Tarix 9-sinf

Missiya (lotincha) — yuksak burch, mas'uliyatli vazifa; birdavlatning ikkinchi davlatga maxsus topshiriq bilan yuborganvakillari.

12- BILET
1. Oltin O ’

Oltin o
aqida ma "lumot bering.
usi 13-asrning 40-yillari boshida Jo'jixonning o ‘g‘li

55. 
    
    (123
    
    Shimoli
    tomonidan asos solingan davlat. 1224-yil Jo'ji ulusi Xorazm, Kavkazdan iborat edi. 1236—40 yillarda Botuxonning yurishlari natijasida Volga bulg'orlari yurli, Dashti Qipchoq, Qrim, G'arbiy Sibir, Oltin O‘rdaga qo‘shib olindi. Rus knyazlari Oltin O‘rdaga qaram bo‘lib, xiroj to ‘lab turganlar. Rus manbalarida bu davlat Oltin O‘rda, Sharq manbalarida Jo‘ji ulusi deb atalgan. Qo‘shinlarga tumanbegi, n o ‘yon (amir), yuzboshilar qo‘mondonlik qilganlar. Oltin o ‘rda Jo‘jining 14 nafar o ‘g‘lining 13 ulusidan iborat edi. Ular o ‘z uluslarini mustaqil boshqarishga intilganlar. Amir Temurning 1389, 1391, 1395—96 y.lari To‘xtamishga qarshi yurishlari Oltin o ‘rdani holdan toydirdi. Idiqu Oltin o ‘rdani tiklashga harakat qildi, natija bermadi. 15-asrning 20-
    
56. 
    yillarida Sibir xonligi, 40-y. No‘g‘ay O‘rda, 1438 y. Qozon xonligi, 1443 y. Qrim xonligi, 60-y.larda Qozoq xonligi tashkil topdi. 1480 y. Ahmad Rusni b ‘ysundirishga urindi. 16-asr boshlarida Oltin o ‘rda quladi.
    

2. 
   Husayn Boyqaro haqida ma''lumot bering.
   

Husayn Boyqaro (Husayniy) (1438-yil, Hirot—1506-yil, 4-may, Bobo-Ilohi, Hirot yaqinida) - taniqli shoir va davlat arbobi. Hirot yaqinida tug‘ilgan. 1469- yildan umrining oxirigacha Xuroson podshohi. Uning hukmdorligi yillarida iqtisodiy va madaniy hayot yaxshilangan. Navoiyning maktabdosh do‘sti va homiysi.Husayn Boyqaro, Husayniy (to‘liq nomi Husayn ibn Mirzo Mansur binni Mirzo Boyqaro) (1438— Hirot — 1506) — Xuroson hukmdori (1469- 1506), shoir. 15-asr o‘zbek mumtoz adabiyotining namoyandalaridan. Temuriylardan Umarshayx mirzoning evarasi. Onasi Feruzabegim temuriylardan Mironshohning nabirasi. Husayn Boyqaro, Bobur ta’riflaganidek, ikki tomonlama ulug‘ (‘karim ut-tarafayn—) bo‘lgan.Navoiyning tadbirkorligi bilan Yodgor Mirzoni qo‘lga olib, taxtni qayta egallagan va umrining oxirigacha hukmdorlik qilgan. Saltanatiga Xorazm, Seyiston, Qandahor, Balx, G‘aznadan Domg‘ongacha bo‘lgan yerlar kirgan. Yurak xastaligidan vafot etgan Husayn Boyqaro o‘zi qurdirgan madrasa ichidagi maqbaraga dafn etilgan. Hozir maqbara vayron bo‘lgan, qabr va uning ustiga o‘rnatilgan ‘Sangi haft qalam— saqlanib qolgan.

2. 
   “Konservativ” atamasiga izoh bering.
   

Konservativ (lotincha) — eski tuzum tarafdorlari, islohotlar va o'zgarishlarga qarshi turuvchilar.

