sababli o'zini his qilishni yo'qotadi, u bo'shliqqa tushadi, u odam sifatida u emas. Ushbu hissiy holat odam boshqa odamlardan to'liq e'tibor olmaydigan, o'zini yaxshi his qilmaydigan paytlarda paydo bo'ladi. hissiy bog'liqlik odamlar bilan yoki uni yo'qotishdan qo'rqadi. Bundan tashqari, uning atrofida ko'plab odamlar bo'lishi mumkin va ular hatto u bilan muloqot qilishlari mumkin. Hamma narsa ushbu muloqot shakli haqida - odam shunchaki tinglamasligi, eshitmasligi va tushunmasligi mumkin. Ko'pincha, odamlar bilan muloqot qilishda, ular bizni shunchaki eshitmaydilar, shuning uchun tushunmaydilar, shuning uchun biz yolg'izlikni his qila boshlaymiz. Ma'lum bo'lishicha, odamlar bilan muloqot biz bilan sodir bo'ladigandek tuyuladi, ammo bu unchalik foydasiz bo'lgan devor bilan muloqotga o'xshaydi. Shunday qilib, yolg'izlikni his qilish uchun cho'l orolida yashash va jamiyatdan ajralib qolish umuman shart emas, siz juda ko'p odamlarning qurshovida bo'lishingiz mumkin, nafaqat his qilishingiz, balki haqiqatan ham yolg'iz odam bo'lishingiz mumkin - agar hamma sizga g'amxo'rlik qilmasa.
Ayni paytda yolg'izlikning ijobiy tomoni bor - bu yolg'izlik. Ba'zi odamlar boshqa odamlar bilan doimiy va mo'l-ko'l muloqotga muhtoj emaslar, ular to'liq munosabatda bo'lishlari mumkin ichki dialog o'zlari bilan ular aks ettirishlari, kitoblarni o'qishlari, o'zlari yaxshi ko'rgan narsalarni qilishlari mumkin va ular juda qulay bo'ladi. Bunday odamlar uchun yolg'izlik jazo emas, balki inoyatdir, ammo me'yorida, chunki yuqorida aytib o'tilganidek, hammamiz odamlar bilan aloqalarga va ularning bizga e'tiboriga muhtojmiz. Ammo ma'lum darajada hammamiz yolg'izlikka muhtojmiz, yana bir narsa shu sababli biz tashqi dunyodan o'zimizni berkitmasligimiz kerak, aks holda biz eskirgan, yolg'iz, o'zimizga yopiq odamlar bo'lib qolamiz. Va bu bizga hech qanday foyda keltirmaydi, ishonch hosil qiling. Shuning uchun, odamlar bilan muloqotni o'zingiz bilan muloqot bilan almashtirishga urinmang, bu sizni yolg'izlikdan qutqarmaydi. O'zingiz bilan muloqotda bo'lgan odamlar bilan muloqotni to'ldirish uchun - to'ldiring, lekin uni almashtirmang, to'liq hayot kechiring - o'zingiz uchun mos suhbatdoshlarni qidiring va ular bilan muloqot qiling
Psixologiyada yolg'izlik jismoniy yoki hissiy izolyatsiyani to'liq yoki qisman olib kelishi mumkin bo'lgan psixogen omil hisoblanadi. Yolg'iz odamlar tashvishlanish holatlarini boshdan kechirishlari mumkin: depressiya, befarqlik, kuchlanish, vegetativ funktsiya buzilishi.
Nima uchun odamlar yolg'iz
Har bir inson uchun yolg'izlikning o'ziga xos tushunchasi bor. Ba'zilar uchun yolg'izlik - bu boshqa jins bilan aloqa qilishning qiyinligi. Boshqalar uchun bu yaqinlaringiz tomonidan tushunmovchilik. Kimdir ataylab o'zini qidirish uchun o'zini jamiyatdan ajratishga urinadi.
4. Alloh taolo odam bolasiga juda ko‘p ne’matlar bergan, ularni sanab adog‘iga yeta olmaymiz. Shubhasiz, ular ichida eng qimmatli va muhimlaridan biri – hayot, tiriklik ne’matidir. Chunki bu ne’mat inson qolgan ne’matlarni qabul qilib olishiga sababchi bo‘ladi. Qur’oni karimning 200 dan ortiq oyati karimalarida arab tilidagi “xalq”, ya’ni “yaratish” ma’nosidagi o‘zakdan yasalgan so‘zlar keladi. Bu esa bizga inson bo‘lib yaralish Alloh taolo tomonidan berilgan katta ne’mat ekanini bildiradi.
