Tarix ar-rusul val- mulk

Quyida Abu Ja’far Muhammad ibn Jarir at-Tabariyning bir necha muhim kitoblarining qisqa ro’yxatini keltiramiz:
1. Tafsir at-Tabariy “Jame’ual-bayan an ta’vili aail-Qur’an” (Qur’on oyatlari majmuaviy izohlarining bayoni) – Ahli sunna val jamoa mazhabining eng katta va e’tiborli tafsirlaridan biri hisoblanadi.
2. Tarix at-Tabariy. “Tarix al umam val-muluk” (Xalqlar va malik (podsho)lar tarixi) bu asarda Odam alayhissalomdan o’zi yashagan asrgacha bo’lgan tarixni isbotlari bilan keltiradi, bu asar ham etti yilda yozilgan.
3. “Tahzib al-asar tafsil al-ma’oniy as-sabit an Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) min al-axbor” (Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan kelgan to’g’ri xabarlarni ma’nolarining batafsil bayoni) – bu kitobning parchalari ba’zi davlatlarda, xususan, uch qismi Turkiyada, bir qismi Ispaniyada, bir bo’lagi Oksfordda (Angliya) saqlanmoqda. Muallif bu kitobni tugatolmay vafot etgan. Imom Zahabiy bu kitob to’g’risida: “Agar tugatilganda, taxminan yuz jildni tashkil etardi” – deb yozgan. Imom ibn Kasir esa: “Eng yaxshi kitoblardan biri bo’lib, agar tugatilganda shu kitobning o’zi kifoya qilardi”,– degan.
4. “Ixtilof al-fuqaho” (Faqihlarda fiqh masalalarining xilma-xilligi) – uch ming sahifadan iborat bo’lib, unda fiqh masalalari keng bayon qilingan.
5. “Ixtiyor min aqvol al-fuqaho” (Faqihlarning so’zlaridan (ra’ylaridan) tanlab olinganlari) – bu kitob “Ixtilof al-fuqaho” ning davomi sifatida keltirilgan.
6. “Adab an-nufus al-jayyida val axloq an-nafisa” (Go’zal axloq va yaxshi nafsning odoblari) – to’rt jildan iborat bo’lib, muallif kitobni tugatolmay vafot etgan.
7. “Adab al-quzot” (Qozilarning odobi) – ming sahifadan iborat bo’lib, qozilik qonun qoidalari va qozilar odobiga bag’ishlangan.
8. “Adab al-manosik” (Haj odoblari) – haj qilish tartib-qoidalari va odoblariga bag’ishlangan.
9. “Bastil-qovl fi ahkam ash-shari’atil-islom” (Islom shari’ati hukmlarinig qisqacha bayoni) – imom Zahabiy al-Farg’oniydan naql qilib aytadiki, bu kitob o’n besh ming’yigirma ming sahifa o’rtasidadir.
10. “At-tafsir fi ma’olim ad-din” (Din belgilarining sharhi) – bu kitob aqida to’g’risida bo’lib, unda mo’’tazila mazhabi noto’g’ri yo’lda ekanligi isbotlab berilgan.
Ibn Jarirning go’zal axloqi haqida “Adab an-nufus al-jayyida val axloq an-nafisa” asarida shunday deyiladi: “U hamisha band bo’lardi. Odamlar uni umuman bo’sh holatda topa olmas edilar. U o’zi kitob tasnif qilishdan tashqari, talabalarga ham ilm o’rgatar, ularga turli ma’lumotlarni yozdirar edi. Bundan tashqari har kecha uyquga yotish oldidan Qur’onning to’rtdan bir qismini, balki undan ziyodrog’ini o’qir edi. Men ibn Jarirdan ko’ra Qur’onni chiroyli, tajvid qoidalariga to’la amal qilib o’qiydigan odamni ko’rmadim”.