13. 
    BILET
    

1. 
   G ’arbiy va Sharqiy Rim imperiyasi o 'rtasidaigi farqli hamda o 'xshash jihatlarni taqqoslang.
   

Impariyaning tashkil tipishi. Vizantiya - Rim imperiyasi vorisi bo'lib, imperiyaning sharqiy hududlarida vujudga kelgani uchun u Sharqiy Rimimperiyasi deb ham ataladi. Vizanti- yaga ham Yevropa, ham Osiyo hududlari kirganligi bois uni G'arb va Sharq orasidagi mamlakat deyish ham mumkin. Ma'lumki, Imparatir Feidosiy ning o’g’il lari 395-yil- da Rim im pariyasini ikki mustaqil davlatga: G'arbiy Rim impariyasi - piytaoti Rim va Sharqiy Rim impariyasi (Vizantiya) - piytaoti Kinstan tinipilga bo'lib ilishadi. Kin stantinipil shahri o'rnidagi yunonlarning Megara shahri koloniyasi Vizantiy nimi dan ko'pincha Vizantiya dab ham atashgan. Vizantiya tarkibiga Bilqin yarimirili, Kichik Isiyo, Kavkaz, Suriya, Falastin, Misr, shuningdek, Krit va Kidr irillari kirgan. Sharqiy Rim imperiyasida yunon lar son jihatidan ko’p bo’lganidan davrlar o’tib, yunon tili lotin tilini surib chi- qarib, davlat tiliga aylanadi. Sharqiy Rim imperiyasi aholi- sini yevropaliklar grek (yu non) lar deyishgan. Lekin imperiya fuqaro- lari o’zlarini rimliklar (yunoncha, romeylar), davlatlarini esa Rim (Ro mey) imperiyasi deb hisoblash- gan. Ularni Sharq
xalqlari ham imliklar deb bilishgan. Vizantiyada qulchilik saql anib qilsa-da, ahilinmg katta qismini erkin dahqinlar tashkil etis hi, sun'iy sug'irishga asisl an an sarmahsul ziriatchilik- ning bo'lishi uning iqtis idiy barqarirligini ta'minlagan. Shu ning uchun impariyada VI asr da ham Kinstantinipil, Alaksandriya, Anti ioiya, Edassa sha har lari yirik savdo va hunarmandchilik markazlari sifatida gullab-yashnagan. Dunyoning turli mamlakatlari savdogarlari romeylar
bozoriga shoshilganlar. Konstantinopol Osiyo va Yevropani bog’laydigan «Oltin ko’prik» hisoblangan. Vizantiya savdo- garlari G’arbiy Yevropa bozorlariga hasha matli kiyimlar-u zeb-ziynatlar, ziravorlar va qimmatbaho matolar, qurol- olib borishgan. Vizantiya oltin puli (numisma) ko’p asrlar davomida eng ishonchli xalqaro pul hisoblangan. Vasilevs hokimiyati. Vizantiya imperiyas vasilevs (yunoncha, podsho) boshqargan. Vasilevsga ko’p sonli sud, harbi soliq muassasalari, davlat amal dorlari, shuning dek, maslahat organiga a sinklit (lotincha, senat) bo'ysungan. Vizantiyada amaldor va senatorlar faqa zodagonlardan bo’lmagan. Iqtidorli va bilimli oddiy xalq farzandlari lavozimlarga erishishi mumkin edi. Ulardan hatto imperatorlar ham chiq holat romeylarni umuman ajablantirmagan. Sababi, ular qadi rimliklar singari imperiyaning barcha fuqarolari tug'ilishi- hisoblashgan. Vizantiya hayotida ellinizm. Viz a n t i y a

teng huquqli, deb d a k o ‘p n ar


u
lin madaniyati
ek chavandozl ar,
or lar) chiqishlarini

‘ muriyatdan maosh


ga borib tu-rishgan. ab qolgan.


iligi G'arbiy Yevropadagi cherkov
ususiy yoki davlatniki bo’lgan.


va monastir o'quv muassasalarid Vizantiyaning oltin asri. Vizantiya

imperatorligi davri (5 tug'ilgan. Amakisi impera torlik taxtini yaxshi ta'lim olishi taxtga o’tiradi.