Shunisi ham aniqki, inson hayoti doim bir xil ne’matlar ichida kechmaydi – gohida yengil, gohida og‘ir, ba’zida xursandchilik, ba’zida musibat. Qur’oni karimda bu haqda shunday deyiladi:
Musibat yetganda biz Allohning bandasi va unga qaytib borishimizni eslashimiz darkor. Alloh taolo marhamat qiladi: “Sizlarni biroz xavf-xatar, ochlik (azobi) bilan, molu jon va mevalar (hosili)ni kamaytirish yo‘li bilan sinagaymiz. (Shunday holatlarda) sabr qiluvchilarga xushxabar bering (ey, Muhammad)! Ularga musibat yetganda: «Albatta, biz Allohning ixtiyoridamiz va albatta, biz Uning huzuriga qaytuvchilarmiz», – deydilar. Aynan o‘shalarga Parvardigorlari tomonidan salavot (mag‘firat) va rahmat bordir va aynan ular, hidoyat topuvchilardir” (Baqara surasi, 155-oyat).
Demak, imonli kishilar hayotda hech qachon tushkunlikka tushmasligi kerak, balki yaxshilikdan umidvor bo‘lib, doim harakatda bo‘lishi lozim. Afsuski, ahyon-ahyonda o‘z joniga qasd qilgan kishilar haqidagi so‘zlar qulog‘imizga chalinadi. Ayniqsa bu kabi fojealar ayollar ichida ko‘p uchrab turishi achinarli holatdir. Bu gunohni oqlab bo‘lmaydi, lekin ma’lum bir qism ayollar o‘zlariga bo‘lgan zulm-zo‘ravonlik sababli bu ishga qo‘l urayotgani sir emas. Joriy yilning 3 sentyabrdan “Xotin-qizlarni tazyiq va zo‘ravonlikdan himoya qilish to‘g‘risida” O‘zbekiston Respublikasi Qonuni kuchga kirdi. Bu qonun dinimizdagi ayollarga nisbatan tazyiq va zo‘ravonlik man qilinishi haqidagi ko‘rsatmalarni qo‘llab-quvvatlaydi.
Shuni bilish kerakki, biror qiyinchilikdan qutilish yoki kimdandir norozi bo‘lib o‘z joniga qasd qilish – masalaning yechimi emas. Masalan, qarz yoki moliyaviy qiyinchilik sababli o‘z joniga qasd qilgan odam qarzidan qutilib qolmaydi. Balki yanada qiyinroq bo‘lgan oxiratda qarzdor odamga aylanadi. Qaytanga bu hayotda qolib, maqsadi uchun kurashib, ikki dunyoda yuzi yorug‘ bo‘lishi – haqiqiy bandalik maqomidir. Kimdir o‘z joniga qasd qilib gunohkor bo‘ladi, orqasida ota-onasi va yaqinlarini qattiq qayg‘uda qoldiradi. Aslida farzand ularni xizmatlarini qilib, rozi va xursand qilishi kerak edi.
O‘z joniga qasd qilishning oxiratdagi oqibatlari yana ham yomonroqdir. Dinimiz ta’limotida insonning o‘z joniga qasd qilishi katta gunoh hisoblanadi. Bu haqda Alloh taolo shunday deydi: “...O‘zlaringizni o‘ldirmangiz! Albatta, Alloh sizlarga rahm-shafqatlidir” (Niso surasi, 29-oyat).
Alloh taolo bandasiga omonat o‘laroq ato qilgan jon-tiriklikni faqat O‘zi xohlagan paytda qaytarib oladi. Jonni bandaning o‘zi olishga harakat qilishi – shoshilish va Alloh taoloning taqdiriga norozilikdir. Toki ajal vaqti kelgunicha banda jonni to‘g‘ri yo‘lda asrab-avaylab ishlatishi kerak. Bu mavzuda Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallam shunday deganlar:“Kim o‘zini-o‘zi bo‘g‘ib o‘ldirsa, do‘zaxda ham shu xil azobga qoladi va kim o‘zini tig‘ bilan o‘ldirsa, do‘zax olovida ham xuddi shunday azobga qoladi” (Imom Buxoriy rivoyati).
Aslini olganda dinimiz o‘z joniga qasd qilishga olib boradigan yo‘llarni ham berkitgan. Masalan, musulmon kishi o‘ziga o‘lim tilashi mumkin emas. Chunki amallar solih bo‘lib, umrning uzun bo‘lishi biz uchun katta mukofot hisoblanadi.
