Tarix fakulteti n. O`. Xolmatov O`rta osiyo arxelogiyasi: tosh asri

Hisor madaniyati tosh industriyasi va madaniyatning o‘ziga xos xususiyatlari:

- Tosh industriyasida bir-biridan keskin farq qiluvchi ikki -«qayroqtoshli» va «chaqmoqtoshli» elementning mavjudligi. - Toshga ishlov berishning ikki texnik usuli yagona sistemaga birlashuvi, ming yilliklar davomidagi tajribalar sintezi mahsuli ekanligi. - Tosh qurollarining deyarli maxsus ishlov berilib tayyorlangan tosh o‘zaklaridan emas, balki chopper, chopping tipidagi o‘zaklardan yo‘nilib tayyorlanganligi. - Tosh o‘zaklarining vaznli, yirik o‘lchamli, noaniq shaklli ekanligi va zarb maydonchasida qayroqtosh po‘stining saqlanib qolinganligi.

- Uchirindilar, tosh bo‘laklari, chiqindilarning payraqalarga mo‘ljallangan zagotovkalardan ko‘pliligi

-Ishlov berilmagan uchirindilardan turmushda mehnat quroli sifatida keng foydalanilgani.

-Tosh industriyada payraqasimon uchirindilar salmog‘ining yuqori ekanligi.

- Tosh industriyada ishlov berilgan tosh qurollarining soni kamligi.

- Hisor jamoalari tosh qurollarini yasashda xom ashyo sifatida asosan daryo qayroqtoshlaridan foydalanishgan. SHuningdek, vulqon magmatik qotishmalari-felzit va riolit tipidagi porfirlar, chaqmoqtoshli-slanets, chaqmoqtoshli ohaktosh, chaqmoqtoshli qumtoshlar, yuqori sifatli chaqmoqtoshlar (Amudaryo) ni tosh qurollari yasashda xom ashyo sifatida ishlatishgan.

- Kangurttut yodgorligi neolit madaniy qatlami tosh industriyasining xususiyati- qayroqtoshdan yo‘nilgan uchirindilar (999:3115- 32,1%), chaqmoqtoshdan yo‘nilgan uchirindilar (114:3115- 3,6%), payraqalar (32:3115- 1,0%), mikopayraqalar (311:3115- 10,0%), tosh qurollari (177:3115- 5,7 %), chaqmoqtosh o‘zaklari (51:3115- 1,6%), qayroqtosh o‘zaklari (87:3115- 2,8%), tosh bo‘laklari, chiqindilari (1345:3115- 43,1%).

-Vaxsh daryosi o‘rta oqimi yodgorliklari asosida T.G.Filimonova Hisor madaniyatining davrlashtirilishini ishlab chiqdi. Tadqiqotchining ko‘rsatishicha, Hisor madaniyatining boshlanishi, rivojlanishi va yakuniy bosqichlarida tosh qurollarining ishlov berilishi texnikasi, tipologik tarkibi deyarli o‘zgarmagan. Faqatgina, madaniyatning xronologik jihatdan so‘nggi bosqichida chopper, choppinglar salmog‘i kamayishi va payraqali, mikrolitli elementning oshishi kuzatilgan.

– Zikr etilgan xususiyatlar Hisor madaniyatini O‘rta Osiyo neolit madaniyatlari kesimida tog‘ mintaqasi mezolit, neolit jamoalari madaniyati turkumiga kirishiga ilmiy asos beradi