mo

65)da eri

s a l a r an'anaviy tusda qolgan. Vizantiyaliklar hayo mustahkam o'rin olgan. Ippodromlarda xalq avvalgid kur ashchilar, gimnastlar musobaqa- lari, mim lar (ak

stin

hilik,
tomosha qilganlar. Shahar aholisi ilgari oladigan tabiblarda davolanishgan, jamoa Eng muhimi, Vizantiya antik davr yun Boshlang’ich va o’rta maktab larning eriyasi o’z qudrati cho'qqisiga Yustinianl di. U kambag'al deh qon oilasida dan sarkarda darajasigacha ko'tarilib,
stin jiyanini saroyga ya- qinlashtirib, uning ratadi. Amaki sining vafotidan so'ng Yustinian erator mamlakat hayotini islohotlar orqa- li ancha

yangil qol h yuzl Yustini
aro Jsavdoni jonlantirib, davlat xazinasini to'ldiribgina vonligini ham ta'minlaydi. Yustinian I siymosida qat‘iyat bilan bir qatorda siyosatdonlarga xos ikki ug'ombirlik, zolimlik xususiyatlari ham mujassamlashgan. rafiqasi malika Feodora ham o’z davrida mashhur bo'lgan.
Yoshligida Feodora aktrisa bo'lgan. U davrda aktyorlik e'zozli kasb hisoblanma- sa-da, Feodoraning chiroyiga mahliyo bo'lgan Yustinian I jamoat chilikning salbiy fikriga qaramasdan unga uylangan (Feodora aqli, shuhratparastligi, qo’rqmasligi bilan ajralib turgan). Yustinian yurishlari. Yustinian I ning maqsadi Rim imperiyasi ning avvalgi hududlarini tiklash edi. U 534-yilda sarkarda Velisariyni Shi- moliy Afrikada joylashib davlat tuzgan va O’rta dengizda savdo ke- malarini talash bilan shug’ullangan vandallarga qarshi yuboradi. Yaxshi qurollangan vizantiyaliklar qo’shini vandallar qi rol ligini bo’ysundirib, Shimoliy Afrikani Vizantiya viloyatiga aylantiradilar.
Shundan so’ng Velisariy Italiyaga yo’l oladi. Vizantiya- liklar Sitsil iya orolini qiyinc hiliksiz qo’lga kiritadilar. Lekin Italiyada ular ostgotlarning qattiq arshiligiga uchr aydi. Velisariyga qarshi kurashda ostgotlar qochoq qullarga ozodlik berib, ulardan foy da lanishgan. Vizantiyaliklar esa aksincha, qulchilikni tiklashgan, har qanday aybi uchun qulni qattiq jazolashgan. Shunga qar amasdan, vizanti- yaliklar Italiyan ing katta qismini bo’y sundirib, poytaxti Ravenna bo’lgan alohida noiblik tuzishadi. Italiyadagi urush so’ngida Yustinian I Ispaniyaga ham qo’shin yu bo radi. Ispaniyada vestgotlar hukmronlik qilar edi. Vestgotlar qo’shinini qiyinchiliksiz yenggan Vizanti- ya janubiy viloyatlarni egallab, Gibraltar bo'g'ozi ustidan nazorat o'rnatadi. Vizantiyada feodal
munosabatlarning shakllanishi. Vizan- tiyaga VI asr ning o'rtalaridan slavyan qabi lalari kelib o'rnasha boshladi. VII asrda Arab oalifaligi hujumlari natijasida vizantiyaliklar Suriya va Misrni ham boy beradi. Vizantiya qishliq oo'jaligida erkin dahqinlar qash- shiqlashib, qaramlikka tushishi davim etadi. Qishliqda mulkiy tabaqalanish jarayoni kuchayib, yirik yar egalari -^^^ faidallar hamda yarsiz dahqinlar tiifalari paydi bo'ladi. X-XI asrlarda
imparatirlar amaldirlar, ibidatoinalar va minastirlarga ko'plab yar-mulklar in'im etadilar. Ma'lum vaqt o'tib Vizantiyada ham faidallar qal'alar qu-
rib, harbiy bo’ linmalar tuzadilar. Faidallar hikimiyatining ku chayishi va markaziy hikimiyatning zaiflashishi IX-XI asr larda yer egaligi
munisabatlarining uzil-kasil o'rnatili- shiga ilib kaladi.

2.