Bu mavzuda eng katta muammo – ruhiy iztirobning mavjudligi, qalb xotirjamligi va imonga suyanadigan irodaning yo‘qligi, deb hisoblaymiz. Buning ustiga o‘smirlik davrida yigit-qizlarning qarovsiz qolishi, turli nobop yo‘llarga kirishi, yomonlar bilan do‘st tutinishi, mast qiluvchi ichimliklar va giyohvand moddalarga berilib qolishi ham o‘z joniga qasd qilishning ko‘payishiga sabab bo‘ladi. Albatta, yoshlar tarbiyasiga uyda ota-ona, o‘quv muassasalarida esa ustozlar mas’uldir. Vaqti-vaqti bilan internetda o‘z joniga qasd qilishni o‘rgatuvchi videolar, qiziqtiruvchi o‘yinlar tarqalib turadi. Afsuski, bekorchilik va ota-onalarning e’tiborsizligi sababli ba’zi yoshlarimiz bu “to‘r”larga tushib qolmoqdalar.
Yuqoridagi muammolarning yechimi – Alloh taoloning rahmatidan umidvorlik, qalb xotirjamligi va sabr toqatdir. Alloh taolo Zumar surasida shunday marhamat qiladi: “(Ey, Muhammad!) O‘z jonlariga (gunoh bilan) zulm qilgan bandalarimga ayting: «Allohning rahmatidan noumid bo‘lmangiz! Albatta, Alloh barcha gunohlarni mag‘firat qilur. Albatta, Uning o‘zi Mag‘firatli va Rahmlidir” (Zumar surasi, 53-oyat).
Yana bir oyati karimada shunday deyiladi: “Ular imon keltirgan va qalblari Allohning zikri bilan orom oladigan zotlardir. Ogoh bo‘lingizki, Allohni zikr etish bilan qalblar orom olur (va taskin topur)” (Ra’d surasi, 28-oyat).
Banda Alloh taoloning ne’matlarini tafakkur qilsa, o‘zidanda yomon ahvolda bo‘lgan minglab odamlar borligi va ularning aksariyati shukr qilib yashayotganini tushinib yetsa, tiliga beixtiyor “shukr” keladi, kamchiliklari uchun istig‘for aytadi. Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallam shunday marhamat qiladilar:
“O‘zingizdan ustun kishilarga emas, o‘zingizdan past odamlarga qarang. Mana shu (ish) Allohning ne’matlarini past sanamasligingiz uchun yaxshiroq bo‘ladi”
Bu hadisga amal qilgan kishi Alloh unga juda ko‘p ne’matlar berganini mulohaza qiladi. Shukrli inson bu dunyo qiyinchiliklarini oson yengadi. Mo‘min kishining ishi ajoyib, u hech qachon yutqazmaydi. Yaxshilik kelsa – shukr qiladi, savob oladi. Boshiga sinov kelsa – sabr qiladi, yana savob oladi. Banda Alloh taoloning zikridan va shukridan g‘ofil qolsa, shayton uning qalbiga vasvasa qila boshlaydi. Qachon Allohning zikrini qilsa, ortga chekinadi. Alloh taolo bizga bu dunyo qiyinchiliklarini qanday yengib o‘tish yo‘lini ko‘rsatdi: “(Allohdan) sabr va namoz ila yordam so‘rangiz. Darhaqiqat, u (namoz) og‘ir ishdir. Illo, itoatli (xokisor) kishilarga (og‘ir) emas” (Baqara surasi, 45-oyat).
Qiyinchiliklarga duch kelinganda Qur’oni karimda va hadisi shariflarda kelgan duolarni lozim tutish kerak.
Albatta, bu masalada diniy tarbiyaning o‘rni muhim. Farzandlarga dinimiz asoslari, ibodatning ma’nosi, gunoh-savob, halol-haromni oiladan o‘rgatib borishimiz kerak. Ularning oldiga yuksak marralar va maqsadlar qo‘yib, o‘sha tomonga yetaklashimiz, kerakli yordamni berishimiz kerak. Yana ularni turli zararli odatlardan saqlasak, bo‘sh vaqtlarini bilim o‘rganish, sport bilan shug‘ullanishga sarflasak, natija yaxshi bo‘ladi.
Xulosa shuki, mo‘min-musulmon kishi doimo Allohning rahmatidan umidvor bo‘lib, azobidan qo‘rqishi kerak. Ana shunda uning imoni salomat bo‘ladi, shayton vasvasalaridan omonda bo‘ladi. Yana bir muhim jihati – doimo olim kishilardan pand-nasihatlar eshitish va solih kishilar, sog‘lom tabiatli odamlar bilan do‘stlashish, ular bilan birga bo‘lishdir. Bu ishlar kishining ruhiyatini tetik va yashovchan qiladi.